Onze Taal. Jaargang 78

[p. 322]

Ton den Boon
Net als in de film
Sissi-jurk

Van dirty dancing tot killingfields en van out of Africa tot una giornata particolare: tientallen woorden die oorspronkelijk alleen bekend waren van een film, zijn de laatste decennia onze taal binnengeslopen. De afgelopen jaren besprak Ton den Boon, hoofdredacteur van de grote Van Dale, ze om de maand. Hier de laatste aflevering.

In 1955 werd Sissi uitgebracht, een kostuumdrama over de jonge jaren van Elisabeth, een jong adellijk meisje uit Beieren dat de aandacht van haar neef op zich weet te vestigen: de Oostenrijks-Hongaarse keizer Franz Joseph. Eigenlijk was dat helemaal niet de bedoeling: Sissi's oudere zus Néné (officieel: Helene) was voorbestemd om met Franz Joseph te trouwen. Het lot beschikte echter anders, en de film toont hoe tijdens groots opgezette bals, waarbij lieftallige meisjes in betoverende hoepeljurken bevallig dansen met charmante heren in elegante uniformen, de vonk overspringt tussen Franz Joseph en Sissi. Er zijn nog wel wat strubbelingen voordat de jonge gelieven kunnen trouwen, want de moeder van de aanstaande bruidegom, aartshertogin Sophie, is niet erg onder de indruk van Elisabeth, maar ten slotte staat ze het huwelijk toch toe. De film eindigt dan ook met een ware apotheose voor Sissi: een droomhuwelijk in een droomjurk met een droomprins (nou ja, een droomkeizer dus).

■ Tuttige hoofdstad

De film werd een overweldigend succes. Alleen al in Oostenrijk en Duitsland zagen maar liefst zo'n 25 miljoen mensen de film in de bioscoop (en daarna zouden nog eens miljoenen mensen de film op tv zien, vooral rond Kerst). Daarmee werd Sissi de op een na grootste kaskraker in de geschiedenis van de Duitstalige filmindustrie (na het in Nederland relatief onbekende Der Förster vom Silberwald). Ook in de rest van Europa sloeg de film aan. Geen wonder dat regisseur Ernst Marischka werd gevraagd een vervolg te maken, opnieuw met de mooie actrice Romy Schneider in de rol van Sissi. Dat werd in 1956 Sissi - die junge Kaiserin. Weer een jaar later werd de Sissi-trilogie afgesloten met Sissi - Schicksalsjahre einer Kaiserin. Hoewel ook deze films zwaar geromantiseerd zijn, maken ze wel duidelijk dat het ‘droomhuwelijk’ van de echte Sissi in feite helemaal niet zo gelukkig was.

Al snel begonnen woorden als sissiromantiek af en toe op te duiken in het Nederlands. Zo sabelt in 1962 een literatuurrecensent van de Leeuwarder Courant een boek neer waarmee volgens hem ‘zelfs de meest vurige liefhebbers van sprookjes en “Sissi”-romantiek’ moeite zouden hebben. ‘Hollywoodromantiek’ zouden we tegenwoordig zeggen, want hoewel er in de media nog weleens sprake is van ‘huwelijken vol Sissi-romantiek’ (Gelders Dagblad, 22 maart 2003), is dat woord sissiromantiek nooit echt doorgedrongen in onze taal. Misschien wel omdat die romantiek allang niet meer bestaat, zelfs niet in Wenen, zoals blijkt uit deze passage uit de Volkskrant van drie jaar geleden: ‘Het meisje achter de kassa van het Sigmund Freudmuseum heeft een kleine tribal tattoo op haar arm. Wat is er gebeurd met Wenen, de tuttigste hoofdstad van Europa, met zijn Sachertorte, Mozartkugeln en zoete Sissi-romantiek?’

■ Droomwens

De woorden sissi-jurk en sissi-japon zijn veel succesvoller gebleken in onze taal. Geen wonder, want van het kostuumdrama Sissi herinner je je uiteindelijk vooral haar mooie gewaden. Nog altijd worden er (witte) trouwjurken aangeboden van het model ‘Sissi’: hoepeljurken met een strak lijfje. Je kunt haast geen verslag van een bruidsmodeshow lezen zonder dat het woord valt.

De filmklassieker Sissi uit.1955 heeft zijn sporen nagelaten in het Nederlands.

Voor menig meisje is het dragen van een sissi-jurk, al is het maar één keer in haar hele leven (haar huwelijk natuurlijk!), een droom, die helaas niet voor iedere vrouw uitkomt. Zo liet het Eindhovens Dagblad in 1995 ene Marion aan het woord, die zes jaar voor de invoering van het homohuwelijk nog somber gestemd was over het in vervulling gaan van haar wens: ‘Marion had een droomwens: ooit een Sissy-trouwjurk dragen. “Maar ik hou van een vrouw, dus dat kon niet.”’ (Let ook op de spelling van Sissi, die sowieso erg varieert: soms met y, soms ook met maar één enkele s tussen de i's.) Bovendien is het uit oogpunt van lichaamsbouw niet voor iedereen weggelegd in zo'n sissi-jurk te trouwen, zo stond twee jaar geleden in Trouw: ‘Alleen een heel dun veertienjarig meisje bleek zich uiteindelijk met moeite en met ingehouden adem in een van de Sissi-jurken te kunnen wurmen.’

Droomjurk of jurk om alleen maar van te dromen, duidelijk is dat sissi-jurk in onze taal zó ingeburgerd is dat het eigenlijk verbazingwekkend is dat het woord nog niet in Van Dale staat - iets wat in de volgende editie zal veranderen.

In de nieuwe jaargang van Onze Taal begint Ton den Boon een nieuwe rubriek, waarin hij ons inwijdt in de nieuwe woorden van de multiculturele samenleving.