Onze Taal. Jaargang 79

[p. 304]

Reacties

Magnum Mini
Eric Ferguson - Zeist

In de eerste aflevering van de rubriek ‘Ingepakt’, over teksten op productverpakkingen (Onze Taal juli/augustus), schrijft Arjen van Veelen over de Magnum Gold. Ik moest meteen denken aan de zotte Magnum-variant Magnum Mini. Die koop ik niet: de interne tegenspraak stoort mijn smaakgenot.

Een goed glas wijn
Nicolaas Klei - Auteur Supermarktwijngids, Amsterdam

Een goed glas wijn is niet de juiste aanduiding voor ‘een glas goede wijn’, vindt Ilse Outmans-Johannes (‘Taalergernissen’, septembernummer). Terecht, vind ik, het is een vreemde manier van uitdrukken. Een goed (vaker nog een mooi) glas wijn wordt vooral gebezigd door wijnkenners. Sla er maar eens een willekeurig nummer van de tijdschriften Perswijn of Proefschrift op na.

Ik schrijf zelf ook over wijn, en dan komen er ongetwijfeld af en toe heel wonderlijke dingen uit mijn pen, maar over een goed glas wijn heb ik mijn lezers al vaak voorgehouden dat dat slechts correct is indien men een product bespreekt van bijvoorbeeld een bekende fabriek te Leerdam.

Werkwoordspelling
Barbara Snel - Docent Nederlands, Leiden

In het septembernummer stond het artikel ‘Komd een kind van de basisschool’ van Jannemieke van de Gein. Haar mening dat het ministerie van Onderwijs met de vernieuwde referentieniveaus de lat veel te laag legt, deel ik volledig. Ik ben echter verbaasd over de observatie dat leerlingen op basisscholen beter spellen dan aan het eind van het voortgezet onderwijs. Toegegeven, veel leerlingen uit groep 8 zullen een foutloze brief kunnen schrijven. Ze gebruiken daarin veelvoorkomende woorden en zetten die in een voorspelbare context. Je kunt daar echter niet uit concluderen dat alle leerlingen de regels helemaal beheersen.

Mijn ervaring is dat leerlingen niet zelden alleen het woordbeeld kennen. Die kinderen komen dan in de problemen met een zin als ‘Hij verkeert in levensgevaar.’ Omdat ze het woordbeeld verkeerd vaker gezien hebben dan verkeert, zullen ze het in deze zin met een d schrijven - en laat dat nu toevallig verkeerd zijn. Op de basisschool levert deze aanpak waarschijnlijk nog geen grote problemen op, maar op de middelbare school komen de leerlingen ingewikkelder zinnen tegen en soms zelfs woorden die ze nog niet kennen. Wie de regels goed geleerd heeft, zal ook dan goed blijven spellen - maar dat geldt helaas niet voor iedereen, waardoor er in het voortgezet onderwijs alsnog aan de basis gewerkt moet worden.

Politieke voorkeur
Irene Maas - Alkmaar

Van de door Karel van het Reve vermelde ‘Nederlandse gewoonte aan niemand te vertellen op wie je gestemd hebt’ heeft Joop van der Horst nog nooit gehoord, zo schrijft hij in de septemberaflevering van zijn column ‘Horstlog’. Maar ik ken wel degelijk mensen die aan niemand vertellen wat hun politieke voorkeur is: met een van hen ben ik getrouwd. Hij is een West-Fries, maar ik durf niet te zeggen dat het een West-Friese gewoonte is. Het is wel een verstandige manier van doen. Door er niet over te praten voorkomt men onaangename discussies.

