Onze Taal. Jaargang 80

[p. 284]

Langer taalvaardigheid op school
Op weg naar beter taalonderwijs
Drs. Jaap van Ree Docent Nederlands, Ede

Het tweejaarlijkse congres van Onze Taal staat dit jaar in het teken van ‘Taal leren’. Vooruitlopend hierop een pleidooi vanuit het veld voor een andere inrichting van het vak Nederlands in het voortgezet onderwijs.

Kinderen leren hun moedertaal bijna vanzelf, doordat ze er voortdurend en overal mee bezig zijn. Op de basisschool krijgen ze ook nog eens taalonderwijs, in de vorm van dagelijkse taallessen. Toch zijn er aan het einde van het voortgezet onderwijs, vooral bij de overgang naar het hoger beroepsonderwijs en het wetenschappelijk onderwijs, veel klachten over de taalvaardigheid van de leerlingen.

Dat zou weleens kunnen liggen aan het feit dat het taalonderwijs op de middelbare school, en dan vooral in de bovenbouw (vanaf de vierde klas), sterk verschilt van dat in het basisonderwijs, en van de natuurlijke vorm van taal leren. De taallessen in de bovenbouw zijn een klein onderdeel van het vak Nederlands, en ook het aantal lesuren daar is veel lager dan op de basisschool. Het gaat daarin ook niet meer om dagelijks oefenen en herhalen.

■ Scheiding

De afgelopen jaren zijn er in opdracht van het ministerie van Onderwijs zogeheten referentieniveaus voor taal (en rekenen) ontwikkeld. Daarmee kunnen leraren hun leerstof opbouwen tot een doorlopende ‘leerlijn’, van basisschool tot en met voortgezet onderwijs. Nu is het nog zo dat in de onderbouw van het voortgezet onderwijs het accent op de taalvaardigheid ligt, en in de bovenbouw literatuur centraal staat. Dat onderdeel is interessant voor de leerlingen die Nederlands gaan studeren, maar voor veel anderen is het verplichte ballast, die hun leesplezier alleen maar verpest.

Ik pleit ervoor de vakken taalvaardigheid en literatuur te scheiden. Dat is al eens eerder voorgesteld, bij de invoering van de zogeheten tweede fase. Op de universiteit zie je die scheiding trouwens ook. Taalvaardigheid moet een verplicht vak blijven, want dat is een noodzakelijke basis voor alle vakken, ja zelfs voor het hele leven. Hierin moeten de onderdelen spelling, stijl, formuleren, interpunctie en grammatica uitvoerig worden behandeld en - dát dus vooral ook - geoefend en herhaald.

■ Literatuur

Het onderdeel literatuur zou dan in tweeën moeten worden gedeeld: een verplicht deel jeugdliteratuur en een vrijwillig deel volwassenenliteratuur. Dat is niet in overeenstemming met de referentieniveaus, maar ik denk dat daar goede argumenten voor zijn.

De meeste leerlingen zitten in de onderbouw nog midden in de jeugdliteratuur en genieten daarvan. Je kunt niet van hen verwachten dat ze in de grote vakantie tussen onder- en bovenbouw ineens die jeugdliteratuur ontgroeid zijn. Daar moeten ze rustig de tijd voor krijgen, het is een proces dat nog jaren kan duren. Helaas leeft bij het voortgezet onderwijs het idee dat dit proces eventueel onder een vorm van dwang versneld moet worden, maar daardoor zal de leerling eerder een boek sluiten dan openen. Dat is een zeer trieste ontwikkeling, waar we snel vanaf moeten. Laat de leerlingen nog rustig genieten van hun jeugdliteratuur, analyseer die teksten samen op een voor hen prettige manier en gebruik goede fragmenten - overigens ook bij de lessen taalvaardigheid. Daarmee houden we meer leerlingen aan het lezen dan nu het geval is. Dan gaan ze op den duur heus vanzelf wel naar de volwassenenliteratuur, misschien ver na het voortgezet onderwijs.

Taalvaardigheid moet op de middelbare school langer een verplicht vak blijven.
Foto: Anda van Riet

Boekenlijsten waarop titels staan die de leerlingen met plezier hebben gelezen, hebben een zeer positieve impact. Boekenlijsten met verplichte, vaak totaal niet begrepen ballast daarentegen hebben een zeer negatief effect op de verdere leesgewoonten van de leerling.

Met een basisopleiding taalvaardigheid van de basisschool en een aansluitende vervolgopleiding taalvaardigheid inclusief jeugdliteratuur bij het voortgezet onderwijs zullen we studenten krijgen die hun taal goed beheersen en zonder taalproblemen hun studie kunnen beginnen. Daarnaast zullen ze voor hun ontspanning een boek, misschien wel ‘een volwassen boek’ pakken. Een forse verandering in het taalonderwijs? Misschien, maar in tegenstelling tot veel grote veranderingen in het voortgezet onderwijs kost deze verandering geen cent extra. Wel levert zij veel op.