Onze Taal. Jaargang 79

[p. 254]

Van verre
Van zwartekousenkerk tot ajoera

Ton den Boon

Welke nieuwe woorden danken wij aan de migratie van de voorbije decennia? Ton den Boon, hoofdredacteur van de grote Van Dale, gaat het na in deze tweemaandelijkse rubriek.

Eeuwenlang vormde de kerk een rijke inspiratiebron voor nieuwe woorden. Religieuze architectuur, de kerkelijke organisatie, godsdienstige rituelen - al die geloofszaken stonden aan de basis van een religieus jargon dat bij grote groepen taalgebruikers in Nederland en België bekend was. Van de ‘metten’ tot en met de ‘completen’ (rooms-katholieke gebedsnamen) en van het ‘adventisme’ tot de ‘zwartekousenkerk’ (modaliteiten binnen de reformatorisch-protestantse kerk), het was allemaal gesneden koek - veelal ook buiten de eigen kring.

■ Mohammedanen

Door de ontkerkelijking is de bekendheid met die christelijke terminologie de afgelopen decennia behoorlijk afgenomen. Maar er kwamen andere religieuze woorden voor in de plaats, doordat immigranten godsdiensten in ons land introduceerden die nog maar een halve eeuw geleden als exotisch golden.

De meeste mensen zullen daarbij gelijk aan de islam denken, maar er zijn ook andere godsdiensten en rituelen waarmee we relatief kort geleden hebben kennisgemaakt. Divali bijvoorbeeld, de naam van het hindoefeest ter verwelkoming van het licht, staat pas sinds 2005 in Van Dale, evenals het Nederlandse synoniem lichtjesfeest. Geen wonder, want Divali is pas rond de millenniumwisseling wat algemener bekend geworden: tussen 1990 en 2000 figureerde het woord slechts 28 keer in de Nederlandstalige media, terwijl het daarin sinds 2000 bijna 300 keer werd aangetroffen.

Maar inderdaad, het is natuurlijk vooral de islam die stevige voet aan de grond heeft gekregen in Nederland en België. Dat begon in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Er woonden toen enkele duizenden moslims in Nederland - toen ook nog vaak ‘mohammedanen’ genoemd - en in 1953 verscheen de eerste Nederlandstalige Koran.

Daarna ging het snel. In de jaren zestig kwamen de gastarbeiders uit islamitische landen, en in de jaren zeventig en tachtig kwamen daar de ‘gezinsvormers’ en ‘gezinsherenigers’ bij, waardoor de islam in een rap tempo uitgroeide tot een van de grote godsdiensten in onze contreien. Tegenwoordig is naar schatting 5 à 6 procent van de Nederlandse bevolking moslim.

Moskee in de Wagenstraat, Den Haag. Pas in de jaren tachtig verscheen de islam écht in het straatbeeld.
Foto: Onze Taal

Hoewel in Nederland de eerste moskeeën in de jaren vijftig van de vorige eeuw hun deuren openden, is de islam pas sinds de jaren tachtig écht goed zichtbaar in het straatbeeld, vooral in de grote steden.

■ Ongeloof

Ook het aantal moslimreligieuze termen nam toe. Zo maakten we relatief kort geleden kennis met woorden als azan (‘oproep tot het gebed’), dhuhr (‘islamitisch namiddaggebed’), isha (‘islamitisch nachtgebed’), oemra (‘kleine bedevaart’) en salat (‘elk van de vijf dagelijkse rituele gebeden’).

Hoe snel sommige islamitische woorden zijn ingeburgerd, blijkt als je kijkt naar de eerste vermeldingen van sommige termen in Van Dale. Inmiddels redelijk tot zeer bekende moslimreligieuze woorden als jihad (‘heilige oorlog’), fatwa (‘door een moslimgeestelijke geformuleerd decreet’) en oemma (‘wereldwijde islamitische gemeenschap’) stonden pas in respectievelijk 1992, 1999 en 2005 voor het eerst in het woordenboek.

De uitbreiding van de islamitische woordenschat is sinds de verschijning van de recentste, veertiende editie van Van Dale in 2005 alleen maar sterker geworden. Via de jaarlijks verschijnende Jaarboeken taal zijn de afgelopen jaren woorden als Asjoera (‘herdenkingsen vastendag’), djenna (‘de islamitische variant op het paradijs’), ihram (‘staat van reinheid tijdens de hadj, de pelgrimstocht naar Mekka), kadar (‘goddelijke lotsbeschikking’), khutbah (‘preek’), koefr (‘ongeloof’), tafsir (‘uitlegging van de Koran’) en takbir (‘verheerlijking van Allah’) in Van Dale opgenomen.

Het beste bewijs dat de islam zich definitief in de Nederlandse taal genesteld heeft, zijn evenwel niet zulke Arabische leenwoorden, maar samenstellingen met zulke leenwoorden - variërend van poldermoskee tot legerimam, van moskeevader tot nederislam en van googlemoslim (die via internet Koranteksten zoekt) tot azanmobieltje (ook wel islammobieltje: ‘telefoontje met een alarm dat afgaat als het tijd is om te bidden’).