Dierenduonamen
Dagmar Duine - Numansdorp

Als aanvulling op het mooie artikel over de namen van huisdierenduo's (‘Che ... Fidel ... eten!’, Onze Taal september) wil ik u de goudvissen van mijn zus voorstellen. Ze heten Buurman en Buurman, naar de twee klungelig klussende buurmannen uit een animatieserie die werd uitgezonden in VPRO's Villa Achterwerk. Toen mijn zus ooit na een weekendje weg haar vissen kwam ophalen bij mijn ouders, die ervoor gezorgd hadden, kreeg ze de schrik van haar leven toen mijn vader op ernstige toon meedeelde dat het niet goed ging met Buurman, en dat hij niet zeker wist of hij wel zou blijven leven. De opluchting was groot toen mijn zus erachter kwam dat het niet over de echte buurman van mijn ouders ging, maar over een van de vissen. Overigens is Buurman kort daarop weer opgeknapt, zodat dit duo niet gehalveerd is.

Gebarentaal in China
Alie Oudshoorn - Muiden

Frank Jansen liet in de juniaflevering van zijn rubriek ‘Hom of kuit’ een voor- en een tegenstander aan het woord over de vraag of er lessen gebarentaal gegeven moeten worden op de basisschool. Volgens de tegenstander is een van de grote nadelen van gebarentaal dat het geen universele taal is. De directeur van het Nederlands Gebarencentrum, Trude Schermer, reageerde in de rubriek ‘Reacties’ in het septembernummer fel op deze kortzichtige bewering van de tegenstander: gebarentaal kent - uiteraard - net zo goed variatie als gesproken taal.

Ik ben blij dat zij zo fel van leer trok, want het zou vreemd zijn om voor gebarentalen andere criteria te hanteren dan voor gesproken talen. Daarvan verwacht ook niemand dat ze universeel zijn omdat dat makkelijker is.

Maar er is nóg iets mis met het betoog van de tegenstander. Als er al een taal universeel is, dan is het wel gebarentaal. Mijn man en ik maakten deze zomer mee dat zelfs mensen in China dezelfde gebaren gebruikten als wij hier in Nederland. We ontdekten dat een opdringerige souvenir-verkoopster doof was en mijn man, die ooit op de dovenschool gewerkt heeft, begon in gebarentaal met haar te communiceren. Ze haalde er al snel haar nicht bij die ook doof was, en ze konden ons veel over henzelf en hun familie vertellen. De vrouwen waren heel verbaasd en bijzonder gelukkig, want zij konden echt met de toeristen communiceren. Dat bewijst dus dat gebarentaal minimaal voor een deel universeel is.

Uitspraak Heracles [1]: ‘Herácles’
Otto Jongmans - Wateringen

Hans Hesseling is van mening dat de Griekse naam Herakles niet moet worden uitgesproken met de klemtoon op de tweede lettergreep, zoals in sommige kringen gebruikelijk is als men het over de gelijknamige voetbalclub uit Almelo heeft; de

[p. 305]

klemtoon hoort op de eerste lettergreep, zo betoogt hij (rubriek ‘Taalergernissen’, septembernummer). Ik vermoed dat hij daarbij uitgaat van de regel dat in de klassieke talen de klemtoon in het algemeen op de derde lettergreep van achteren zou liggen, conform de uitspraakregels van het Latijn.

Het eerste elftal van voetbalclub Heracles uit Almelo.
Foto: Heracles.nl

Nu is het zo dat het Oudgrieks geen klemtonen kende, maar alleen lange en korte lettergrepen. Van de naam Herakles staat vast dat de eerste lettergreep kort is, de tweede lang en de derde kort (dat blijkt uit de plaats die die naam krijgt in teksten die de hexameter als versritme hebben). In zulke gevallen geldt het gebruik om de klemtoon te leggen op de lange lettergreep, zodat de uitspraak echt ‘Herákles’ moet zijn.

Overigens is het zeer merkwaardig dat de voetbalclub zijn naam met een c schrijft. Het Oudgrieks kent geen letter c, alleen de k. Het Latijn daarentegen kent geen k maar wel de c. De naam Herakles komt in het Latijn voor als Hercules. Ik vermoed dat de c daardoor in deze Griekse naam is verdwaald, zodat de hybride vorm Heracles is ontstaan.

