Onze Taal. Jaargang 79

[p. 210]

Die gekke Karpets in een mannelijke afdaling
De taal van het wielerpeloton

Kees Sluys

De Tour de France van dit jaar is alweer een eindje onderweg, en dus hoor je deze dagen op tv weer over renners die ‘uit hun hok komen’, ‘naar voren worden geharkt’, ‘wringen’, dan wel ‘ansichtkaarten aan het schrijven zijn’. Een overzicht van recente wielertaal. ‘Dan komt monsieur Marteau langs, dan krijg je een lel!’

Herbert Dijkstra en Maarten Ducrot vormen ook tijdens de huidige editie van de Tour de France, die onlangs in Rotterdam van start is gegaan, het leidende commentatorenkoppel. Het schijnt dat veel Touren wielervolgers het duo niet goed kunnen velen (de Belgen zijn ‘natuurlijk’ veel beter), maar voor wie het allemaal niet te serieus neemt, valt er echt wel wat te genieten.

In hun commentaar volgen Dijkstra en Ducrot de renners, maar speculeren ze ook voortdurend over hoe de rit zal verlopen, hoe bepaalde coureurs zich zullen gedragen, waarom renners opeens zwak dan wel heel sterk voor de dag komen, en krijgt de televisiekijker allerlei informatie toegediend die je niet meteen in de krant leest.

Maar: de mannen zitten niet zelf in de koers. Zij spieden op hun monitor en dat heeft nadelen. Onthullend voor de relatieve machteloosheid c.q. brutaliteit van de verslaggevers is het volgende, willekeurig gekozen incident tijdens de Tour van vorig jaar - de Lance Armstrong-comeback-Tour. Op een gegeven moment gaat de Russische renner Karpets op een helling als een gek weg. Even later valt hij terug en terstond is de conclusie: hij is ‘ontploft’. Maar wat blijkt er wéér even later werkelijk aan de hand? Karpets had gewoon een lekke band.

Afijn, het duo heeft ook maar vier ogen. Twee (die van Dijkstra) worden soms vervangen door de routineuze blik van Mart Smeets, en bij gelegenheid worden Dijkstra en Ducrot ondersteund door de adelaarsogen van oud-wielrenner Michael Boogerd, die soms aanschuift.

Illustratie: Matthijs Sluiter

■ Achtervolgingswaanzin

Hoe zal het deze Tour lopen? Het nieuwe wegseizoen begon dit jaar vertrouwd. Tijdens de voorjaarsklassieker Gent-Wevelgem werd er door verschillende slimme coureurs weer volop ‘gelinkebald’. Linkeballen is een typische wielerterm, die graag en exclusief in de mond wordt genomen door Ducrot, en waarvan het zelfstandig naamwoord linkebal in de twee vorig jaar verschenen wielerwoordenboeken (het Groot

[p. 211]

wielerwoordenboek van Marc De Coster en het Van Dale wielersportwoordenboek) wordt omschreven als ‘profiteur’, respectievelijk ‘een renner die uit sluwe berekening zichzelf ontziet en zijn krachten spaart door weinig of geen kopwerk te doen en te profiteren van de inspanningen van de voor rijdende renner(s), bijvoorbeeld om zo fit mogelijk te blijven voor een beklimming of de eindsprint’.

Typisch Ducrot is ook het ‘ondersteboven’ op de fiets zitten, zoals renners doen die niet meer vooruit te branden zijn.

Gent-Wevelgem was een koers zonder de storende invloed van ploegleiders; de renners mochten van de organisatie geen ‘oortjes’ dragen. Het werd een succes. Co-commentator Mart Smeets (Dijkstra was nog aan het schaatsen) constateerde verheugd dat het ‘een finale met alleen maar denkfouten’ was. ‘Heerlijk,’ aldus Ducrot, ‘zo hoort wielrennen te zijn.’

