Onze Taal. Jaargang 78

[p. 308]

Herman Koch
‘Wie Sie hören nicht so gut’

Herman Koch is niet alleen bekend van zijn romans (zoals de bestseller Het diner), maar ook van het fameuze tv-programma Jiskefet. Daarin was hij geregeld een Duitser, bijvoorbeeld een Duitse soldaat die een ‘Wiedergutmachungsschnitzel’ bereidde, of een Duitse tv-detective. Waarom werkt Duits zo goed?

Tampert (Herman Koch) met zijn assistent Freddy (Michiel Romeyn): ‘Das sind Schmallfilmbilder. Unthutzende Schmallfilmbilder.’

‘Marmor, Stein und Eisen bricht’ luidde de titel van de hit van Drafi Deutscher uit 1965. Ik was in dat jaar op vakantie met mijn schoolvriend J. en zijn ouders. J.'s ouders hadden in de oorlog van alles gedaan en meegemaakt. Dingen waar soms aan tafel over werd verteld, maar meer nog over werd gezwegen.

‘Marmor, Stein und Eisen bricht, aber unsere Liebe nicht!’, zongen J. en ik in onze kano midden op het meer, buiten gehoorsafstand van zijn ouders. Wij deden nog wel meer dingen in het Duits. Zo brachten wij onze handen in militair saluut naar ons voorhoofd en schreeuwden zo luid mogelijk: ‘Bitte? Bitte? Bittesehr!’ Vervolgens gingen we met onze kano aan land en deden nog weer andere dingen die met Duitsers, de Duitse taal en de Tweede Wereldoorlog te maken hadden. Wij bedachten dat Drafi Deutscher een zoon had die hij de voornaam Deutscher had gegeven: Deutscher Deutscher.

‘Deutscher, komm sofort nach Hause!’, schreeuwden we. Zelfs de ouders van J. konden hier hartelijk om lachen.

■ Fout

Na de zomervakantie zouden wij voor het eerst Duitse les krijgen op onze middelbare school. Een Duitse les die wij wekenlang hebben geboycot. Vanwege onze ouders en de oorlog. En ook omdat de Duitse taal toch voornamelijk om te lachen was.

‘Deutschland!’, schreeuwden we op het schoolplein en brachten een beladen groet - maar wel op een manier dat iedereen kon zien dat het voor de grap was.

Duitsland, Duitsers en Duits: dat was gedurende het grootste deel van mijn jeugd de oorlog. Ook in de buurt waar ik woonde, waren dingen gebeurd. Dingen waar soms over werd verteld, maar vaker ook niet. Door de muren van ons huis liepen scheuren die waren veroorzaakt door een bombardement op het in onze straat gevestigde hoofdkwartier van de SD. In de nabijgelegen winkelstraat waren winkels waarvan de eigenaars in de oorlog ‘fout’ waren geweest en waar je dus niets mocht kopen. Op de lagere school waren er kinderen met ‘foute’ ouders. Kinderen met wie je eigenlijk niet spelen mocht.

■ Ein tropical drink

Halverwege de jaren negentig maakten wij met Jiskefet een serie die Tampert heette, en die was gebaseerd op de uiterst trage Duitse succeskrimi Derrick. Wij besloten bij het bedenken van de teksten in elk geval nooit een woordenboek Nederlands-Duits te raadplegen en uitsluitend gebruik te maken van ons eigen gebrekkige steenkolen-Duits.

Gebrekkig was ons Duits vanzelf al. Wij hadden de Duitse les op school immers geboycot, of anders in elk geval niet goed opgelet.

Dit leidde tot dialoogzinnen als: ‘Ich würde Sie noch eine Chance geben. Verprutzen Sie die nicht.’ Wij moesten hier net zo hard om lachen als J. en ik des-

[p. 309]

tijds om Deutscher Deutscher en zijn vaders ‘Marmor, Stein und Eisen bricht’.

Foto: Iris Römer

‘Das sind Schmallfilmbilder’, zei Tampert. ‘Unthutzende Schmallfilmbilder.’ Zijn assistent Freddy bestelde ‘Ein tropical Drink, bitte.’

Ondertussen had ik in het werkelijke leven het omslagpunt allang bereikt. Ik las de boeken van Peter Handke en Thomas Bernhard met enige moeite in het origineel. En kort na de val van de Muur ging ik zelfs voor een korte vakantie naar de Harz, waar mijn eigen ouders en de niet-foute ouders van mijn vrienden altijd met een wijde boog omheen waren gereden. Ik was inmiddels oud genoeg. Het was tijd om mijn eigen mening over de Duitsers en de Duitse taal te vormen.

Ik vond de meeste Duitsers eigenlijk wel aardig: beleefder en geduldiger dan Fransen, stukken minder lelijk dan Engelsen. En het eten en het bier - ik hoorde voor het eerst in mijn leven een ober ‘bitte’ zeggen zonder dat ik meteen in de lach schoot.

Vloeiend Duits

Begin dit jaar werd ik door een Duitse literair agente gebeld met de vraag hoe het met mijn Duits was gesteld. Dit in verband met de ophanden zijnde vertaling van Het diner in het Duits, en de daarmee samenhangende promotieactiviteiten.

‘Wie Sie hören nicht so gut’, antwoordde ik.

Gedurende een kort ogenblik wist ik niet wie dit antwoord had gegeven: Tampert of ikzelf.

Daarop vroeg de agente of ik bereid zou zijn om mijn Duits wat bij te spijkeren, zodat ik straks tijdens lezingen en interviews niet helemaal voor schut zou staan.

Duits leren. Vloeiend Duits spreken - het klonk opeens heel erg aanlokkelijk. Het was of de Duitse agente had gezegd dat ze mij ‘noch eine Chance’ wilde geven. Deze keer zou ik die niet verprutzen, bedacht ik.

‘Jawohl’, zei ik. ‘Ich bin bereit mich über die deutsche Sprache zu entfernen Ich meine zu bekwehmen.’

Nadat ik had opgehangen, bracht ik mijn hand naar mijn voorhoofd en salueerde.