Uitspraak Heracles [2]: ‘Heraclés’
Emmy van Stratum - Eindhoven

Hans Hesseling ergert zich aan de Almelose uitspraak ‘Herácles’ als het gaat om de naam van de voetbalclub aldaar. Het moet ‘Héracles’ zijn, meent hij. Ik vind dat je je überhaupt niet moet ergeren aan dit soort dingen, maar afgezien daarvan zit het veel ingewikkelder in elkaar dan Hesseling denkt. Als je het Grieks volgt, moet je ‘Heraclés’ zeggen. Maar veel Griekse namen en woorden zijn tot ons gekomen via het Latijn, en de Romeinen pasten de Griekse woorden aan aan hun eigen klemtoonsysteem. Vervolgens was daar nog onze eigen Erasmus, die vond dat wij het Grieks volgens de Latijnse klemtoonregels moesten uitspreken. En dus werd het ‘Héracles’.

Naschrift
Adriaan Rademaker - Docent Griekse Taal- en Letterkunde, Universiteit Leiden

De uitspraak van Griekse woorden en namen is een complex thema en in de discussie hierover lopen vele correcte en minder correcte noties uiteen. Het klassieke Grieks kende een melodisch accent. De naam Herakles kreeg daarbij een accent op de laatste lettergreep, waarbij men die lettergreep begon op een toon boven de grondtoon van de zinsmelodie, en vervolgens naar die grondtoon daalde. Voor een spreker van een relatief toonarme taal als het Randstad-Nederlands is dit niet makkelijk te imiteren.

Daarom spreekt men het Grieks doorgaans met klemtoon uit. Meestal volgt men, inderdaad in navolging van een wat ongelukkige suggestie van Erasmus, de klemtoonregels van het Latijn. In dat geval valt de klemtoon op de voorlaatste lettergreep tenzij deze kort is; dan valt hij op de voorvoorlaatste. Herakles heet volgens dat systeem ‘Hérakles’, en zo kennen (oud-)gymnasiasten hem ook.

Een alternatief is om Griekse woorden te beklemtonen op de plaats waar het melodisch accent viel. Herakles zou volgens dit systeem inderdaad ‘Heraklés’ heten. Zo doen sprekers van het latere Grieks, dat al meer dan vijftien eeuwen gesproken wordt, dat, en dat heeft ook grote voordelen als men klassiek Grieks wil leren en wil onthouden welk woord waar welk accent heeft. Maar het doet vreemd aan bij eigennamen die met hun gelatiniseerde uitspraak zijn ingeburgerd. We kennen ‘Sókrates’, ‘Eurípides’ en ‘Aristóphanes’ en kijken een beetje vreemd op als mensen het over ‘Sokrátes’, ‘Euripídes’ en ‘Aristophánes’ hebben.

Hoe dan ook, de Griekse held heet in geen geval ‘Herácles’, maar misschien is die uitspraak juist wel handig om de voetbalclub van de mythologische figuur te onderscheiden. En de spelling Heracles is mijns inziens een geaccepteerde min of meer gelatiniseerde (al heette de held in het Latijn Hercules). We moeten het Grieks hoe dan ook transcriberen; aanpassing aan een traditioneel meer vertrouwd Latijns woordbeeld is daarbij een acceptabel compromis.

Rectificatie
Redactie Onze Taal

Pas onlangs ontdekten wij dat er in Onze Taal van april dit jaar een heel vervelende tikfout is blijven staan. In zijn column over ‘De Nederlandse taal en de grondwet’ (blz. 109) noemt Joop van der Horst de Christenunie, de PVV en de SP als partijen die met hun instemming voor verankering van het Nederlands in de grondwet een ‘nauwelijks verborgen agenda’ hebben, die ‘vooral nationaal en chauvinistisch, soms expliciet anti-internationaal’ is. In plaats van ‘de SP’ had Van der Horst willen schrijven: ‘de SGP’. Die tikfout is er nadien niet uit gehaald.

Onze excuses, zeker aan de SP, die juist forse kritiek heeft geuit op het voorstel het Nederlands in de grondwet op te nemen. Zie bijvoorbeeld de column van SP-Tweede Kamerlid Ronald van Raak van 6 januari jl. op www.sp.nl/columns/461/het_engels_tegen_engels.html