Onze Taal. Jaargang 78

[p. 348]

Redactie Onze Taal
Het taalnieuws van 2009
Engels op de universiteit, sms-taal, taalbestsellers en meer

Wat gebeurde er het afgelopen taaljaar? Er verscheen een regelrechte taalbestseller, het hoger onderwijs leek verder te verengelsen en ondertussen stond ook het wetenschappelijk onderzoek niet stil - naar de invloed van sms-taal bijvoorbeeld. Maar dat was nog lang niet alles. Het taaljaar 2009 in vogelvlucht.

Illustratie: Hein de Kort

Engels op de universiteit

Het Engels heeft als onderwijstaal een vaste plaats gekregen aan de Nederlandstalige universiteiten, in Nederland nog wat meer dan in Vlaanderen. De protesten daartegen klinken steeds minder luid; je hoort er eigenlijk alleen nog over als het Engels ook de voertaal dreigt te worden op formele bijeenkomsten als de opening van het academisch jaar (dit jaar in Groningen) of een bul-uitreiking (vorig jaar in Nijmegen). Maar verder volgen de aanstaande bachelors en masters braaf een deel van hun colleges in het Engels.

Een argument tegen Engels als onderwijstaal was altijd dat het de studieresultaten negatief beïnvloedt, maar uit onderzoek blijkt dat dat niet zo hoeft te zijn. Toch is niet iedereen er even gerust op. Filosoof Ger Groot en taalkundige Pieter Muysken spraken half mei in NRC Handelsblad onafhankelijk van elkaar hun bezorgdheid uit over de kwaliteit van het universitaire onderwijs, die volgens hen te lijden heeft van het voor academisch niveau ondermaatse Engels van studenten en docenten.

Muysken en Groot kregen steun van een groep van veertien Nederlandse hoogleraren taalkunde. Eind juni spraken ze in een brief aan minister Plasterk van Onderwijs hun bezorgdheid uit over de in hun ogen soms te ver doorschietende verengelsing van de universiteiten, die op termijn zelfs gevolgen zou kunnen hebben voor de hele Nederlandse samenleving. Ze erkennen de rol van het Engels als lingua franca van de internationale wetenschap, maar vinden dat binnen de landsgrenzen het Nederlands de wetenschappelijke voertaal moet blijven. Zorg dat wetenschappers het Engels beheersen, zo luidt hun aanbeveling, maar veranker tegelijk de positie van het Nederlands aan de universiteiten, zodat het eerste gebruik ervan voor iedereen vanzelfsprekend blijft. Verder suggereren ze een commissie van deskundigen op te richten, die hier een adviserende rol in moet krijgen.

In zijn antwoord op de brief hield de minister zich op de vlakte. Hij vindt weliswaar dat ‘het Nederlands als voertaal een vooraanstaande plaats moet behouden’, maar in deze tijden van globalisering lijkt hem het versterken van het Nederlands als taal voor de wetenschap ‘in zijn algemeenheid niet zinnig’. Hoe de universiteiten omgaan met het Engels en het Nederlands is hun eigen verantwoordelijkheid, en dat wil Plasterk zo houden. De hoogleraren vroegen juist om een actief beleid op dit punt.

De bezorgdheid van de briefschrijvers is dus niet verdwenen. Ze beraden zich nu op verdere acties.

SMS-taal gn prblm:)

Veel berichten over sms-taal dit jaar in het nieuws. En met een opvallend eensgezinde teneur: de capriolen die vooral jongeren uithalen in hun sms-berichten zijn niet slecht voor hun taalvaardigheid. Het jargon, de losse letters, de woorddelen in de vorm van cijfers, het Engels, de fonetische spelling, de emoticons, de afkortingen - het

[p. 349]

gebruik ervan vereist een creativiteit die juist leidt tot een grotere taalbeheersing. En de spellingvaardigheid lijdt er ook niet onder.

Dat laatste bleek bijvoorbeeld uit een onderzoek waarover de Vlaamse krant De Standaard in oktober publiceerde. Drie Canadese wetenschappers hadden het sms-gedrag van tieners tussen de twaalf en zeventien jaar bestudeerd. De uitkomst: ze mogen dan voor buitenstaanders onbegrijpelijk sms'en, op school is dat aan hun spelling niet te merken.

■ Voor de lol

Maar vooral blijkt het sms'en dus goed te zijn voor de taalvaardigheid. In De Standaard kwamen deskundigen aan het woord die uitleggen hoe dat komt. De Engelse taalkundige Andrea Lunsford onderzocht het schrijfgedrag van studenten en concludeerde dat zij door de opkomst van nieuwe media niet alleen veel méér schrijven dan vroeger, maar ook veel meer voor de lol. En al die vrijwillige oefening baart dus kunst, ontdekte ook taalkundige Wilbert Spooren op basis van onderzoek. ‘Jongeren zijn daardoor juist creatiever bezig met schrijven’, liet hij weten aan De Telegraaf.

Dat is allemaal leuk en aardig, maar wat als die jongeren nu opeens ‘gewone taal’ moeten gebruiken - bijvoorbeeld in een brief aan een instantie? Ook daar maken de deskundigen zich geen zorgen over. In een lang stuk over sms- en jeugdtaal in de Volkskrant kwam naar voren dat jongeren heel behendig zijn in het zogenoemde ‘codeswitchen’: het overschakelen op een ander soort ‘taal’.

