Onze Taal. Jaargang 78

[p. 270]

Taaladviesdienst
Vraag en antwoord

2,5 minuut/minuten

? Wat is juist: 2,5 minuut of 2,5 minuten?

! Het is allebei mogelijk. Als je 2,5 leest als ‘twee en een half’, is het enkelvoud het best; het is immers ook twee en een halve minuut en niet twee en een halve minuten. Maar als je 2,5 leest als ‘twee komma vijf’, is het meervoud beter: twee komma vijf minuten is veel gewoner dan twee komma vijf minuut.

Er zit geen duidelijk systeem in de meervoudsvorming na getallen met een komma en een of meer decimalen. Het lijkt erop dat als het gedeelte voor en/of na de komma een getal is dat groter is dan 1, het meervoud gewoner is. Dus 2,1 minuten, 1,56 kinderen, 7,12 punten. In gevallen als 0,1, 1,1 en 1,01 heeft het enkelvoud de voorkeur.

Als na het getal een eenheid volgt, komt die net als bij andere getallen in het enkelvoud te staan: 2,1 meter, 1,56 kilo, 7,12 watt.

Overlappen (met)

? Is, er een betekenisverschil tussen ‘Haar verlof overlapt jouw vakantie’ en ‘Haar verlof overlapt met jouw vakantie’?

! Nee, overlappen en overlappen met betekenen hetzelfde. De combinatie met met is van recenter datum dan die zonder met en staat nog niet in alle woordenboeken, maar hoeft zeker niet te worden afgekeurd. Er is nog een derde mogelijkheid: ‘Haar verlof en jouw vakantie overlappen met elkaar’, of zelfs: ‘Haar verlof en jouw vakantie overlappen.’

Er zijn verschillende werkwoorden die zowel met een lijdend voorwerp (jouw vakantie) als met een voorzetselconstructie (met jouw vakantie) verbonden kunnen worden, zonder groot betekenisverschil. Een paar voorbeelden: ‘Welke koelkast kiest u?’ en ‘Voor welke koelkast kiest u?’, ‘Hij zocht zijn horloge’ en ‘Hij zocht naar zijn horloge’, en ‘Ze trouwde een knappe prins’ en ‘Ze trouwde met een knappe prins.’ In de omgangstaal wordt vaak de variant mét het voorzetsel gebruikt.

Biljoen (betekenis en afkorting)

? In het kader van de kredietcrisis wordt vaak gesproken over biljoenen euro's en dollars. Hoeveel is een biljoen? En hoe kun je het woord biljoen afkorten?

! Een miljoen heeft zes nullen, een miljard heeft er negen, en een biljoen is een 1 met twaalf nullen: 1.000.000.000.000. De volgende stappen zijn biljard (vijftien nullen), triljoen (achttien) en triljard (eenentwintig). Er zijn nog veel grotere getallen mogelijk, maar dat voert hier te ver. Verwarrend is dat billion in het Engels meestal de betekenis ‘miljard’ (1.000.000.000) heeft: five billion dollars is dus ‘vijf miljard dollar’. Voor ‘biljoen’ wordt trillion gebruikt. Er zijn veel talen die hetzelfde systeem volgen als het Nederlands, maar ook veel die het net zo doen als het Engels. Er is meer over te lezen in de Wikipedia, bijvoorbeeld op http://nl.wikipedia.org/wiki/Korte_schaalverdeling.

Er is geen vaste afkorting voor biljoen. Voor miljoen is de afkorting mln. ingeburgerd (en mld. voor miljard). Naar analogie daarvan zou je biljoen kunnen afkorten als bln. - al is het duidelijker om het voluit te schrijven.

Wasmachine (geslacht)

? Zit er een fout in deze zin: ‘Hilke liep naar de wasmachine en zette hem aan’?

! Als je strikt op de woordenboeken afgaat, zou het ‘en zette haar aan’ moeten zijn. Onder meer Van Dale en het Groene Boekje vermelden expliciet dat wasmachine een vrouwelijk woord is. Voor veel mensen zal ‘Hilke liep naar de wasmachine en zette haar aan’ echter vreemd klinken, evenals bijvoorbeeld ‘Die laatste kampeerboerderij beviel het best, omdat ze lekker luxe was.’ (Ook boerderij is volgens de naslagwerken vrouwelijk.) De expliciete vermelding ‘wasmachine, de (v.)’ in de naslagwerken is opvallend, evenals ‘waslap, de (m.)’: bij veel woorden staat sinds 1995 juist alleen ‘de’ (zoals waslijn en waslijst) en in dat soort gevallen is de keus tussen mannelijke en vrouwelijke verwijzing vrij.

Een wasmachine; zet je ‘haar’ of ‘hem’ aan?

Maar wat is nu de regel? Wij geven er de voorkeur aan bij dit soort gevallen vooral de praktijk te volgen en niet de woordenboeken. Het besef van woordgeslachten is al eeuwenlang op zijn retour. Dat blijkt onder meer uit een artikel van Jenny Audring in Onze Taal van oktober 2008. Naar tastbare voorwerpen, zoals wasmachine en boerderij, wordt in Nederland vrijwel standaard verwezen met hij, hem en zijn, zowel in informeel taalgebruik als (in toenemende mate) in formeler taalgebruik. De NOS doet dat bijvoorbeeld in nieuwsuitzendingen bewust, om niet onnatuurlijk te klinken.

Naar ons idee lopen de woordenboeken die zulke woorden expliciet vrouwelijk noemen, achter op de praktijk. Het laatste woord is hier nog niet over gesproken.

Maan- en dinsdag

? Kun je zeggen: ‘Ik werk alleen op maan- en dinsdag’?

! Het kan in theorie wel, maar het is beter om het niet zo te zeggen.

Bij het samentrekken van woorden zijn een paar factoren van belang. Het weggelaten (= samengetrokken) woorddeel moet in elk deel van de samentrekking dezelfde vorm én dezelfde betekenis hebben: borrelen muzieknoten is bijvoorbeeld niet mogelijk, omdat het om verschillende soorten noten gaat. Bovendien werkt samentrekken doorgaans alleen bij samenstellingen die uit opzichzelfstaande woorden zijn opgebouwd: aan een geval als im- en export zitten daarom wat haken en ogen.

De meeste weekdagnamen zijn geen herkenbare samenstellingen (meer): dins, woens en zater zijn geen opzichzelfstaande woorden, in donderdag en vrijdag zitten niet de ‘echte’ woorden donder en vrij (het zijn verbasteringen van Donar en Freya), en bij zondag en maandag denk je nauwelijks aan de zon en de maan. Dat kan verklaren waarom samentrekkingen met weekdagnamen vreemd klinken. In wat verzorgder taalgebruik worden ze bij voorkeur vermeden.

Er is één uitzondering: zon- en feestdagen. Dit is zo'n vast begrip geworden dat het een geaccepteerde samentrekking is.

Meer taaladvies?

Op onze website vindt u zo'n 1400 taalkwesties: www.onzetaal.nl/advies.

De Taaladviesdienst is telefonisch bereikbaar op 0900 - 345 45 85 (zie ook het colofon).