De mooiste vondst van het afgelopen voorjaar was zonder twijfel te beluisteren tijdens de Amstel Gold Race. De ijzersterke Waalse klassiekerrijder Philippe Gilbert was er in zijn eentje vandoor, maar acht kilometer voor de finish was zijn voorsprong vrijwel geheel geslonken. Toen kwam Ducrot (die psychologie heeft gestudeerd) langs zijn neus weg met deze meesterlijke observatie op de proppen: ‘... dan heb je echt achtervolgingswaanzin. Als je maar zes seconden voorsprong hebt en geen ploeggenoot bij het achtervolgende groepje.’ Het is een geheel eigen interpretatie van het begrip achtervolgingswaanzin, dat in Van Dale gelijkgesteld wordt met achtervolgingswaan. Oftewel: ‘paranoia waarbij de lijder meent [mijn cursivering - KS] voortdurend achtervolgd, gezocht te worden.’

■ Boobytraps

Eerder dit jaar, in mei, vond ook het begin van een ándere grote wielerkoers al plaats op Nederlandse bodem: de befaamde Giro d'Italia. De startplaats was Amsterdam. Waren Dijkstra en Ducrot inmiddels warmgedraaid?

Tja. Het was eerlijk gezegd nog een beetje behelpen. Neem de tweede etappe, Amsterdam-Utrecht. Daarin kwamen ze weinig spectaculair voor de dag. ‘Hij sprint als een strijkijzer’, constateerde Dijkstra een keer - bijzonder slecht dus. En er werd lange tijd ‘niet volle bak’ gereden. ‘Volle bak’, dat was Ducrot. Je zult het Dijkstra nooit horen zeggen. Het is trouwens sowieso Ducrot die doorgaans de show steelt, of het nu om echte wielertaal gaat of om wonderlijke gedachtenkronkels. ‘Die hebben ze echt uit het veld moeten trekken. Doe jij nou eens normaal’, riep hij over de Duitse coureur Paul Voss, in een vorig leven veldrijder, maar kennelijk veel beter geëquipeerd voor de weg.

Ducrot heeft ook het begrip filerijden in het wielrennen geïntroduceerd. Een gevaarlijk fenomeen, zo'n hele groep bij elkaar op de Nederlandse wegen, die bezaaid zijn met plotselinge wegversmallingen en onverhoeds opdoemende vluchtheuvels, die inderdaad voor massale valpartijen zorgden. ‘Boobytraps’, noemde hij al die obstakels in de Utrechtse binnenstad, waar tijdens de eindsprint overigens duchtig werd ‘gekwakt’: er werden veel onverhoedse bewegingen gemaakt waardoor concurrenten flink werden gehinderd.

Voor de etappe van zondag 16 mei was Mart Smeets aangeschoven. Opvallend hoe weinig specifieke wielertaal hij in de mond neemt. ‘Geen nieuws van het westelijk front’, liet hij zich achteloos ontvallen toen er inderdaad niets te beleven was. Ook viel het Smeets op dat Wegelius op een nogal ‘stoïcijnse manier’ tegen een berg op reed. Waarom in 's hemelsnaam? Kennelijk omdat het een Brit betrof. Want Britten zijn nu eenmaal flegmatiek - of zoiets?

Bij een shot van het peloton: ‘het peloton - meanwhile’.

Om dan, één kilometer voor de finish, wanneer de eerste coureurs onder de rode vlag door rijden, toch nog met een cliché van jewelste voor de dag te komen: ‘Het vod’, zegt Smeets dan.

■ Adelaarsnest

Mart Smeets: ‘Geen nieuws van het westelijk front.’
Foto: Freek van Asperen

Hoe moeilijk, enerverend en spannend de Giro ook moge zijn, de Tour is toch een stuk inspirerender. Niet slechts voor het publiek, radioluisteraars en televisiekijkers, maar zeker ook voor de heren commentatoren. Ik keek nog eens terug naar een willekeurige rit uit de ronde van 2009, en die leverde meteen al volop bewijs voor deze stelling.

Het ging om de zestiende etappe: Martigny - Bourg-Saint-Maurice, die op 21 juli 2009 werd gereden. Met daarin beklimmingen van de Grote en de Kleine Sint-Bernard, vanuit Zwitserland weer Frankrijk in. De laatste Tourweek was ingegaan en de latere winnaar Alberto Contador fietste al comfortabel met het geel om de schouders.

