Onze Taal. Jaargang 79

[p. 253]

Hoe hou je de spanning erin?
De taal van het radiojournaal

Peter Taal - Eindredacteur NOS Nieuws en lid van de NOS Taalcommissie

Het radiojournaal van NOS Nieuws heeft vele trucjes om de luisteraar bij de les te houden. Onconventionele middelen worden daarbij niet geschuwd.

Over het schrijven van nieuwsberichten voor de radio zijn in Onze Taal van januari dit jaar al wat zinnige dingen opgemerkt. Renée Postma van ANP-radio wees terecht op het belang van het gebruik van alledaagse spreektaal en korte zinnen, en van het doseren van informatie. Maar de taal in radionieuws moet aan nog meer specifieke eisen voldoen. Neem nu het volgende stukje tekst. Daar is op zichzelf weinig op aan te merken, maar de eindredactie van een radionieuwsprogramma zal er toch nog wel iets aan willen doen:

President Obama heeft Elena Kagan voorgedragen voor een plek in het Hooggerechtshof. De 50-jarige Kagan heeft geen ervaring als rechter en staat bekend als gematigd progressief. Ze is nu landsadvocaat. Als Kagan wordt benoemd, is het voor 't eerst dat er drie vrouwen in het Hooggerechtshof zitten.

Het bericht is duidelijk, feitelijk juist en begrijpelijk geschreven. Toch is het geen goed radionieuwsbericht. Veel luisteraars zullen na de eerste zin namelijk afhaken, omdat ze totaal geen idee hebben over wie het gaat. Zodra de luisteraar denkt: wie is in 's hemelsnaam Elena Kagan?, ben je hem al kwijt. Zo'n vrouw moet worden geïntroduceerd: ‘President Obama heeft opnieuw een vrouw voorgedragen als lid van het Hooggerechtshof. Het is... enz.’

Maar in feite zat het leukste nieuws in de laatste zin, en die moet daarom naar voren worden gehaald. Dan krijg je ook een zin die de nieuwsgierigheid prikkelt (‘Ga door! Vertel!’) en beter kun je het niet hebben:

In het Amerikaanse Hooggerechtshof zitten binnenkort vermoedelijk voor het eerst in de geschiedenis drie vrouwen. President Obama heeft de landsadvocaat voorgedragen. Het is Elena Kagan. Ze is 50, heeft geen ervaring als rechter en staat bekend als gematigd progressief.

Klein terzijde: ‘de 50-jarige’ is veranderd in ‘Ze is 50’. Dat is namelijk alledaagse spreektaal. Politie en justitie hebben het graag over ‘23-jarige verdachten’ en ‘46-jarige slachtoffers’, maar die constructie hoor je in het dagelijks leven zelden.

■ Verrassing

Ook de woordvolgorde net een beetje omgooien is een vaak toegepast ‘trucje’. Met een zin als ‘Het kabinet heeft ingestemd met het VVD-voorstel voor afschaffing van de hypotheekrenteaftrek’ is de boodschap al na vier woorden weggegeven. Er blijft meer spanning in de zin als die instemming tot het laatst wordt bewaard: ‘Het kabinet heeft met het VVD-voorstel voor afschaffing van de hypotheekrenteaftrek ingestemd.’ Toch nog een verrassing, want ‘de vloer aangeveegd’ had ook gekund. En zo blijkt de tangconstructie, waarvan altijd wordt geadviseerd die zo veel mogelijk te vermijden, haar nut op de radio soms zeker te bewijzen.

En iets soortgelijks geldt voor de lijdende vorm. Hoewel we die in het nieuws zo veel mogelijk proberen te omzeilen, kiezen we er soms met opzet voor, juist om de spanning in een zin te houden. Dat gebeurt vooral bij (prijs)-winnaars in de wereld van sport en cultuur. ‘Robert Gesink heeft de Tour de France gewonnen’ is minder een ‘teaser’ dan ‘De Tour de France is dit jaar gewonnen door Robert Gesink.’ En een zin als ‘De W.F. Hermans-prijs voor het beste literaire debuut is gewonnen door Frans Bakker’ houdt langer de aandacht vast dan wanneer je meteen met die Bakker in huis valt. Bovendien: het is een debuutprijs, dus weinig mensen zullen die Bakker kennen.

NOS-radionieuwslezer Jan van de Putte.
Foto: NOS

■ Rouwrandje

Een ander voorbeeld van ‘afwijkend’ taalgebruik is te horen in overlijdensberichten. In een openingszin hoort het nieuws altijd kort en krachtig te knallen (‘Het kabinet in België is gevallen’), maar dat is bij sterfgevallen tamelijk cru. In 1996 schalde uit een radioluidspreker: ‘Leen Jongewaard is dood.’ Dat was schrikken. Daarom wordt voor overlijdensberichten één cliché getolereerd en dat is beginnen met ‘In haar woonplaats Zevenhuizen...’ of ‘In een ziekenhuis in Los Angeles...’ Wij zien dat als een service aan de luisteraar, een kleine waarschuwing dat er een bekende dode aankomt. Het is te vergelijken met het zwarte of grijze randje op een rouwenvelop; dat is ook bedoeld om de ontvanger voor te bereiden op minder prettig nieuws.

Want voor alles moeten we rekening houden met de luisteraar. Die moet bij het beluisteren van het nieuws niet worden afgeleid, niet op het verkeerde been worden gezet, maar zeker ook niet voor het hoofd worden gestoten.

Dit artikel bevat enkele gedeelten van de rede die Peter Taal hield tijdens de jaarvergadering van het Genootschap Onze Taal, op 9 juni in Den Haag.