Onze Taal. Jaargang 79

[p. 50]

Meertaligheid matters
Opgroeien met twee talen

Sharon Unsworth

Kinderen die met twee talen opgroeien, raken daarvan in de war, zo hoor je vaak. Ook zouden ze geen van beide talen echt goed leren, en zou de aandacht voor de thuistaal zelfs ten koste gaan van het Nederlands. Klopt dit? Is meertaligheid werkelijk zo'n meerkoppig monster?

Taalkundige Sharon Unsworth: ‘Onderzoek leert dat tweetaligen vaak flexibeler en creatiever denken dan eentaligen.’
Foto: Bart Versteeg

Mensen die twee talen beheersen, zijn schaars, en mensen die nóg meer talen spreken, moet je met een lampje zoeken. Dat wordt in Nederland tenminste vaak gedacht, maar de werkelijkheid is anders. Er zijn ongeveer zesduizend talen in de wereld, en ongeveer tweehonderd landen. Ik ben geen wiskundewonder, maar volgens mij betekent dit dat er heel wat meertaligen moeten zijn. En inderdaad, wereldwijd gezien is eentaligheid niet de regel, maar de uitzondering. Om precies te zijn groeit driekwart van de kinderen in de wereld op met twee of meer talen.

■ Eerste huis

Vaak wordt gezegd dat je pas tweetalig bent als je de twee talen beheerst zoals een moedertaalspreker, waarmee natuurlijk een eentalige moedertaalspreker bedoeld wordt. Maar een tweetalige is niet twee eentaligen in één. Een persoonlijk voorbeeld: ik ben als Britse in Nederland momenteel bezig met het kopen van mijn eerste huis. Mijn woordenschat op dat gebied is dus voornamelijk Nederlands. Zo ken ik inmiddels woorden als koopovereenkomst, ontbindende voorwaarden en hypotheekrenteaftrek. Ik zou niet weten wat de Engelse aanduidingen zijn van dergelijke begrippen, maar dit betekent natuurlijk niet dat ik minder goed Engels spreek dan een eentalige moedertaalspreker van het Engels.

Kortom, je kennis van een taal wordt bepaald door hoe, waar en met wie je deze taal gebruikt, en dus is het vanzelfsprekend dat als je tweetalig bent, je kennis van die twee talen niet precies hetzelfde is, vooral als het om de woordenschat gaat. Net zoals de woordenschat van twee eentaligen nooit gelijk zal zijn.

Andere mensen gaan ervan uit dat er in de hersenen niet genoeg ruimte is voor twee talen tegelijk, en dat tweetaligen voor elk van de twee talen dus maar half zo veel plaats ter beschikking hebben, maar dat is niet zo. Er is gewoon genoeg ruimte voor twee of meer talen, ook in de nog kleine hersens van kinderen.

■ Turks en Italiaans

Wij zijn geboren met het vermogen om vanzelf talen te leren - niet één bepaalde taal, maar gewoon de taal of talen die we toevallig in onze omgeving horen. De beroemde taalkundige Chomsky noemt dat ‘het aangeboren taalvermogen’ van de mens. Uit het vele onderzoek dat er is gedaan naar kinderen die twee talen tegelijk leren, blijkt onder andere dat zij dezelfde ontwikkelingsstadia doorlopen als eentalige kinderen, en dat ze hun twee talen goed uit elkaar kunnen houden.

Toch is de taalvaardigheid van meertalige kinderen vaak negatief in het nieuws, bijvoorbeeld als het gaat om de problematiek rondom taalachterstand. Hoe kan dat dan? Bij die nieuwsberichten gaat het vooral om kinderen die niet direct vanaf hun geboorte in aanraking zijn gekomen met een tweede taal, bijvoorbeeld kinderen in Nederland die een andere thuistaal hebben dan het Nederlands, zoals Italiaans of Turks.

Als zulke kinderen op de basisschool komen, kennen ze vaak heel weinig Nederlands. Maar dat betekent niet dat ze een algehele taalachterstand hebben. In het Italiaans of in het Turks redden ze zich prima. Wij begrijpen ze weliswaar niet, maar met hun taalvermogen zelf is niets mis. Deze kinderen kennen dus een andere taal, maar deze kennis hoeft geen hindernis te zijn. Integendeel: er zijn vele internationale wetenschappelijke onderzoeken die laten zien dat het

[p. 51]

goed beheersen van de thuistaal juist een positief effect heeft op het aanleren van de tweede taal.

