Onze Taal. Jaargang 79

[p. 52]

Alida Neslo toont een boekje met Surinaamse jongerentaal dat niet verspreid mocht worden.
Foto: Bart Versteeg

Alle wegen leiden naar Alakondre
Het grenzenloze Sranan in Suriname

Alida Neslo
Actrice en dramadocente

Als er één taal is waarop het woord grenzenloos van toepassing is, dan is het het Sranan wel, de grootste taal van Suriname. Het Sranan absorbeert ook nu nog stukjes taal uit alle windstreken. Hoe ziet zo'n open taal eruit? En hoe beïnvloedt dat gastvrije Sranan de officiële taal van onze voormalige kolonie: het Nederlands?

Welke taal wordt er in Suriname gesproken? Vraag het op een feestje, en de kans is groot dat er een paar mensen zullen zeggen: ‘het Surinaams’. Maar helaas, hoezeer ik het ook anders zou willen: er is niet zoiets als hét Surinaams. In Suriname spreekt iedereen - geletterd of niet, hoogopgeleid of niet - niet één taal, maar altijd twee of meerdere talen tegelijk. Mensen gaan, afhankelijk van het gevoel tijdens een gesprek, over van de ene taal op de andere. Als ‘Surivlaamse’ ken ik de taalsituatie nog vanuit België:

-	Ik kwam laatst Dehaene tegen. (ABN)
-	Wie is dâ? (Het woordje dâ geeft aan dat de spreker kan overschakelen.)
-	Allez, dat is dieje van de CD&V. (De spreker is het ABN aan het verlaten.)
-	Kenne kik die nie zêne. (De ander gaat over op dialect.)
-	Mor enfin zeg, dâ gij die nie kent. (Nu ook ‘plat’.)

Misschien volgt er nu een confidentie, waarschijnlijk helemaal in het dialect, waarna het afscheid weer in het ABN geschiedt:

-	Tot ziens hè!
-	Ja, dag hè.

Vervang de Vlaamse dialectzinnen en -woorden door zinnen en woorden in het Sranan, en je hebt een doorsnee Surinaamse conversatie.

Twee talen, dat is nog best te overzien, zo lijkt het, maar dat is schijn. Want het Sranan zelf is ook weer samengesteld uit zo'n 22 talen. En dan zijn er ook nog de invloeden van de nieuwe migranten, zoals Brazilianen, Haïtianen en Dominicanen.

■ Zwijgende taal

Vooral de invloed van oosterse talen neemt toe. In Suriname spreekt iedereen minstens eenmaal per dag met een Chinees (in supermarkten en restaurants), en door de enorme populariteit van Bollywoodfilms (films uit Bombay) sluipen er allerlei Indiase uitdrukkingen de taal in. Typerend voor die wederzijdse beïnvloeding is een van de grootste Surinaamse hits van vorig jaar. Die werd in het Caraïbisch-Engels gezongen op een Hindoestaans ritme door een jongen van Afro-creoolse afkomst, Kenneth Salick genaamd.

En wie denkt dat hij eindelijk een beetje wegwijs raakt in die veelheid van talen, kan alsnog voor verrassingen komen te staan, want in Suriname wordt er ook nog eens op heel andere wijze gecommuniceerd: met kleding en met lichaamstaal.

Dat eerste is een restant uit het verleden, in de tijd dat Surinamers niet vrijuit mochten praten - noch in het Nederlands, noch in het Sranan. De toenmalige bevolking liet zich echter de mond niet snoeren en begon te communiceren via de kleur van de kleding, de bedrukking en de manier waarop de stof gedrapeerd werd. Ook nu nog wordt deze zwijgende taal ‘gesproken’.

Dan de lichaamstaal. Nu ik, na jaren in België gewoond te hebben, weer terug

[p. 53]

ben in Suriname, zie ik glashelder dat taal en beweging in dit land onlosmakelijk met elkaar verweven zijn, vooral bij de Afro-Caraïbische en de Indo-Caraïbische groepen. Lastig om u er iets bij voor te stellen? Denk dan aan het beroemdste (weliswaar niet Surinaamse, maar toch) voorbeeld ter wereld: Nelson Mandela. Wereldwijd bekend zijn zijn danspasjes aan het eind van belangrijke speeches. Die werden door de voltallige bevolking begrepen en toegejuicht, en die hadden misschien wel meer zeggingskracht dan de hele speech ervoor.

■ Reggae en de bijbel

Het afgelopen jaar heb ik gewerkt op een niet-alledaagse plek: in een gevangenis, ver buiten Paramaribo. Daar mocht ik voor het ministerie van Justitie een project doen getiteld ‘Resocialisatie door middel van de kunsten’. Ik werkte er met veroordeelde jongeren van dertien tot achttien jaar.

Die jongeren kwamen veelal uit de onderste laag van de samenleving, en ze konden nauwelijks lezen en schrijven op het niveau dat hun leeftijd vereist, maar wat bleek? Velen van hen waren taalvirtuoos. Vaak spraken ze drie tot vier talen (al dan niet door elkaar), en ze koppelden taal nogal eens aan beweging. Maar er was nóg iets: verbeelding. Doordat ze prikkels van buiten ontbeerden, kwam alles vanuit de eigen fantasie. Die drie-eenheid van taal, beweging en verbeelding was het enige waarmee ze zich persoonlijk konden onderscheiden.

