Onze Taal. Jaargang 79

[p. 200]

Illustratie: Frank Dam

‘Thuiskomen in jezelf’
Taal en toon van de zingevingsbladen

Jan Erik Grezel

Spiritualiteit is in. Allerlei tijdschriften spelen daarop in en noemen zich spiritueel. Het succes van een blad als Happinez laat zien dat mensen behoefte hebben aan lectuur over ‘zingeving’. Met wat voor woorden en beelden is ‘de weg naar innerlijke vrede’ geplaveid?

‘Als je volledig aanwezig bent in het moment, stroomt er vanzelf gelukzaligheid naar je toe.’ Aan het woord is de Amerikaanse Barbara Berger, auteur van de bestseller Ben je nu gelukkig? Over haar nieuwste boek, Ontwaken, zegt ze: ‘We ontwaken als onze gedachten niet meer leidend zijn en we in harmonie met de werkelijkheid leven.’ Het is te lezen in een recent nummer van Happinez, het tijdschrift dat in korte tijd is uitgegroeid tot een van de grootste glossy's van Nederland: de oplage is maar liefst 165.000. Spiritualiteit staat daarin centraal: de blik gaat naar binnen. In Happinez vind je geen advertenties van glimmende auto's of riante huizen, wel van boeken die je ‘verlichting’ bieden, of van spullen die duurzaam geproduceerd zijn; geen glamour- of roddelverhalen over BN'ers, wel over bekende en minder bekende landgenoten die vertellen wat hen ‘raakt’.

‘Wij houden ons bezig met zingeving’, zei hoofdredacteur Ruud Hollander onlangs op de radio. ‘Happinez is een “mindstyle”-magazine. Mindstyle is de tegenhanger van lifestyle, waarbij het om de buitenkant gaat: in wat voor auto rij je, wat voor kleren draag je. Mindstyle gaat om: hoe denk je, hoe sta je in het leven.’ Happinez treft daarbij, gezien de ongekende oplagecijfers, precies de juiste toon. Afgelopen maand verscheen voor het eerst een Duitse, in licentie uitgegeven versie van het blad. En er zijn plannen Happinez in nog meer landen uit te brengen.

■ Blije bladen

Happinez is niet het enige tijdschrift in zijn soort. De zwevende Hollander die op zoek is naar zingeving en spiritualiteit kan in de kiosk zijn hart ophalen. Tot ‘de blije bladen’ behoren bijvoorbeeld ook Flow en MIND, tijdschriften die je levensvreugde beloven. MIND biedt volgens het omslag ‘Psychologie voor een leuker leven’. Binnenin poneert het blad zonder enige bescheidenheid: ‘MIND brengt geluk!’ Flow zet het evangelie-van-een-goed-gevoel in kordaat Engels op de cover: ‘Simplify your life - Feel connected - Live mindfully - Spoil yourself’. In dit rijtje bladen past ook het al wat oudere Onkruid, dat zich ‘autonoom, spiritueel & groen’ noemt.

Geen van de tijdschriften is vies van esoterie en occultisme. In Onkruid van mei/juni 2010 vind je een advertentie voor de zesde Godinnenconferentie: ‘Kom tot je innerlijke centrum en verbind je met je vrouwelijke energie.’ Happinez had in 2008 een interview met Bram Vermeulen. Hè? Die is toch al in 2004 overleden? Klopt, maar hij had via medium Willemijn voor de aardbewoners nog wel wat ‘inzichten’ in petto: ‘Laat de angst niet je leidraad zijn. De mind houdt nu eenmaal van drama's, maar alles wat er gebeurt, is een weg naar steeds meer ontwikkeling, steeds meer bewustzijn. De scheppingsenergie die in al het leven aanwezig is, heeft echt het beste met ons voor.’