En de leesvaardigheid, gaat die dan niet achteruit? Kunnen jongeren na al die sms'jes en chattaal nog wel overweg met een normaal boek? Ja, zo leerde weer een ander onderzoek. Engelse kinderen die vlak voor een leesopdracht veel sms-taal hadden gebruikt, bleken zelfs béter te lezen.

Louter positieve geluiden dus, die nogal afsteken tegen het pessimisme dat te horen was toen sms zijn intrede deed. Met de taalvaardigheid van de jongeren zou het bergafwaarts gaan, zo werd verwacht. Bij niet-taalkundigen bestaat die angst trouwens nog steeds. Een peiling van de Nederlandse Taalunie dit najaar maakte duidelijk dat maar liefst 65% van de Nederlanders en Vlamingen bang is dat we door de invloed van sms-taal minder goed Nederlands zullen schrijven.

Taalbestsellers

En toen was er in april opeens dat boekje met dat rood bekraste omslag, met in grote witte letters: Taal is zeg maar echt mijn ding. Schrijfster (en cabaretière) Paulien Cornelisse had daarin haar eerdere taalcolumns voor nrc.next en de Wereldomroep gebundeld, aangevuld met andere teksten, oneliners en absurdistische tekeningen. En dat sprak aan. Eind november waren er al zo'n 200.000 exemplaren van het boekje verkocht.

Het succes zat 'm voor een groot deel in de toon van het boekje. ‘Ze hekelt niet alleen, ze is ook blij verrast, prijst en beveelt aan’, aldus een recensie in de Volkskrant. Ook de rake observaties en humoristische voorbeeldzinnen als ‘Ministekken, daar zijn wij gek mee’ spraken tot de verbeelding. En ondertussen was het boekje nog leerzaam ook. Zo wordt de lezer in een stukje over Joran van der Sloot en passant bijgepraat over de wetenschappelijk vastgestelde gebruiksmogelijkheden van de ‘fucking-insertion’ (als in fan-fucking-tastic).

■ Universeel recept

Het is niet de eerste bestseller over taal die humor combineert met (een milde vorm van) taalkritiek. Taalkundige Peter-Arno Coppen noemde precies die combinatie in het vorige nummer van Onze Taal nog ‘een universeel recept voor succes’. In de landen om ons heen verschenen de afgelopen jaren inderdaad vergelijkbare werken met soortgelijke oplagen. En ook eerder in Nederland zijn er van die taalboeken geweest die bijna iedereen inmiddels wel in zijn kast heeft staan - van het aloude Is dit goed Nederlands? tot recentere werken als Turbotaal, Een slipje van de sluier en I Always Get My Sin.

Waarom mensen behoefte hebben aan dergelijke boeken? Volgens Coppen appelleren ze ‘aan het calvinistische gevoel dat je weliswaar plezier hebt, maar er ondertussen toch iets van opsteekt’.

Een in 2009 geïntroduceerd genre waarvoor dat laatste zeker opgaat, is ‘de swingende taalmethode’, zoals de recentelijk verschenen cursussen Rock Your English en Zingend Spaans leren. Het bleek een gat in de markt, en de methodes vonden gretig aftrek. Woordjes stampen met Simon and Garfunkels ‘Bridge over Troubled Water’, en Spaanse werkwoordstijden leren via Songfestival-kraker ‘Eres tú’, dát was in 2009 kennelijk ook echt ons ding.

Dit jaar verder in het nieuws

maart

26 Het Taaluniecentrum Nederlands als Vreemde Taal opent zijn deuren in Brussel. Leraren uit de hele wereld kunnen er advies krijgen over het doceren van de Nederlandse taal in een anderstalige omgeving.

mei

11 VRT-taaladviseur Ruud Hendrickx wordt benoemd tot Vlaams hoofdredacteurvan de grote Van Dale. Hij zal ervoor zorgen dat er meer Vlaamse woorden in het woordenboek komen.

27 De Vloekmonitor 2008 wijst uit dat voor het eerst in vijf jaar de hoeveelheid grove taal op de Nederlandse televisie niet is toegenomen.

juni

3 Het vwo-examen Nederlands zorgt voor nogal wat consternatie. Veel scholieren hadden moeite met het grote aantal open vragen. Ze waren daar niet op voorbereid.

22 De Nederlandse Taalunie geeft voorlichting over de officiële spelling in de Nederlandse Antillen en Suriname. Tegelijk wordt het Gouden Boekje, een officiële woordenlijst van het Papiaments, gepresenteerd.

augustus

25 Uit onderzoek van Jan Renkema en Brigit Kolen van de Universiteit van Tilburg blijkt dat grove taal averechts werkt voor politici. Als ze zo spreken, worden ze door zowel ouderen als jongeren minder serieus genomen.

26 Naar aanleiding van de negentigste verjaardag van Drs. P wordt een hommageconcert gehouden in het Vondelpark in Amsterdam. Later dit jaar, tijdens de Taaldag 2009, huldigen de Nederlandse Taalunie en de VRT hem. Op 21 november ontvangt hij de Groenman-taalprijs uit handen van Stichting LOUT (Let Op Uw Taal; zie ook bladzijde 343 van dit nummer).

oktober

27 De Vlaamse Taaltelefoon, waar burgers terechtkunnen voor taaladvies, viert zijn tienjarig jubileum.

december

16 Voor de twintigste keer wordt het Groot Dictee der Nederlandse Taal uitgezonden. De tekst is dit jaar geschreven door dichter en schrijver Gerrit Komrij.