Onze Taal. Jaargang 80

[p. 140]

Raymond Noë
InZicht

‘InZicht’ licht u in over nieuwe boeken, congressen en lezingen in taalkundig Nederland en België. Vermelding in deze rubriek betekent niet dat de redactie ze aanbeveelt. Voor een zo volledig mogelijk beeld hebben wij ook uw hulp nodig. Weet u iets waarvan u denkt dat het in deze rubriek thuishoort, laat het ons dan weten. Verschijningsdata en prijzen onder voorbehoud.

Afrikaans woordenboek

Het Afrikaans is een jonge taal, die zich pas sinds de zeventiende eeuw geleidelijk heeft losgemaakt van het Nederlands. En dat is te zien. Het klinkt weliswaar anders dan het Nederlands en je schrijft het ook anders, maar de overeenkomsten zijn groot. De meeste Nederlanders zullen er niet heel veel moeite mee hebben om een Afrikaans nieuwsbericht te begrijpen. De taal kent allerlei in onze ogen koddige woorden als moltrein (‘metro’), vonkelwyn (‘champagne’), lippetaal (‘huichelarij’) en prikkelpop (‘pin-up’), maar die zijn ook weer zó herkenbaar dat we de betekenis maar één keer hoeven te horen om die te onthouden.

Het is vanwege die overeenkomst dat de samenstellers van het onlangs verschenen Prisma groot woordenboek Afrikaans en Nederlands op zeker moment maar besloten om er geen tweerichtingenwoordenboek van te maken, met een deel Afrikaans-Nederlands en een deel Nederlands-Afrikaans, maar een ‘geamalgameerd woordenboek’ - een novum in de internationale lexicografie -, waarin de Nederlandse en de Afrikaanse ingangen door elkaar heen staan: het lemma poenskop (Afrikaans voor ‘kaal hoofd’) is te vinden tussen de Nederlandse woorden poenig en poep.

Het woordenboek bevat meer dan 60.000 trefwoorden uit beide talen. Sommige zijn geheel gelijk in vorm en betekenis, maar bij vele zijn het juist de verschillen die opvallen. Het Afrikaanse woord voor ‘kameleon’ is verkleurmannetjie, en wijkt dus af in vorm én betekenis. Soms schrijf je een woord verschillend, maar is de betekenis gelijk: school/skool. Soms schrijf je een woord hetzelfde, maar betekent het iets anders: het Afrikaanse robot verwijst niet alleen naar een automaat, maar ook naar een stoplicht. Het Afrikaanse amper betekent zelfs ongeveer het tegenovergestelde van het Nederlandse amper: ‘bijna, net niet’.

De artikelen geven informatie over betekenis, woordsoort, lidwoord en meervoud, en vermelden vaste verbindingen en voorbeeldzinnen. Achter in het boek zijn een grammaticaal compendium en lijsten met afkortingen en geografische namen opgenomen. Zie de aanbieding op blz. 133.

Prisma groot woordenboek Afrikaans en Nederlands van Willy Martin is een uitgave van Unieboek | Het Spectrum en kost €70, - (gebonden, 2228 blz.). ISBN 978 90 4910 256 2

■ Nieuw Nederlands

In 2002 begon het weekblad Elsevier met de rubriek ‘Taal’ van Lucas Gasthuis. Daarin werden ‘vaak in een staat van verwondering over de taalkundige ontwikkelingen’ nieuwe woorden, uitdrukkingen en betekenissen gesignaleerd - waarbij de schrijver naar eigen zeggen heeft geprobeerd zo min mogelijk te klagen. De 211 opmerkelijkste stukjes zijn nu gebundeld in het boek Taal. Een kleine greep uit de woorden die aan bod komen: uitdaging, poppetjes, mensenmens, zorgtoeslag, duh, zammelen, preppy, zeg maar en spinmeister. De stukjes zijn chronologisch geordend, zodat je al lezend ook een beeld van de ontwikkelingen in de samenleving krijgt.

Taal. 211 x verbazing over hedendaags Nederlands is een uitgave van Elsevier Boeken (gelijmd, 235 blz.). Bestellen: Elsevier.nl/boeken.
ISBN 978 90 6882 679 1

■ Dialectendagbundel

Eind maart werd in Delft de elfde Dialectendag gehouden, een publieksevenement met onder meer lezingen, optredens en een informatiemarkt. Het thema was ‘Scheld- en bijnamen in dialect’, en dat is ook het onderwerp van het traditioneel op de Dialectendag verschijnende ‘Dialectenboek’, ditmaal getiteld Sprekend van aard. Het boek bevat de vier lezingen die deze dag zijn uitgesproken (van Piet van Sterkenburg, Siemon Reker, Willy Van Langendonck en Sjaak Bral) en 29 ‘regionale’ bijdragen van Vlaamse en Nederlandse streektaaldeskundigen, die nader ingaan op het schelden en schimpen in ‘hun’ dialect. In tegenstelling tot de vorige Dialectenboeken, die een wat wetenschappelijk uiterlijk hadden, is de uitgave van dit jaar aantrekkelijk vormgegeven, en geïllustreerd met veel kaartjes en foto's. Zie de lezersaanbieding op blz. 133.

