Onze Taal. Jaargang 79

‘Saam 'n sterk stem’
Hoe het Afrikaans te steunen?

Frank Jansen
Communicatiekundige, Universiteit Utrecht

Afrikaanssprekenden zoeken aansluiting bij het Nederlands, en niet zo'n beetje ook. Met honderden hartenkreten maakten ze Frank Jansen een tijd terug duidelijk dat hun taal steun verdient. Als dat al zo zou zijn, in welke vorm moet toenadering dan plaatsvinden?

Moet de Nederlandse Taalunie het Afrikaans ondersteunen? Die vraag stond anderhalf jaar geleden centraal in mijn rubriek ‘Hom of kuit’, waarin Onze Taal-lezers voor of tegen een stelling over een actueel taalprobleem stemmen, en desgewenst hun standpunt toelichten op het digitale forum.

Eerst vertoonde die discussie het geijkte beeld van voor- en tegenstanders, vrijwel allemaal uit Nederland, die hun standpunten geserreerd naar voren brengen. Tegenstanders van overheidssteun vinden Afrikaans een aparte taal en dus geen Nederlands. Alleen verwantschap met het Nederlands is onvoldoende reden voor steun, ‘omdat je anders wel een eindeloze lijst ideële doelen kunt verzinnen tot aan het oppoetsen van oude straatnaambordjes op Sri Lanka toe.’ Voorstanders van steun maakten gewag van Afrikaanse neologismen als sagte waar waar wij Engelse leenwoorden als software gebruiken. Zij zien deze woorden als tekens van vitaliteit en strijdlust en hopen dat contact met het Afrikaans de Nederlanders zal inspireren om hun taal tegen verdere Engelse besmetting te verdedigen: ‘Afrikaans is een voorbeeld voor de Nederlanders die de grootste taalverkwanselaars zijn in Europa, en zelfs de taalorganisaties staan met de handen in de broekzak te friemelen.’ Dit soort taalliefhebbers weet na een blik op een buitenland niet hoe snel ze de U-bocht naar hun eigen postzegelachtige polderlandstukje moeten nemen.

Maar na een paar dagen gebeurde er iets wat zó opmerkelijk was dat het sindsdien nooit meer helemaal uit mijn gedachten is verdwenen.

■ Assieblief

Enkele dagen na de opening van het discussieforum wijst de Afrikaanstalige krant Die Burger zijn lezers op de discussie, en het gekabbel maakt plaats voor een stortvloed van bijna vijfhonderd Afrikaanse reacties - ‘Afrikaans’ in dubbele betekenis: uit Zuid-Afrika en in het Afrikaans gesteld. En allemaal harts-

[p. 160]

tochtelijk vóór ondersteuning van het Afrikaans. Een paar voorbeelden:

-	Assieblief - beslis! Deur mekaar te ondersteun kan ons SAAM 'n sterk stem wees om die waarde van MOEDERTAAL te verkondig.
-	Ondersteun asb. my taal, wat doodgedruk word op elke moontlike vlak van die samelewing.
-	Afrikaans en Nederlands is niggies. En familie staan mos saam.

En zo ging het dus nog even door. Afrikaanssprekenden voelen zich kennelijk in het nauw gedreven en smeken om meer steun, een behoefte die voortkomt uit de politieke omstandigheden in Zuid-Afrika. Het Afrikaans is daar nog wel een van de elf officiële talen, maar moet in steeds meer domeinen, zoals onderwijs en bestuur, wijken voor het Engels. Voor een deel is dat een geleidelijk proces dat toe te schrijven is aan de grote aantrekkingskracht van een wereldtaal, iets waar wij in Europa even hard mee te maken hebben. Voor een ander deel is het - of in ieder geval voelt men dat zo - een beleidsmatige taaldegradatie. En dat leidt tot een gevoel van eenzaamheid, achterstelling en mismoedigheid, dat het begrijpelijk maakt dat men behoefte heeft aan een steuntje in de rug.

■ Gezellig clubje

Waarom zou het Afrikaans onze steun waard zijn? Eén mogelijke reden hebben we al gehoord (dat wij Nederlanders zouden kunnen leren van de bijzondere, on-Engelse woordenschat van de taal), maar er zijn sterkere argumenten. Allereerst het historisch-linguïstische argument van de taalverwantschap. Aan het Afrikaans hebben vele talen - Europese, Afrikaanse en Aziatische - bijgedragen, maar onmiskenbaar is een van de belangrijkste wortels van het Afrikaans het Nederlands. Of nauwkeuriger uitgedrukt: de dialecten die aan de Nederlandse standaardtaal hebben bijgedragen, staan ook aan de basis van het Afrikaans.

Illustratie: Frank Dam

Het gaat de Afrikaanse inzenders om het verwantschapsgevoel: ‘Bloed is dikker als water.’

