Onze Taal. Jaargang 79

[p. 348]

Hun hebben, gedoogsteun en prijzen
Het taalnieuws van 2010

Redactie Onze Taal

Wat was het opvallendste taalnieuws dit jaar? De vele, soms opmerkelijk grote taalprijzen die werden uitgereikt? Het politieke taalgebruik in het kielzog van de tumultueuze ontwikkelingen in Nederland en België? De commotie in De wereld draait door over hun hebben? Het taaljaar 2010 in vogelvlucht.

Illustraties: Matthijs Sluiter

Hun op TV

Het komt niet heel vaak voor dat een taalkundig onderwerp het tot primetime-tv schopt, maar in februari gebeurde dat toch. In De wereld draait door schoven een professor en een minister aan om te discussiëren over hun als onderwerp, zoals in ‘Hun hebben het gedaan.’

De professor was Helen de Hoop. Zij had met haar onderzoeksgroep op de Radboud Universiteit Nijmegen ontdekt dat er een systeem zit achter dat hun als onderwerp. Je kunt ermee duidelijk maken dat je het over mensen hebt; in een zin als ‘Hun liggen op bed’ zal niemand denken dat het om kussens gaat. Enkele media pikten het bericht op, maar echte opschudding bleef uit. Tot er iets opmerkelijks gebeurde: toenmalig minister van Onderwijs Ronald Plasterk wijdde er een gastcolumn aan in Nrc.next.

In die tijd was Plasterk ook voorzitter van de Nederlandse Taalunie, en in die hoedanigheid schreef hij dat die instelling het incorrecte hun hebben niet zou kunnen goedkeuren. Het was voor De wereld draait door aanleiding om de twee met elkaar in debat te laten gaan - alhoewel volgens sommigen ‘kibbelen’ meer in de buurt kwam van wat er zich afspeelde.

Op diverse internetforums werd heftig nagepraat, en beide studiogasten kregen er flink van langs. Helen de Hoop omdat ze op felle wijze de gehate uitdrukking in bescherming nam, en minister Plasterk omdat hij dingen beweerde die volgens taalkundigen niet kloppen, bijvoorbeeld dat de grammatica zich, net als spelling, zou laten beregelen door een overheidsinstelling als de Taalunie.

Hoewel Helen de Hoop ‘de kant noch wal rakende uitlatingen over het Nederlands van toenmalig minister Plasterk’ een van de opvallendste taalgebeurtenissen van het jaar noemt (zie ook blz. 350 van dit nummer), ziet ze ook de positieve kanten die de discussie heeft opgeleverd: ‘Het heeft veel mensen aan het denken gezet over taal. Zelfs mensen die zich altijd aan hun hebben hebben geërgerd, reageerden geïnteresseerd en verrast.’

En Ronald Plasterk? Hij heeft, ook terugkijkend, weliswaar waardering voor de waarneming van de professor, maar vindt dat ze door haar ‘korzelige aanpak’ het gesprek ‘doodsloeg’. Plasterk: ‘Ik maakte wel degelijk een verschil tussen spelling en grammatica, maar waarschuwde als minister van Onderwijs dat er in de samenleving een grote behoefte bestaat aan helderheid over wat “correct” Nederlands is, en hun hebben is dat niet.’

Ondertussen ziet het ernaar uit dat hun hebben door de bezoekers van het weblog Irritaal zal worden uitgeroepen tot taalergernis van het jaar - net als vórig jaar.

Gedoogsteun en koninklijke verduidelijkers

Weinig saaie momenten dit jaar in de politiek van de Lage Landen. In Nederland sneuvelde een kabinet voortijdig, stapten prominente politici op en volgden er verkiezingen, die uiteindelijk, maanden later, ook een regering opleverden - zij het een opmerkelijke: een minderheidskabinet met steun van de controversiële PVV. En België? Ook daar vonden in juni verkiezingen plaats, en ook die leidden tot lastige onderhandelingen. Alleen zijn die nog altijd niet afgerond; Nederlands- en Franstaligen slagen er maar niet in een regering te vormen.

Al dat tumult weerspiegelde zich ook in de taal van de politiek. Die was om te beginnen weer behoorlijk expliciet. Jan Peter Balkenende had het als minister-president van Nederland bijvoorbeeld zonder blikken of blozen over ‘Marokkaans straattuig’. En toenmalig vicepremier Wouter Bos werd in de Kamer

[p. 349]

uitgemaakt voor ‘leugenaar’, door Rita Verdonk en door PVV-leider Geert Wilders. Aan Wilders' taalgebruik viel veel meer op. Taalwatcher Jan Kuitenbrouwer schreef er zelfs een heel boek over, waarin hij onder meer uitlegt hoe Wilders aan ‘framing’ doet: hoe hij de taal inzet om mensen ertoe te brengen de zaken vanuit zíj́n perspectief te zien.

Hét politieke woord van het jaar was in Nederland ongetwijfeld gedoogsteun: de term waarmee wordt aangeduid dat de PVV het minderheidskabinet dus niet alleen ‘gedoogt’ maar ook ‘steunt’ - wat volgens velen raar is. Kun je iets wat je steunt ook níét gedogen? Maar verder waren de reacties op de taal van het nieuwe kabinet unaniem lovend. Zelfs de oppositie prees de nieuwe premier Mark Rutte voor zijn helderheid. Ruttes ‘Snoeien om te groeien’ werd in korte tijd een gevleugelde uitdrukking. Dat gold trouwens ook voor ‘huiliehuilie’, waarmee Wilders de taal van ‘shocklog’ GeenStijl in de politiek introduceerde: ‘De Haagse regentenkliek en de linkse grachtengordelelite staan huiliehuilie te doen op de gang.’