Het was ook (en soms kreeg men de indruk: vooral) de Tour van Kenny van Hummel. Van Hummel was de rode-lantaarndrager (de laatste in het algemeen klassement), wiens ‘grootste vijand de tijdslimiet is’, zoals Dijkstra meteen na aanvang van deze lastige etappe opmerkte.

De rolverdeling tussen Dijkstra en Ducrot was zoals altijd weer perfect. Dijkstra neemt steevast de gelegenheid te baat om kennis van archeologie, eeuwenoude architectuur etcetera uit het Tourboek op te dissen. Dat leidt soms tot een vloed van bizarre details, waarbij je Ducrot hóórt denken: maar lieve Herbert, wat moeten we daar toch allemaal mee? Kunnen we niet lekker op de koers letten?

De beklimming van de eerste grote hindernis, de Grote Sint-Bernard, was meteen al aanleiding om te beginnen over de heldhaftige tochten die geweldenaars als Hannibal en Napoleon in dit gebied hadden ondernomen. Vanzelfsprekend waren ook de in deze streek gefokte sint-bernardshonden niet veilig voor Dijkstra's bloedserieuze commentaar. En toen de toeristische-wetens-

[p. 212]

waardighedenverteller een paar gebouwtjes op de top van de Aiguille du Midi ontwaarde, klonk het: ‘Een adelaarsnest, maar niet de plek waar Hitler zich verstopte.’

Herbert Dijkstra: ‘Hij sprint als een strijkijzer.’
Foto's: Marcel Hemelrijk

Dijkstra is trouwens ook niet vies van een open deur. Nadat verderop in de etappe, tijdens een afdaling, Jens Voigt op raadselachtige wijze ten val was gekomen, ontvingen de verslaggevers even later ‘het bericht dat zijn stuur is afgebroken. En zonder een stuur kun je niet sturen!’

Ducrot mag graag verkleinwoorden in de mond nemen. ‘We zitten nog aan de voet van het vals platje.’ Soms gaat het in de wedstrijd om ‘secondjes’. Ook constateerde hij dat er op de eerste klim ‘wel even een verschilletje wordt gemaakt’.

Op zijn minst eigenaardig is dat Ducrot (altijd Ducrot) coureurs van midden twintig als ‘piepjonge ventjes’ bestempelt. Zoals Trofimov, ‘een 25-jarig Russisch jochie’.

■ Telefoneren

Over naar ‘good old’ David Moncoutié. Dat is, aldus Ducrot, ‘een man die dit soort etappes opschrijft’. Kortom: rekening houden met die coureur. Intussen werd er in het peloton weer veel ‘getelefoneerd’ - oftewel: renners lieten overduidelijk blijken dat er gedemarreerd zou gaan worden. Telefoneren is ook zo'n kreet die je nooit uit Dijkstra's mond zult horen.

Al babbelend over de geletruidrager blikt het duo terug op de verschrikkelijke ‘hongerklop’ waar Contador eerder dat seizoen bij Parijs-Nice aan onderdoor ging. ‘Het eten kwam nooit in zijn benen aan’, doceert Ducrot. ‘Dan komt monsieur Marteau langs, dan krijg je een lel!’ - een eigenzinnige variant op de fameuze ‘man met de hamer’.

Maarten Ducrot: ‘Ja ja, die hangt aan de rekstok.’

Pellizotti is ‘vooruit’, zoals het in wielertaal heet als je vooroprijdt. Ducrot meent te weten wat de Italiaan van de achterblijvers denkt: ‘Jullie zitten lekker te eten en ansichtkaarten te schrijven naar de familie.’ Inderdaad: ze doen vooralsnog niet erg hun best.

Glamourboy Karpets doet een inspanning en sluit aan bij de Italiaanse koploper. Opvallend: zijn weelderige lokken zijn minder lang dan gewoonlijk. Waarop de katholiek opgevoede Ducrot subtiel blijk geeft van een gedegen bijbelkennis: ‘Het is net Samson. En ik heb stellig het vermoeden dat er ook vrouwen in het spel zijn.’