Sprekend van aard. Bijnamen en karaktereigenschappen in streektalen. Dialectenboek 11, onder redactie van Veronique De Tier e.a., is een uitgave van Stichting Nederlandse Dialecten/Variaties vzw en kost €20, - (ingenaaid, 192 blz.). Bestellen: tel. 0475 - 39 92 80. ISBN 978 90 73869 13 4

■ Sailing letters

In 1980 werd in de Britse National Archives een zeer grote hoeveelheid op zee buitgemaakte Nederlandse brieven teruggevonden. Deze zogeheten ‘sailing letters’ vormen een rijke bron voor historisch-taalkundig onderzoek, doordat de brieven zijn geschreven door mensen uit lagere en middenklassen, die weinig of geen andere schriftelijke sporen hebben achtergelaten.

De Koninklijke Bibliotheek, het Nationaal Archief en de Universiteit Leiden werken samen in het ‘project Sailing Letters’ om de verzameling brieven te ontsluiten en te onderzoeken. De resultaten hiervan worden

[p. 141]

gepubliceerd op internet (Kb.nl/sl en Brievenalsbuit.nl), maar ook in de boekenreeks ‘Sailing letters journaal’. In deze reeks zijn tot nu toe drie delen verschenen, met daarin verslagen van onderzoek en transcripties van opmerkelijke brieven en andere documenten, voorafgegaan door een uitgebreide toelichting. De originele documenten staan op een bijgevoegde dvd.

• De dominee met het stenen hart en andere overzeese briefgeheimen van Erik van der Doe e.a. is een uitgave van Walburg Pers en kost €19,95 (gebonden, 143 blz.). ISBN 978 90 5730 557 3
• De smeekbede van een oude slavin en andere verhalen uit de West van Erik van der Doe e.a. is een uitgave van Walburg Pers en kost €19,95 (gebonden, 143 blz.). ISBN 978 90 5730 598 6
• De voortvarende zeemansvrouw. Openhartige brieven aan geliefden op zee van Marijke van der Wal e.a. is een uitgave van Walburg Pers en kost €19,95 (gebonden, 158 blz.).
ISBN 978 90 5730 704 1

■ Laatste woorden

Binnen de ‘gevleugelde uitspraken’ vormen de ‘famous last words’ een aparte categorie. In Onsterfelijke laatste woorden van de Britse auteur Terry Breverton zijn zo'n 350 uitspraken samengebracht die bekende en minder bekende personen kort voor hun overlijden gedaan hebben - zoals ‘Bij zonsopgang treffen jullie mij niet meer levend aan’ (Nostradamus), ‘Met geld koop je geen leven’ (Bob Marley) en ‘Sta me toe u erop te wijzen dat u drie spelfouten heeft gemaakt’ (Thomas de Mahy bij het nalezen van zijn doodvonnis). Bij iedere uitspraak wordt in één bladzijde het verhaal erachter verteld. De vertaling is van Ruud van der Helm.

Onsterfelijke laatste woorden is een uitgave van Kosmos en kost €15, - (gelijmd, 384 blz.).
ISBN 978 90 215 4991 0

■ Willy Dols

De op jonge leeftijd overleden Limburger Willy Dols (1911-1944) was een van de veelbelovendste taalkundigen van zijn tijd. Voor zijn proefschrift over de diftongering in het Sittards ontving hij veel lof, en het had er alle schijn van dat een professoraat niet lang op zich zou laten wachten. Maar het liep anders: Dols overleed in Duitse gevangenschap. Zijn levensverhaal is nu opgetekend in Willy Dols 1911-1944, van de Sittardse neerlandicus Lei Limpens. Hij beschrijft Dols' jeugd, zijn korte carrière, zijn publicaties en de gebeurtenissen die leidden tot zijn dood. (Zie ook het artikel over Dols in het januarinummer van Onze Taal.)

Willy Dols 1911-1944. Een verwachting die niet in vervulling mocht gaan is een uitgave van Euregionaal Historisch Centrum Sittard-Geleen en kost €19,95 (ingenaaid, 176 blz.). Te bestellen bij Boekhandel Krings te Sittard, telefoon 046 - 452 81 00, e-mail [e-mail].
ISBN 978 90 816556 1 3

■ ‘Toestel is in gesprek’

Wat zeggen mensen als een telefonist(e) hun vraagt of ze even willen wachten als de persoon die ze willen spreken in gesprek is? André Westra werkte vier maanden als telefooncentralist en noteerde alle antwoorden die hij kreeg, vrijwel allemaal variaties op ‘ja, dat wil ik’ (‘Voor u altijd’) en ‘nee, dat wil ik niet’ (‘Ik bel zo wel terug’). De ruim tweehonderd antwoorden zijn nu bijeengebracht in een hebbeboekje.