In België, intussen, leek de politieke taal in het teken te staan van de pogingen om Vlamingen en Walen aan één regeringstafel te krijgen. Opvallend was de creativiteit die koning Albert II aan de dag legde bij het bedenken van namen voor de koninklijke ‘opdrachthouders’. Hij stelde achtereenvolgens aan: een ‘informateur’, een ‘preformateur’, twee ‘koninklijke bemiddelaars’, een ‘koninklijk verduidelijker’ (in het Frans: ‘clarificateur’) en weer een ‘koninklijk bemiddelaar’. De onderhandelingen verliepen zó stroef dat Bruno De Wever, de geleerde broer van N-VA-kopstuk en verkiezingswinnaar Bart De Wever, het voorstel deed om in de Belgische politiek voortaan maar Engels te gebruiken.

Met dank aan Erik Dams.

Taalprijzen

Er wordt veel gemopperd over ons verloederende taalgebruik, maar desondanks (of misschien wel juist daarom) worden er veel taalonderscheidingen uitgedeeld. Deze maand zullen er traditiegetrouw weer allerlei verkiezingen gehouden worden: de grootste taalzuurpruim, de irritantste taalergernis, het kenmerkendste nieuwe woord, de leukste onjuiste spatie, de best schrijvende ambtenaar, de best populariserende taalwetenschapper, enz. Maar ook in de rest van het jaar worden er flink wat prijzen uitgedeeld: voor de vaagste taal (ik heb zoiets van), voor de mooiste literaire zin (dit keer van Tom Lanoye), voor ‘het beste staaltje overheidscommunicatie’ (voor de Hulpverleningsdienst Groningen), voor de welsprekendste en de onbegrijpelijkste politicus van de Algemene Beschouwingen (zie ‘Tamtam’, blz. 360), voor het geslaagdste alfabetiseringsproject (de Voorlees-Express), en voor het bewust mijden van onnodig Engels (VU Amsterdam), dan wel het opvallend gebruiken daarvan (Albert Heijn). En dan krijgen ook algemene cultuurprijzen soms een ‘talige’ winnaar: Paulien Cornelisse ontving de Tollensprijs voor haar boek Taal is zeg maar echt mijn ding, en het Genootschap Onze Taal de Visser-Neerlandiaprijs.

Van een heel andere orde zijn de prijzen die worden uitgereikt aan taalwetenschappers vanwege hun onderzoek. Daarbij gaat het vaak om het stimuleren van verder onderzoek, en daarvoor worden aanzienlijke bedragen uitgedeeld. Zo kende de KNAW een Heineken Young Scientists Award (10.000 euro) toe aan Paola Escudero van de Universiteit van Amsterdam voor haar onderzoek naar de cognitieve processen die plaatsvinden bij het leren spreken van een vreemde taal. En de Dr. A.H. Heineken-prijs voor de Cognitiewetenschap (150.000 dollar) ging naar Michael Tomasello, mededirecteur van het Max Planck Instituut voor Evolutionaire Antropologie in Leipzig, voor zijn onderzoek naar cognitieve processen bij primaten in het algemeen en taalverwervingsprocessen bij mensen in het bijzonder.

Ten slotte was er een grote subsidie van de Amerikaanse National Science Foundation voor de Nijmeegse hoogleraar Janet van Hell, voor een internationaal onderzoek naar cognitieve en neurale processen in taalverwerking van tweetaligen. Zij ontvangt daarvoor 2,8 miljoen dollar, en kreeg zo met afstand de grootste vis uit de taalprijzenvijver.

Dit jaar verder in het nieuws

januari

6 Het plan om op gymnasia de proefvertalingen bij de vakken Grieks en Latijn te schrappen, doet veel stof opwaaien. De commissie die het voorstel deed, presenteert in november haar definitieve rapport; minister van Onderwijs Van Bijsterveldt neemt er in februari 2011 een besluit over.

februari

12 De ministerraad besluit in de grondwet vast te leggen dat de taal van Nederland het Nederlands is. De Raad van State stelt in september in een advies dat zo'n verankering ‘strikt genomen niet nodig is’. Inmiddels ligt het wetsvoorstel bij de Tweede Kamer.

maart

3 De Gesellschaft für deutsche Sprache, een vooraanstaande organisatie op het gebied van onderzoek en onderhoud van de Duitse taal, opent een vestiging aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.

21 Nieuwslezers en presentatoren struikelen massaal over de uitspraak van de IJslandse vulkaan Eyjafjallajökull.

juni

15 Het Meldpunt Taal wordt gelanceerd. Op de website (www.meldpunttaal.nl of .be) kan iedereen taalobservaties melden, informatie over het Nederlands vinden of meedoen aan onderzoek van taalwetenschappers (zie ook het artikel op blz. 236).

augustus

23 Voor het eerst wordt er op zes vmbo-scholen tweetalig onderwijs gegeven. Nog eens zestien andere vmbo's bereiden zich hierop voor en beginnen in de loop van 2011 en 2012.

september

9 De Nederlandse Taalunie, het samenwerkingsverband van Nederland, Vlaanderen en Suriname op het gebied van taalbeleid, bestaat dertig jaar.

18 Stichting Taalverdediging roept op om Albert Heijn te boycotten vanwege het overheersende Engels op de verpakking van Euro Shopper-producten.

21 De Troonrede bevat een acrostichon: de beginletters van de eerste vijftien zinnen vormen samen de naam Willem van Nassov, oftewel Willem van Oranje.

oktober

27 Baas blijkt het Nederlandse woord dat het meest is uitgeleend aan andere talen.

december

15 De 21ste editie van het Groot Dictee der Nederlandse Taal wordt uitgezonden. Het dictee is dit jaar geschreven door Tommy Wieringa.