Men filosofeert over de laatste zes zware kilometers op de Grote Sint-Bernard. Ducrot: ‘Er wordt een touw om je nek getrokken. En dan trekken ze dat touw nog eens goed aan.’

Een van de Nederlanders die het moeilijk krijgen, is Niki Terpstra. ‘Ja ja, die hangt aan de rekstok,’ roept Ducrot, ‘knokkeltjes wit.’ Er zijn meer jongens die nauwelijks meer kunnen. ‘Straks komt die strop die aangetrokken wordt.’ Paulinho krijgt er zin in. Ducrot: ‘Die gaat gewoon de gashendel opendraaien.’

De afdaling naar de Valle d'Aosta is ingezet. ‘Die gekke Karpets’ is bepaald geen waaghals in de afdaling, stelt Ducrot vast. ‘Je ziet hem vijf keer door die bocht gaan. Daar zit geen enkele lijn in’ - waarmee hij zoveel wil zeggen als dat het niet in één mooie, zekere lijn gaat, maar twijfelachtig en angstig, en met veel geknijp in de remmen.

Nee, die gaat zeker niet ‘volle bak’. Maar het is dan ook echt ‘een mannelijke afdaling’, aldus Ducrot.

Carlos Sastre blijft steeds maar achterin hangen. Reden voor Boogerd - die inmiddels ook is aangeschoven - om te speculeren: ‘Ik denk dat Sastre morgen ook wel uit zijn hok zal komen.’ Je weet het nooit met hem. Soms levert de Spanjaard een ‘kunstwerk’ af en de volgende dag is het gewoon ‘kachelhout’, aldus Ducrot.

■ Een jas uitdoen

Dijkstra komt tijdens deze etappe niet echt uit de verf. Wel blijft hij trouwhartig informatie spuien over allerlei in het landschap opdoemende ruïnes, is hij het hier en daar oneens met Ducrot, en komt hij vanzelfsprekend nog een paar keer terug op Van Hummel en diens ‘eenzame Alpenstrijd’. Trouwens, voor de meeste renners gaat de Tour na twee weken ‘zijn tol eisen’. Een Dijkstra-kreet, die we ook van het schaatsen kennen.

Hoe staat het inmiddels met Denis Mentsjov, de hoop van de Rabo-ploeg? Al vanaf het begin niet zo best. Boogerd weet dat ‘De Rus’ (zijn bijnaam in de ploeg) het niet lekker vindt om in de eerste week in het peloton te moeten ‘wringen’.

Opeens ligt het halve peloton eraf. Geen wonder, aldus Boogerd: ‘Pellizotti heeft natuurlijk wel een jas uitgedaan’ - oftewel: heeft een zware inspanning geleverd.

En terwijl Evans op de Kleine Sint-Bernard naar voren wordt ‘geharkt’, is ‘Astarloza ook heel snel naar voren gepiept.’ Ducrot, de man van de overdrijving: ‘Astarloza, die moet je tien keer doodschieten voordat die echt blijft liggen.’

Maar, doet Boogerd een Haagse duit in het zakje, dan heeft hij wel een ‘bekkie als een afdruiprekkie’.

Bradley Wiggins, misschien wel de grootste revelatie van de Tour 2009, rijdt de hele etappe al opvallend makkelijk, constateert Boogerd bewonderend: ‘Als-of hij boodschappen gaat doen.’

De finish nadert. ‘Dat kan nog een leuke sprint worden, dat zijn drie strijkijzers’, aldus Boogerd.

‘Maar hoe zit het nu met Kenny van Hummel?’, vraagt Dijkstra zich nog eens af.

We zitten in de straten van Bourg-Saint-Maurice. De laatste meters.

Ducrot meent: ‘Pellizotti zit te linken’ - een verkorting van linkeballen.

Boogerd pareert nuchter: ‘Maar waarom zou je vol geven op kop als je niet zo rap bent?’

Zo is het maar net.

Ik ben blij dat de Tour weer aan de gang is.