Sprekers van de twee talen kunnen elkaar nog steeds redelijk tot goed verstaan en voor de geschreven taal geldt dat nog sterker. Wie zou bijvoorbeeld in ernst willen beweren dat hij geen chocola kon maken van de Afrikaanse citaten hiervoor? Het is dus makkelijk om contact te leggen en te onderhouden. Nu houdt elkaar verstaan nog niet in dat men elkaar ook begrijpt. Daarvoor moeten we een gedeelde culturele achtergrond hebben. Dat geldt tot op zekere hoogte, bijvoorbeeld op religieus gebied, nog steeds, als we de spraakmakende grachtengordel even buiten beschouwing laten. Als we de Afrikaans- en de Nederlandssprekenden bij elkaar optellen, en - nu we toch voortvarend bezig zijn - de niet-moedertaalsprekers van beide talen erbij optellen, zijn ‘we’ met ons 39 miljoenen. Voor een bepaald type taalonzekeren is het op zich al een balsem voor de ziel om te weten dat ze tot zo'n gezellig clubje behoren. Daarnaast lijkt het niet te vergezocht om te vermoeden dat dit aantal ook in commercieel opzicht perspectieven biedt, die verder reiken dan kaas voor wijn en wijn voor kaas.

■ Racistische talen

Taalhistorie, een steviger positie, commerciële mogelijkheden... stuk voor stuk sterke argumenten. Maar wie de Afrikaanse inzendingen op het forum doorleest, merkt snel dat het de Afrikaners niet om zulke rationele argumenten te doen is. Het gaat de inzenders om het verwantschapsgevoel. Vrijwel allen houden een emotioneel pleidooi om op grond daarvan de betrekkingen en de betrokkenheid te stimuleren: ‘Bloed is dikker als water’ (ja ‘als’, want Afrikaans).

Wat je je na het lezen van al die pleidooien kunt afvragen is: hoeveel zin heeft het eigenlijk om het Afrikaans te steunen? De staat van politieke ongenade waarin het Afrikaans nu verkeert, is wel iets waar we rekening mee moeten houden als we het Afrikaans een opkontje willen geven. Natuurlijk, er bestaan geen racistische talen, dus dat is het Afrikaans ook niet. Maar er bestaan in de politiek altijd wel openstaande rekeningen, zeker in Zuid-Afrika. En sommige ANC-politici van de jongste generatie zullen geen kans voorbij laten gaan om de Afrikaners daarvoor te laten opdraaien. Voordat we met onze goedbedoelende steun en samenwerking komen aanzetten, moeten we nagaan of genoemde politici deze niet zullen aangrijpen om de Afrikaans-sprekenden extra in de hoek te zetten waar de klappen vallen.

Genoeg over zulke muizenissen. Wie al te benauwd is, zal niets bereiken. Daarom geef ik er de voorkeur aan om over te gaan naar de vraag: welke reacties zijn er mogelijk op de prangende Zuid-Afrikaanse inzendingen?

■ Meer aandacht

In de eerste plaats kunnen we ons doof houden. Als ik daarvoor was, was ik na anderhalf jaar niet eens aan dit stukje

[p. 161]

begonnen. Het tegenovergestelde van negeren is het geven van een vorm van taalsteun. Dat lijkt me eveneens ongewenst. Niet zozeer vanwege de politieke gevolgen, maar omdat het me niet duidelijk is waaruit die steun zou moeten bestaan. Taal is toch vooral iets wat tussen mensen plaatsvindt. Of ze daarvoor het Afrikaans kiezen dan wel een andere taal, dat maken zij onderling wel uit, en het is onwaarschijnlijk dat die keuze door een of andere subsidie beïnvloed wordt. Dan blijft als derde mogelijkheid over dat we meer aandacht schenken aan het Afrikaans en zijn sprekers.

Als we onze betrokkenheid tot uitdrukking willen brengen, kan de Nederlandse Taalunie een nuttige rol vervullen. De Taalunie werkt nu hard aan het institutioneel vormgeven van een samenwerking die recht doet aan de bijzondere positie van het Afrikaans. Zij stelt zich vooral veel voor van samenwerking op het gebied van meertaligheid, iets waarmee Vlaanderen en Suriname veel ervaring hebben. Wat het onderwijs betreft, denkt men aan hulp bij toetsing en certificering. Daarnaast lopen er diverse kleinschaliger projecten, ook op cultureel gebied. Nogal wat van deze projecten hebben een highbrowachtige uitstraling, zoals gezamenlijk wetenschappelijk onderzoek en aandacht voor poëzie en andere esoterische letterkundige genres.

■ Neerlandovisiesongfestival

Misschien is het een goed idee om ook eens in te zetten op andere culturele uitingsvormen. Zou een ‘Neerlandovisiesongfestival’, met liedjes in alle denkbare soorten van Nederlandsachtige tongvallen, niet herkenbaarder zijn dan het in verval geraakte Eurovisiesongfestival? Of, een ander wild ideetje, waarom verruilt Rik Felderhof zijn Franse villa niet voor een Zuid-Afrikaanse, waar hij misschien ook Afrikaanssprekende gasten kan ontvangen? En ook op internet is er vast een heleboel samen te werken.

Hoewel dergelijke plannen voor lezers van Die Burger wellicht niet voldoende zullen zijn, kunnen we niet meer doen dan dat. Zo'n blik naar buiten kan ook voor de Nederlanders geen kwaad. Wie heeft er meer ideeën? Suggesties graag naar de redactie (zie het colofon).