Spelen met taal
‘Kalender-rijtjes’
Rutger Kiezebrink
Wat is er zo opmerkelijk aan stresssituatie? Wat is het langste palindroom met afwisselend klinkers en medeklinkers? Zijn er meer woorden als arbeidsonrust, lateihout en tafeldiscours? Om dat soort vragen draait het in de tweemaandelijkse rubriek ‘Spelen met taal’.
Kent u rijtjes woorden als kalenders - kalender - kalende - kalend - kalen - kale - kal - ka - k? En hoe lang kunnen zulke ‘kalender-rijtjes’ zijn? Dat was de vraag in de vorige aflevering (februari/maart).
Hans Wijdeveld leverde onder meer geleide - geleid - gelei - gele - gel - ge - g. Een mooi rijtje, dat nog verder uit te breiden is; namelijk met geleiden, geleidend en geleidende (sommige stoffen zijn ‘geleidend’), en de vergrotende trap daarvan in twee vormen: geleidender en geleidendere (‘nóg geleidendere metalen’). Ziedaar een kalender-rij van twaalf woorden.
Die lengte is ook haalbaar als je gebruikmaakt van aanvoegende wijzen (dat zijn vormen zoals helpe) en tegenwoordige deelwoorden in drie varianten: op -nd, op -nde en op -nden (zoals helpend, helpende en het zelfstandig gebruikte helpenden: ‘zij die helpen’). Bij het werkwoord meesteren (‘meester zijn, bevelen’) levert dit twaalf woorden op: meesterenden - meesterende - meesterend - meesteren - meestere - meester - meeste - meest - mees - mee -me - m. Dat geldt ook voor bolsteren (‘van de bolster ontdoen’) en polsteren (‘in het water slaan/roeren’). Losse letters tellen bij dit soort puzzeltjes ook als woorden.
Maar het principe is ook toe te passen op het werkwoord kalenderen (‘de zakking van een heipaal aantekenen’), dat nog een letter langer is dan meesteren, bolsteren en polsteren. Het voorlopige kalender-rij-record staat daarmee op dertien woorden: kalenderenden - kalenderende - kalenderend - kalenderen - kalendere - kalender - kalende - kalend - kalen - kale - kal - ka- k. Het zou om die reden overigens toepasselijk zijn als kalenderen óók ‘kalender-rijtjes maken’ zou betekenen. Mensen die zich daarmee bezighouden, waren dan ‘kalenderenden’.
Rob van den Berg wist op een andere manier een twaalf woorden lange rij te maken. Hij begint met kalmerendere en kalmerender: iets kan kalmerend zijn (‘een kalmerende werking’), iets anders nog kalmerender (‘een kalmerendere werking’). Een erg mooie vondst.
Dezelfde lengte is mogelijk als je begint met (de) kalmerendste - (het) kalmerendst - (iets) kalmerends. Wie vindt dat ook mensen kalmerend kunnen zijn, kan met kalmerenderen en/of kalmerendsten beginnen en zo het kalender-rij-record van dertien woorden evenaren.
Toch heb ik het idee dat het langer moet kunnen, en mooier. Ook ben ik benieuwd naar omgekeerde kalender-rijtjes: rijtjes woorden waarbij juist aan de vóórkant steeds een letter verdwijnt. Twee voorbeelden: verover - erover - rover - over - ver - er - r en woester - oester - ester - ster - ter - er - r.
De kalender-rij-zoektocht gaat dus nog even door. Inzendingen zijn welkom via www.onzetaal.nl/spelen/kalender.php, via spelen@onzetaal.nl en per post: Onze Taal, Raamweg 1a, 2596 HL Den Haag. In het zomernummer de uitslag en een nieuwe oproep.
Auteursrechtelijk beschermd