[p. 201]

■ Weldadig bad

Wie zingevingsbladen grondig leest, stuit op specifiek taalgebruik. Eenvoudige Nederlandse woorden krijgen een ‘spirituele’ betekenis, zoals energie en verbinding. Er worden bekende beelden gebruikt, waaronder ‘de weg tot geluk’. En er is - in het ene tijdschrift meer dan in het andere - een stevige dosis Engels te vinden, zoals al uit de titels blijkt. Alleen Onkruid houdt het oer-Hollands.

Maar het moet gezegd: nog voor je een blad als Happinez of Flow goed en wel hebt opengeslagen, dobber je al in een weldadig bad van warme kleuren, plezierige letters en eerlijk papier. De vormgeving trekt je binnen in een wereld waarin het wel goed toeven moet zijn. De taal doet de rest. Die maakt je óf ontvankelijk óf cynisch: ‘Ons diepste verlangen is om te worden wie wij in wezen al zijn, om weer in contact te komen met ons werkelijke zelf. En alleen van daaruit kun je echt contact maken met de ander’, zegt psychotherapeute Els Kikke in het Happinez-themanummer over ‘verlangen’. Sommigen zullen belangstellend verder lezen, anderen haken hoofdschuddend af.

De vormgeving trekt je binnen in een wereld waarin het wel goed toeven moet zijn. De taal doet de rest.

Die afhakers blijken vooral mannen te zijn. Eindredactrice Adrienne van Vulpen: ‘Vrouwen zijn onze belangrijkste doelgroep. Vrouwen zijn sowieso meer tijdschriftenkopers.’ Kan dat een bepaalde toon en specifiek taalgebruik in het blad verklaren? ‘Het is zacht, niet schreeuwerig. Wij willen beslist niet belerend of dogmatisch zijn. Spiritualiteit is langs heel veel wegen te beoefenen of te bereiken. Daarom bieden wij het zo breed mogelijk aan. Iedereen kan op die manier zijn eigen zoektocht ondernemen.’ Is dat typisch vrouwelijk? ‘Mannen zijn eerder to the point, willen snel resultaat en een helder standpunt. Vrouwen zijn van nature meer zoekende en tastende.’

■ Mantra

Wat voor taal daar nu precies bij hoort, is voor Van Vulpen vooral een kwestie van gevoel. ‘Maar we willen geen geheimtaal. De oprichtster van ons tijdschrift, Inez van Oord (vandaar de naam Happinez), wilde in het blad nuchtere, klare taal die toch mooi en poëtisch is. Ik denk dat we er prima in slagen om met een goede mix van die twee een heel toegankelijk blad te maken. We proberen ons verre te houden van de verhevenheid die je in “spiriland” veel tegenkomt. Daarom zullen we bijvoorbeeld nooit woorden als verbinding met een hoofdletter schrijven, of ontmoeten weergeven als “ont-moeten” om er op die manier een speciale lading aan te geven. Spiritualiteit hoort voor ons bij het dagelijks leven, het is heel gewoon. Dat moet ook in het taalgebruik doorklinken.’

De credo's van het spirituele denken worden voortdurend in allerlei variaties herhaald, zoals de zeggingskracht over je eigen denken en voelen - baas in eigen brein: ‘Door je hoofd te vullen met positieve gedachten, kun je daadwerkelijk je leven veranderen.’ Het valt de neutrale lezer verder op dat de artikelen behoorlijk breed kunnen uitwaaieren. Een kabbelend verhaal over een Australische ‘goeroe van de rust’ leest haast als een mantra: een meditatieve herhaling die je als vanzelf ontspanning geeft en naar een hoger niveau tilt. Is dat met opzet gebeurd? Van Vulpen: ‘Dat niet, maar we nemen de ruimte. Happinez is geen bladerblad waar je in een minuutje doorheen flappert. We zijn wel een glossy, maar er moet ook wat te lezen zijn. Zo'n artikel over meditatie of een themanummer over intimiteit, daar ga je toch echt voor zitten.’

Wie op zoek is naar spiritualiteit, kan in de kiosk zijn hart ophalen.

Spiritueel - wat is dat eigenlijk?