Hun inspiratiebronnen waren reggae en de Bijbel (het enige boek dat ze zonder toestemming van de autoriteiten mochten lezen). Een paar uitdrukkingen - die dus ontstaan zijn vanuit de Bijbel, gelezen door een rastabril - heb ik genoteerd in de tijd die ik met hen doorbracht:

-	Er is war in het leven. (‘Het is een gevecht om te overleven in een harde wereld’, naar het Engelse war, ‘oorlog’.)
-	Ik ben een rapster. (‘Ik ben anders, en druk me uit via raprijm.’)
-	Ik ben een kantjesman. (‘Ik ben een man die aan de kant van het goede staat.’)
-	Jij bent een vampaja. (‘Je bent een slecht mens’; van het Engelse vampire, ‘vampier’.)
-	Ik ben loktop. (‘Ik ben opgesloten’; van het Engelse locked up.)
-	Jij bent wiekiet. (‘Jij bent boosaardig’; van het Engelse wicked.)
-	Aipas me niet. (‘Geef me niet het boze oog’; van het Engelse eye, ‘oog’ en pass, ‘geven’.)
-	Ik ben een lajan. (‘Ik ben een moedig mens’; van het Engelse lion, ‘leeuw’.)
-	Bos bos aas. (‘Homo’; letterlijk: ‘kont (van het Engelse ass) kussend (van de Srananwoorden bos bos)’.)
-	Een meid lof. (‘Een vluggertje’; van het Engelse make love, ‘de liefde bedrijven’.)
-	Dja dja. (‘God’, van het Jamaicaanse Jah, Jehovah; dja dja is ook het Srananwoord voor ‘heel sterk’.)

Ik vond hun taalgebruik zó opvallend - veel meer dan dat van de stadsjongelui - dat ik samen met de jongeren een boekje en een cd heb gemaakt, die echter op last van het ministerie van Justitie niet verspreid mochten worden, omdat men de taal niet ‘netjes’ vond.

In ieder geval heb ik veel van datgene wat ik heb geleerd van deze jongeren, doorgegeven tijdens de lessen die ik verzorg op het Instituut voor Leraren te Paramaribo. De toekomstige docenten moeten voeling blijven houden met de taal die toekomstige studenten gebruiken om zich uit te drukken, vind ik.

■ ‘Oewee’-uitspraak

Met het duizelingwekkende aantal talen dat er gesproken wordt, doet het bijna lachwekkend aan dat er in Suriname maar één officiële landstaal is: het (Surinaams-)Nederlands. Hoe zit dat precies met de taal van de oude kolonisator? Wordt die nog gebruikt?

Steeds minder, eigenlijk. Het is een ontwikkeling die op vergelijkbare wijze ook in de rest van het Caraïbisch gebied zichtbaar is: de standaardtaal, ooit opgelegd door de kolonisator, valt meer en meer weg na het vertrek van de vroegere heersers. Vreemdelingen in Suriname leren eerst Sranan, en pas daarna (‘als het nodig is’) Nederlands. De gevolgen zijn merkbaar in het onderwijs, en zorgen zeker tijdens de eerste schooljaren voor veel problemen.

In Suriname zijn taal en beweging onlosmakelijk met elkaar verweven.

En als het Nederlands al gebruikt wordt, dan is de invloed van het Sranan steeds duidelijker hoorbaar. Vroeger moest je, als je het ver wilde schoppen, zo ‘Hollands’ mogelijk klinken. Aan de ‘oewee’-uitspraak van de w werd bijvoorbeeld eindeloos gesleuteld, tot die begon te klinken als een Hollandse w. Dat gebeurt niet meer. Op school staat de onderlinge verstaanbaarheid voorop, want met al die verschillende bevolkingsgroepen is dat niet altijd vanzelfsprekend.

■ Mi rowsu

Tot in Nederland is de opmars van het Sranan merkbaar. Denk maar aan het succes van het half Nederlands-, half Sranantalige lied ‘Mi rowsu (Tuintje in mijn hart)’ van Jan Smit en de Surinaamse rapper Damaru, dat nota bene onderscheiden werd met de Sterren.nl Award voor het beste (Nederlandstalige) lied.

En ook de jonge Surinamers in Nederland gebruiken graag Sranan. Ze kunnen zich ermee onderscheiden van autochtone Nederlanders (en andere groepen), en het biedt ze de kans zich onverstaanbaar uit te drukken als het handig uitkomt. In die kringen zijn ook de huidige toepassingen van woorden als doekoe (‘geld’), smaatje (‘lekker ding’) en mocro (‘Marokkaan’) ontstaan - dus niet, zoals wel gedacht wordt, in Suriname zelf. Daar waren ze aanvankelijk onbekend, maar inmiddels is dat anders. Dankzij Nederlandse toeristen kwamen ze ook in Suriname terecht, en daar verliep het volgens het beproefde recept: ze werden er direct opgenomen in het grenzenloos gastvrije Surinaamse Sranan.

■ Alakondre

Die open houding van de Surinaamse samenleving laat zich prima samenvatten met één enkel Srananwoord: alakondre. Letterlijk betekent het ‘alle landen’ (kondre komt van het Engelse country), maar het werkelijke begrip omvat veel meer dan dat. Bij alakondre verdwijnt de scheidslijn tussen landen, volkeren, kleuren, culturen, gemoedstoestanden - tussen het ‘vreemde’ en het ‘eigene’ - zonder dat het door iemand wordt opgelegd. Het is het tegengestelde van apartheid, dat Afrikaanse woord dat ook wereldberoemd is geworden.

Namens Suriname bied ik Nederland dit grenzenloze woord alakondre aan. Niet als woord van het jaar, waar men in Nederland zo verzot op is. Maar als woord van de toekomst. Ik wens het Nederland uit de grond van mijn hart toe.