Onze Taal. Jaargang 80

[p. 207]

Guus Middag
Zong
Dragen

Waarom zingt Eva de Roovere ‘Jij is lastig’ en ‘fantastig’? En de jongens van Opgezwolle ‘proef die woofer’? En hoe komt het dat dit zo bijzonder klinkt? In zijn rubriek ‘Zong’ staat Guus Middag stil bij de taal en de poëzie die te horen is in allerlei Nederlandstalige liedjes, oud en nieuw.

In de Middeleeuwen begon een minnelied vaak met een ‘Natureingang’, een standaardbeschrijving van een lieflijke plaats in de natuur. De minnezanger viel om zo te zeggen met de natuur in huis. Sinds de uitvinding van de fotografie beginnen gedichten, en liedjes, vaak met een foto - en met een beschrijving van wat er op die foto te zien is: vaak ook een lieflijke plaats, vaak ook met paradijselijke bijbetekenissen. Spreken wij van een Foto-eingang. Wim Sonneveld in ‘Het dorp’: ‘Thuis heb ik nog een ansichtkaart, / waarop een kerk, een kar met paard, / een slagerij J. van der Ven.’ Oetze Verschoor in de ‘Zuiderzeeballade’: ‘Opa, kijk ik vond op zolder / 'n foto van een ouwe boot.’ Als de foto eenmaal tevoorschijn is gehaald en aan de luisteraar voorgelegd, kan de bijbehorende ontroering een uitweg gaan zoeken.

Zo gaat het ook in het begin van het lied ‘Dragen’ (2004) van de Brabantse troubadour Gerard van Maasakkers (1949). Het is, zoals meestal in liederen met een Foto-eingang, een oude, vergeelde foto. ‘Ik heb hier een foto in gelig zwart-wit, / een zondagmiddag zo schoon, / in een veld vol met floxen, / onze vader en ik, / hij lacht, want hij draagt zijn zoon.’ Dit is het oerbeeld van een gelukkige jeugd: een tuin, een zondagmiddag, bloemen (floxen), iedereen vrij en blij, de kleine jongen veilig op de arm van zijn vrolijk lachende vader.

■ Rolwisseling

Meestal duurt zo'n paradijs niet eeuwig. Dat was in de Bijbel al zo. En het is er later, in de Middeleeuwen en na de uitvinding van de fotografie, niet beter op geworden. De tijd verstrijkt: ‘De jaoren die kwamen, / de jaoren die gaon, / de jaoren die maakten oe oud.’ De grote lachende vader van vroeger is nu oud. De zoon zit naast zijn ziekbed, en nu zoekt de vader bescherming bij zijn zoon. De rollen zijn omgedraaid. Van Maasakkers vertelt het rustig, met zijn mooie hese stem, maar in het refrein, als de trekzak erbij komt, stroomt het gemoed vanzelf vol: ‘Hou me mer, hou me mer, hou me mer vast, / ik zal oe dragen.’ Het dragen moet letterlijk worden genomen, zo blijkt uit het vervolg. Hij zal hem dragen ‘van het bed naar de po-stoel / en dan weer terug’.

Gerard van Maasakkers' cd Achterland (2004), met het lied ‘Dragen’.

Hier dringt zich opnieuw een oerbeeld op. Aeneas redt zijn oude vader door hem op zijn rug uit het brandende Troje te dragen. ‘Ipse subibo umeris’, ikzelf neem u op mijn schouders, laat Vergilius Aeneas tegen zijn vader zeggen. ‘Nec me labor iste gravabit’, en deze taak zal geen zware last voor mij zijn. De scène wordt vaak gezien (Freud, Sartre) als het symbool voor de rolwisseling die alle vaders en zonen in hun leven moeten doormaken. Het gaat meestal niet vanzelf, en zo is het bij Van Maasakkers ook niet gegaan. Tussen de tijd dat vader hem droeg en nu, nu hij vader moet dragen, liggen veel jaren waarin ‘wij mekaar amper verdroegen’. En waarom niet? ‘Umda gij nie wilde, umda ik nie kon / of andersum.’

■ Oversteek

Maar dat doet er nu niet meer toe. De tijd heeft de wonden geheeld. De zoon zit stil bij het ziekbed van zijn vader, en hij hoort nu alleen nog het tikken van de klok. Het is de voorbode van een nieuwe en laatste wending, als de doodzieke vader zich gewonnen geeft en overbuigt naar zijn zoon en hem angstig vraagt, in een nieuw refrein, met een kleine verandering in de tekst: ‘houde me, houde me, houde me vast, / wilde me dragen?’ Niet alleen nu, van het bed naar de po-stoel en weer terug, maar ook later. En vader voelt wel aan: ‘Later, later kumt vlug.’

Het staat er niet met zoveel woorden, maar de vader voelt dat hij niet lang meer te leven heeft. Hij vraagt zijn zoon om bij hem te blijven en hem te begeleiden bij de oversteek: om hem naar de andere wereld te dragen. Dat zal de zoon zeker doen. En daarna zal hij die foto, waar het lied mee begon, altijd bij zich blijven dragen. Het lied heeft, behalve een Foto-eingang, ook een Fotoausgang. ‘Ik draag oe bij mij’, belooft de zoon. Hij zal vader vanaf nu altijd bij zich dragen, in de vorm van een foto. In zijn binnenzak, denk ik. Dicht bij zijn hart.