Het woord spiritueel heeft de laatste jaren een enorme opmars gemaakt. Vrijwel alles heeft vandaag de dag een spirituele variant. Je kunt bijvoorbeeld spiritueel sporten, koken, daten, schrijven, leidinggeven, tuinieren, schilderen, autorijden en natuurlijk ook ‘spiritueel vrijen’. Bij al die activiteiten duidt de toevoeging spiritueel op bewustwording van én liefdevolle aandacht voor datgene wat je aan het doen bent.

Het woord is afgeleid van het Latijnse woord spiritus, dat ‘geest’ betekent en dat we kennen van Spiritus-Sanctus, de Heilige Geest. Van oorsprong is spiritueel een religieuze term die ‘het onstoffelijke’ aanduidt, dat tegenover het materiële staat.

Maar ‘spiritueel’ ligt sinds kort zeer goed in de markt. Begrijpelijk dat veel tijdschriften zich als zodanig afficheren. Het is wel de vraag of het woord langzamerhand niet aan betekenisinflatie gaat lijden.

■ Peptalk

Naast die herhaling en de ruimte die er genomen wordt om het punt te maken, hebben de bladen veel gemeen in thematiek en perspectief. In alle tijdschriften ligt het accent op het positieve levensgevoel: het zoeken en vinden van persoonlijk geluk buiten of naast materiële genoegens (Happinez heeft ook een internetwinkel) - met veel aandacht voor de technieken om dat te bereiken: ‘blokkades opheffen’, ‘de eerste stap in persoonlijke groei’ of ‘hoe je blijer, gezonder en zorgelozer wordt’. Nu eens ligt de nadruk daarbij op yoga en allerlei andere vormen van meditatie, dan weer op de dressuur van onze ‘mind’. Als we flink ons best doen, kunnen we die kop vol zorgen schoonvegen en positief leren denken: ‘Gedachten zijn krachten.’ Verder is het ‘hier en nu’ veel belangrijker dan het ‘vroeger’ en ‘later’: ‘In het hier en nu is geen innerlijke oorlog’, wordt de wereldberoemde specialist in spiritualiteit Eckhart Tolle geciteerd. ‘Die innerlijke oorlog ontstaat alleen door gedachten aan vroeger en later.’

Maar het opvallendste gemeenschappelijke kenmerk is toch wel het ‘zelf-

[p. 202]

isme’ - ‘ik’ is koning. De lezer vindt in de bladen veel peptalk voor het eigen ik. Je moet weten dat je er mag zijn en dat je de moeite waard bent: ‘Verwen jezelf’, ‘Als je niet van jezelf houdt, kun je ook niet van een ander houden’, ‘Die ene persoon die echt belangrijk is: jijzelf!’ Het is het calvinisme definitief voorbij. Weg met het altruïsme, meer aandacht voor jezelf. En dat in alledaagse zinnen. ‘Ik vind het interessant om aan mezelf te werken’, vertelt een dertigjarige vrouw in Flow. Ze doet verslag van haar ervaringen met ‘reiki’, een Japanse techniek voor ‘het doorgeven en ontvangen van universele levensenergie’. ‘Door reiki heb ik geleerd dichter bij mijn emotie te komen.’

Happinez: een weldadig bad van warme kleuren, plezierige letters en eerlijk papier.

■ Ithaca

Tot het begrippenapparaat van de spiritualiteit behoren meer doodgewone woorden die in de context van een tijdschrift over zingeving een figuurlijke en weinig concrete betekenis krijgen. In de artikelen gaat het vaak over ‘loslaten’, ‘helen’, ‘blokkades’, ‘inzicht’ en ‘energie’ (zie het kader hiernaast). Schaduw is het woord voor negatieve aspecten in jezelf. Een jonge moeder in Happinez: ‘Wat had ik daar in mijn hoofd voor krankzinnige gedachte zitten? Ik, die één en al zorg en liefde was voor mijn baby, mijn alles. Uiteindelijk begreep ik wat het was: de achterkant, de schaduw van het enorme verantwoordelijkheidsgevoel dat het moederschap met zich meebracht. Zolang je die schaduw niet erkent als een deel van jezelf, kan hij rare dingen met je uithalen.’ MIND (mei 2010) legt uit wat ‘schaduw’ is: ‘Je schaduw bestaat uit al die kanten van jezelf die je verbergt, ontkent of onderdrukt.’ Maar de schaduwkant moeten we ‘omarmen’. ‘Gebruik de kracht van je donkere kant.’