Wat in dit verband belangrijk is om te weten, is dat ongeveer de helft van de kinderen die in Nederland een taalachterstand hebben eentalig is. Het gaat dan ook nog eens vaak om kinderen van laagopgeleide ouders, die hun kinderen niet zo'n rijk en divers taalaanbod kunnen geven. Onderzoek heeft laten zien dat het meer gaat om de kwaliteit van de taal die ouders aanbieden dan om wélke taal ze aanbieden. Het voorlezen of vertellen van verhaaltjes bijvoorbeeld bevordert een goede taalontwikkeling, en dan maakt het niet uit in welke taal dit gebeurt, zolang het maar gebeurt.

■ Sterretjes en hartjes

Het goed beheersen van twee talen kan veel voordelen hebben. We weten bijvoorbeeld dat tweetaligen vaak flexibeler en creatiever zijn in hun manier van denken dan eentaligen. Hoe is de wetenschap daarachter gekomen?

Laten we kijken naar een onderzoek uit 2007 van psycholoog Ellen Bialystok en haar collega's in Canada. Stelt u zich voor dat we een spelletje gaan spelen, waarbij ik steeds een kaartje laat zien met verschillende plaatjes erop: rode en groene sterretjes en hartjes. Het is de bedoeling dat er twee stapeltjes komen, en ieder nieuw kaartje komt steeds op één van die twee stapeltjes. We gaan eerst het vormspelletje doen. Als ik u een kaartje met een hartje laat zien, legt u het bij de hartjes, ongeacht de kleur, en zo moeten de sterretjes bij de sterretjes.

Dan veranderen we van spel; we gaan het kleurspelletje doen. Dus alles wat rood is komt bij de rode vormpjes, en alles wat groen is bij de groene. Bij het wisselen van het spelletje moest u de informatie die u eerder gebruikte om de kaartjes te sorteren, namelijk de vorm, onderdrukken om op basis van kleur te kunnen gaan sorteren. Voor volwassenen is die overgang best te maken, maar voor jonge kinderen is dat moeilijker. Wat het lastig maakt, is het negeren van informatie die eerder van belang was. Je blijft hetzelfde doen, maar je moet het ineens net iets anders aanpakken. Kinderen ontwikkelen de vaardigheden om dergelijke taken uit te voeren als ze een jaar of vijf zijn.

Wat heeft dit nu met tweetaligheid te maken? Het idee is dat tweetalige kinderen door het voortdurend afwisselen van twee talen goed geoefend zijn in het onderdrukken van onnodige informatie. Als Chinees-Nederlandse kinderen in het Chinees met elkaar spreken en iemand die geen Chinees spreekt erbij komt staan, dan gaan ze over op het Nederlands. Het Chinees moeten ze, net als in het spelletje, tijdelijk onderdrukken. Door deze voortdurende oefening ontwikkelen tweetalige kinderen de vaardigheden om dergelijke taken uit te voeren eerder dan eentalige kinderen.

■ Optimaal effect

Terug naar die Turks- en Italiaanssprekende kinderen die het Nederlands niet vanaf de geboorte hebben meegekregen. Hoe kunnen zij het best Nederlands leren? Hoe vroeg moet je kinderen een tweede taal aanbieden voor een optimaal effect? Hoe vaak moet je dat doen? En van welke kwaliteit moet die aangeboden taal zijn?

Eerlijk gezegd weten we dat niet zo goed. En daarom zijn we in 2008 begonnen met het ‘Early Child Bilingualism’-project, dat momenteel onder mijn leiding wordt uitgevoerd aan de Universiteit Utrecht en het Meertens Instituut, in samenwerking met onderzoekers van de universiteiten van Edinburgh en Thessaloniki. We bekijken de taalontwikkeling van kinderen die met Engels en Nederlands opgroeien én we onderzoeken welke taal ze hoe vaak horen.

We verwachten dat de resultaten van dit onderzoek niet alleen van belang zullen zijn voor kinderen die Nederlands en Engels leren, maar ook voor andere tweetaligen, zoals de Turks- en Italiaanstalige kinderen van hiervóór. De uitkomsten van dit omvangrijke onderzoek zullen nog even op zich laten wachten, maar de verschillende ‘matters’, of onderwerpen, die hier aan de orde zijn geweest, geven hopelijk nu al inzicht in wat wij als taalwetenschappers over meertalige taalontwikkeling weten. Er is natuurlijk nog veel meer te leren, maar we weten nu al genoeg om te kunnen zeggen dat veel van de meningen die we vaak over meertaligheid horen niet kloppen. Meertaligheid kan veel voordelen met zich meebrengen en dus zijn beide talen waarmee een meertalig kind opgroeit van belang. Of - om het op z'n meertaligs te zeggen - méértaligheid matters.

Voor meer informatie over het ‘Early Child Bilingualism’-project zie de website http://ecb.childbilingualism.org.