Het toestel is in gesprek, heeft u één moment? is een uitgave van Tanker Boot en kost €8,50 (ingenaaid, 36 blz.). Bestellingen: Tankerboot.nl.
ISBN 978 90 812770 4 4

■ Nederlands leren

Wido Bourel is een Franstalige Vlaming die in de jaren zeventig tegen de stroom in Nederlands leerde. Hoe kwam hij daartoe? Bourel beschrijft zijn herinneringen aan die tijd, soms beschouwend, soms anekdotisch, in een in eigen beheer uitgegeven boekje, Een erfenis zonder testament.

Een erfenis zonder testament kost €12, - incl. porto (ingenaaid, 32 blz.). Meer informatie: Widopedia.eu.

En verder

■ Woordenboek van de Vlaamse dialecten. Deel III, aflevering 7: Het menselijk lichaam van Liesbet Triest e.a. De nieuwste aflevering van dit thematische woordenboek brengt de regionale variatie in beeld van (Zeeuws-)Vlaamse termen die te maken hebben met het menselijk lichaam (lichaamsbouw, hoofd, romp, ledematen, ingewanden en zintuigen). Met kaarten en foto's. Meer informatie: Academiapress.be. Uitgever: Vakgroep Nederlandse taalkunde van de Universiteit Gent, €35, - (ingenaaid, 523 blz.). ISBN 978 90 3821 655 3

■ Taalbeschouwing. Een inventarisatie van empirisch onderzoek in basis- en voortgezet onderwijs van Helge Bonset en Mariëlle Hoogeveen. Inventarisatie van veertig jaar onderzoek naar taalbeschouwingsonderwijs (het opdoen van beschouwelijke kennis over taal). De publicatie van SLO - nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling is gratis te downloaden op Slo.nl/htno.

■ De financiële begrippenlijst. Gratis online financieel woordenboek met (momenteel) 9640 begrippen op het gebied van economie, geld, financiële markten, beurs en beleggen. Adres: Dfbonline.nl.

■ Denkwaar van Jaap Klouwen. 75 breinbrekers en hersenkrakers over getallen, woorden en vormen, met oplossingen. Veen Magazines, €19,95 (gelijmd, 192 blz.). ISBN 978 90 8571 380 7

■ Multinationaal afkortingenlexicon van Henk Nuiten. Herziene en uitgebreide uitgave van cd-rom met 100.000 afkortingen uit het Nederlands, Engels, Frans, Duits, Spaans, Italiaans, Portugees, Russisch en Latijn. Geeft ook internationale equivalenten en vertaalsuggesties. Informatie en bestellingen: http://members.chello.nl/~h.nuiten.

■ Basiscursus Papiaments van Florimon van Putte en Igma van Putte-de Windt. Zevende, herziene druk van cursus Papiaments (bestaande uit een cursusboek, een hulpboek en twee cd's), met aandacht voor uitspraak, spelling en grammatica. Ook geschikt voor zelfstudie. Walburg Pers, €79,50 (ingenaaid, 248 + 111 blz.).
ISBN 978 90 5730 736 2

■ Woordzoeker. Bordspel gebaseerd op de populaire woordzoekers uit krant en tijdschrift (‘woordpuzzel in de vorm van een ingevuld diagram zonder zwarte vakjes waarin horizontaal, verticaal en diagonaal woorden verstopt zitten’). Voor twee tot vier spelers vanaf zeven jaar. Het spel is een product van Goliath Games en is te koop voor ongeveer €23, - (maar €18,95 is ook gesignaleerd).

Agenda

■ Op 10, 17 en 24 mei houdt de filosoof Fons Elders in Wageningen drie Studium Generale-lezingen over ‘The Paradox of Language: Liberation or self-Imprisonment’. Zie: Studiumgenerale.wur.nl.

■ Het Leiden Institute for Brain en Cognition houdt op 20 mei een gratis publiekssymposium onder de titel ‘Twee Talen - één BeTalen’ waar deskundigen zullen spreken over allerlei aspecten van het twee- of meertalig opvoeden van kinderen. Zie: Libc-presents.nl.

■ De vereniging Levende Talen (zie ook elders in dit nummer) houdt op 27 mei in Amsterdam een symposium met de titel ‘En nu op weg naar het taalonderwijs in de komende honderd jaar!’ Zie: Ltprojecten.nl/node/122.

Zie voor meer evenementen Onzetaal.nl/agenda.