‘Vergeleken met Hitler’
Barbara Snel - Student Nederlandse taal en cultuur aan de Universiteit Leiden
In 2007 was Geert Wilders in het nieuws met een controversieel voorstel: hij wilde de Koran verbieden. Het werk zou volgens hem oproepen tot geweld, net als ‘dat andere fascistische boek’ uit de wereldgeschiedenis, geschreven door Adolf Hitler. De media meldden: ‘Wilders vergelijkt de Koran met Mein Kampf’. Strikt genomen is deze mededeling dubbelzinnig, en dat zit 'm in dat werkwoord vergelijken.
Vergelijken betekent volgens Van Dale allereerst: ‘naast elkaar stellen, in verband met elkaar beschouwen om overeenstemming of verschil vast te stellen’. Als je op deze manier twee boeken met elkaar vergelijkt, mondt dat uit in een lijstje van overeenkomsten en verschillen. Toch zal niemand Wilders naar de uitkomst van zijn vergelijking vragen; het is immers duidelijk dat hij niet verwijst naar de verschíllen tussen de boeken, maar slechts naar de overéénkomsten die hij meent te zien.
Wat Wilders deed, lijkt meer op de tweede betekenis die Van Dale van dat woord geeft: ‘door middel van het genoemde beeld uitdrukken, toelichten, voorstellen’. De voorbeelden die het woordenboek hierbij noemt (‘de jeugd met de lente, het leven met een reis, de grijsheid met de winter vergelijken’) zijn gevallen van beeldspraak: door middel van de vergelijking worden abstracte begrippen iets concreter gemaakt. Wilders maakt hier op een bijzondere manier gebruik van: hij maakt met de vergelijking vooral zijn méning concreter. Door de Koran op één lijn te stellen met Mein Kampf wordt immers direct een negatief beeld opgeroepen.
Hoe vaak komt dit gebruik van vergelijken voor? Om dat te onderzoeken heb ik op het internet gezocht naar zinnen waarin een vervoeging van het werkwoord voorkwam. Meer dan 500 zinnen hiervan heb ik vervolgens geanalyseerd. En wat bleek? In maar liefst 91 gevallen werd vergelijken gebruikt om een mening te geven, zoals in:
- Michael Jackson vergeleek zichzelf met Gandhi, Moeder Theresa, Martin Luther King, prinses Diana en Peter Pan.
- Gamer vergelijkt het spelen van World of Warcraft met een nieuwe vriendin.
- Saddam vergeleek zichzelf met de grootste Mesopotamische koning uit het verleden.
Bovenstaande zinnen hadden tot doel een positieve lading mee te geven, maar 85% van de treffers was negatief:
- Ayaan Hirsi Ali vergelijkt een minaret met een swastika.
- Duitse econoom vergelijkt kritiek op managers met Jodenvervolging.
- Britse minister vergelijkt taliban met nazi's.
- Khamenei vergelijkt Bush met Hitler.
En ga zo maar door...
Als je naar alle zinnen met vergelijken kijkt, springt één ding direct in het oog: het grote aantal vergelijkingen met nazi-gerelateerde zaken. Om precies te zijn gaat het om 41 van die 91 zinnen. Hitler wordt binnen onze maatschappij kennelijk ervaren als het allerergste wat je je kunt voorstellen. Iets wat met Hitler, zijn boek of zijn regime vergeleken kan worden is zó slecht, dat behoeft verder geen betoog.
Auteursrechtelijk beschermd