Veel beeldspraak in de bladen is nogal geijkt, zoals die van ‘de sleutel’. ‘Negatieve emoties loslaten en beperkende gedachten ombuigen zijn de sleutel tot een gezonder leven.’ Het klassieke beeld van ‘de zoektocht’, ‘de weg’ of ‘de reis’ is schering en inslag, vaak in combinatie met ‘thuiskomen’. In veel artikelen is die zoektocht naar ‘je ware zelf’, naar ‘innerlijke vrede’ of naar ‘een nieuw evenwicht’ ook de kern waar het in het leven om draait. ‘Ga op innerlijke ontdekkingsreis. Geef jezelf een veilig draagvlak om van alles te ontdekken en verdriet los te laten’, zegt de eerdergenoemde therapeute Els Kikke.

Soms wordt de beeldspraak uitdrukkelijk benoemd, zoals in een artikel over het Ithaca van Odysseus (Happinez nummer 2 van 2008). Iedereen kent ‘het verlangen om terug te keren naar de plaats waar je het liefste wilt zijn, een plek waar je geluk hebt gekend’. Ithaca geldt als ‘een metafoor voor verlangen’. Odysseus verlangt ernaar thuis te komen, maar het epos van Homerus gaat voor het grootste deel over de reis en de verleidingen onderweg. ‘Thuiskomen’ is tegenwoordig het veelgebruikte beeld voor ‘jezelf echt leren kennen’. Maar er wordt, in boeddhistische traditie, benadrukt dat het einddoel niet van belang is. Het gaat om de weg ernaartoe. Al dan niet via de kiosk.

Veelgebruikte termen in spirituele tijdschriften

In de wereld van de spiritualiteit gebruiken schrijvers geregeld woorden en begrippen met een ongrijpbare betekenis. Ze zijn bedoeld ‘om regelrecht je hart binnen te stromen’. Het is niet verwonderlijk dat juist in spirituele verhandelingen en artikelen normale woorden een vaag karakter hebben. Per definitie is ‘het spirituele’ onzegbaar, de kern laat zich niet in woorden vatten. Toch wordt dat voortdurend geprobeerd, blijkens de onophoudelijke stroom boeken en tijdschriften die zich met spiritualiteit bezighouden. Een greep uit het spirituele vocabulaire:

bevrijding	het loskomen van je beperkingen: ‘bevrijding begint bij jezelf’
blokkades	zaken die je belemmeren om te zijn wie je echt bent: ‘aan je blokkades werken’
energie	uitstraling, kracht; de term wordt door sommigen in min of meer fysische zin gebruikt, zoals bij reiki: ‘de voelbare energie’
evenwicht (herstellen)	balans, vooral tussen je echte en je gedroomde ik, en tussen je negatieve en positieve kanten
groei	persoonlijke ontwikkeling, gepaard gaand met inzicht
helen	eenwording bereiken: ‘van belemmerend naar helend’
inzicht	zelfkennis, meestal in combinatie met ‘gewonnen’
loslaten	afstand nemen, vooral van negatieve gedachten; ook gebruikt voor ‘verwerken’
onthechten	loskomen van zaken die belangrijk schijnen maar het eigenlijk niet zijn
pijn	niet verwerkte trauma's: ‘pijn moet je toelaten’
schaduw	negatieve aspecten van jezelf: ‘je moet je schaduw meenemen om te kunnen groeien’
stroom	energie die gaat vloeien als blokkades zijn weggenomen
thuiskomen	ervaren wat of wie je in de kern bent: ‘thuiskomen in jezelf’
verbinding/verbintenis	contact, vaak ook met jezelf