Onze Taal. Jaargang 80

[p. 288]

Riemer Reinsma
Namen op de kaart
De Zeedijk in het Chinees

Waar komt de naam Schiphol vandaan? Heeft Abel Tasman inderdaad Tasmanië ontdekt? Waarin onderscheidt een terp zich van een wier? Dit soort vragen kunnen rijzen als je met de vinger over de landkaart gaat. Riemer Reinsma gaat er in zijn tweemaandelijkse rubriek ‘Namen op de kaart’ op in.

Tweetalige straatnamen zijn in Nederland niet gebruikelijk. Natuurlijk, we hebben Friesland met zijn vertalingen - het Fries boven aan het bordje en het Nederlands daaronder, of omgekeerd. En in bijvoorbeeld Maastricht staat onder de Nederlandse naam soms de dialectversie, dus Looierstraat én Lurestraot. Maar sinds enkele jaren vallen er in de Chinese wijken van Amsterdam en Den Haag ook straatnaambordjes te ontwaren waar de Nederlandse naam vergezeld gaat van Chinese karakters.

Belangrijke verschillen met het Fries of Maastrichts zijn er wel. Het idee was vooral dat de naambordjes de nieuwsgierigheid van de Nederlandse bezoekers zouden opwekken, zo meldde John Lie, de secretaris van de Chinese ondernemersvereniging, toen in 2005 de Amsterdamse bordjes werden aangebracht. Bij Friese of Limburgse namen speelt dat motief nauwelijks een rol. Daar gaat het er vooral om dat de sprekers van streektalen het gevoel krijgen dat hun taal serieus genomen wordt.

■ Sierlijke krabbels

Een tweede verschil, dat hiermee samenhangt, is dat de Chinese namen lang niet allemaal letterlijke vertalingen zijn van de Nederlandse namen. Neem de Geldersekade in Amsterdam. Dat is een van de vijf straten in het Amsterdamse ‘Chinatown’ waar je onder het ‘gewone’ Nederlandse naambordje ook een bordje met (in iets kleiner formaat dan de Nederlandse letters) een rijtje Chinese karakters kunt ontwaren.

De Zeedijk in het Chinees: ‘Sin tak kai’, oftewel ‘liefdadigheidsstraat’.
Foto: Saskia Aukema

Heel aardig, die sierlijke Chinese krabbels, maar wat betekenen ze nu eigenlijk? De argeloze Nederlandse bezoeker komt dat niet te weten. Jammer, want achter sommige Chinese vertalingen gaat veel taalvernuft schuil. De vertaalcommissie, bestaande uit Chinezen, heeft zich er bepaald niet met een jantje-van-leiden van afgemaakt. John Lie vertelde vijf jaar geleden in het blad OpNieuw, Krant voor de Nieuwmarkt hoe dat precies in zijn werk ging. De naam van de Geldersekade werd in het Kantonees - het meest gesproken Chinese dialect in de Amsterdamse Chinezenwijk - vertaald als ‘Kiu tak si kai’, en weergegeven met vier karakters, dus met vier tekens die geen individuele klanken aanduiden (zoals onze letters) maar hele woorden en woorddelen. Maar ‘Kiu tak si kai’ is niet echt een vertaling van het woord Geldersekade, het is eerder een klanknabootsing ervan. Als je de vier karakters letterlijk vertaalt, krijg je - we houden de Chinese volgorde aan: ‘Chinezen die buiten China wonen’ - ‘goede eigenschappen’ - ‘mensen’ - ‘straat’. Kort samengevat: ‘de straat waar goede Chinese expats wonen’.

Ook de Chinese naam voor de Zeedijk is bedoeld als een nabootsing van de Nederlandse klanken, zonder dat er een poging is gedaan tot een echte vertaling. In het Chinees heet hij ‘Sin tak kai’. Van een zee of een dijk is geen sprake, de Chinese naam betekent ‘liefdadigheidsstraat’, of ‘straat van de goede eigenschappen’.

■ Exotische romantiek

In sommige andere Chinese straatnamen schemert de betekenis van de Nederlandse naam wél door. Daar heeft men niet geprobeerd de Nederlandse klanken na te bootsen. Zo is ‘Shun fung lee’ de Chinese naam voor de Stormsteeg. Shun betekent ‘meegaand’, fung is ‘wind’. De Chinezen hebben de naam dus wat minder ‘ruw’ gemaakt. Bijna letterlijk vertaald is ook ‘San kwon cheong’, de Chinese naam voor de Nieuwmarkt. San betekent ‘nieuw’, kwong cheong is ‘plein’.

In één geval hebben de Chinese naamgevers geprobeerd allebei te doen: niet alleen zo letterlijk mogelijk vertalen, maar tegelijk de Nederlandse klanken nabootsen. Probeer maar te raden welke Nederlandse straat bedoeld wordt met de Chinese naam ‘Bat tah ngoi kai’. Om het ietsje makkelijker te maken: het gaat om de straat waar vroeger heel veel Chinese restaurants waren. Nog steeds te moeilijk? Dan volgt hier de betekenis: bat tah is ‘altijd het doel bereiken, ook in verre windstreken’, ngoi is ‘binnen’, kai is ‘straat’. Inderdaad: de Binnen Bantammerstraat. Die verre windstreken zijn een zinspeling op de verre scheepsreizen in de tijd van de VOC (Bantam is de stad op Java waar Cornelis Houtman in 1596 aankwam).

In 2005, toen de Chinese naambordjes hun intrede deden, was niet iedereen ervan gecharmeerd. Sommige niet-Chinese buurtbewoners reageerden geschokt, en het neonazistische internetforum Stormfront vreesde dat dit de opmaat werd voor Arabische straatnaambordjes. Maar nu, in 2011, is iedereen er positief over: het geeft de buurt een vleugje exotische romantiek. En de Chinezen? Die gebruiken intussen vooral de Nederlandse namen.