Onze Taal. Jaargang 78

Alleen nog maar een handtekening
Sollicitatiebrieven op bestelling
Frank Jansen
docent Universiteit Utrecht

Een sollicitatiebrief is niet zomaar een brief. De sollicitant kan ermee aantonen dat hij het Nederlands beheerst, wat altijd beter is dan dat alleen te beweren. Maar wat blijft daarvan over als blijkt dat gespecialiseerde bureaus aan de lopende band zulke mooie sollicitatiebrieven voor anderen schrijven? Een pleidooi voor een meldingscode.

Illustratie: Matthijs Sluiter

De sollicitatiebrief speelt nog steeds een belangrijke rol bij de personeelswerving. Zeker bij beroepen met een communicatief accent heeft de selectiecommissie niet alleen aandacht voor de inhoud van de brief, maar ook voor de vorm. Is de tekst duidelijk, de stijl origineel en de spelling correct? De sollicitant weet dat van tevoren en laat zich bij dit soort brieven graag helpen. Dat is altijd al zo geweest. Zelfs in de oudste brievenboeken staan voorbeelden van geslaagde brieven ter inspiratie, en vroeger keken ouders, vrienden en oud-leraren ook even mee. Elk jaar omstreeks september staat er in tijdschriften en krantenbijlagen wel een artikel met nuttige tips voor de sollicitatiebrief, met titels als ‘Eén spelfout: einde sollicitatie’ (de Volkskrant, 18-9-2007). Verder geven arbeidsbureaus en commerciële instellingen cursussen die sollicitanten trainen in alle onderdelen van het sollicitatieproces: van beroepen kiezen tot personeelsadvertenties lezen en van sollicitatiebrieven schrijven tot deelnemen aan een sollicitatiegesprek.

■ Dankbare cliëntèle

Sommige bureaus op internet gaan nog een stapje verder. Een ervan heeft een pakket met kant-en-klare, vlekkeloze zinnen in de aanbieding, waaruit de klanten hun eigen brief kunnen knippen en plakken, een activiteit die ze inmiddels op school tot in de puntjes onder de knie hebben gekregen. Een gerenommeerd bureau doet daar een schepje bovenop door op zijn website te beloven:

Alle handboeken, tips & trucs die overal op internet te vinden zijn, laten één ding onverlet: je moet hem nog wel zelf schrijven!
Vanaf nu hoeft dat niet meer!
Een team van deskundigen staat klaar om exclusief voor jou, voor u, een pakkende en doelgerichte sollicitatiebrief te schrijven. In een professionele opmaak, zodat je sollicitatiebrief onmiddellijk in positieve zin opvalt.
Het enige wat je zelf nog hoeft te doen is een handtekening te plaatsen!
En last but not least... binnen 48 uur heb je hem in je mailbox.
(...)
[Ons bedrijf] staat garant voor de levering van puntgave brieven, zowel qua inhoud als qua lay-out. Opgesteld in correct Nederlands. Pakkend en zeer resultaatgericht. Met name op het gebied van sollicitatiebrieven. Daarin heeft ons bedrijf inmiddels een prachtige en aantoonbare score weten te bereiken! Uit onafhankelijk onderzoek is gebleken dat maar liefst

[p. 241]

35% van de kandidaten met een sollicitatiebrief en CV van ons bedrijf wordt uitgenodigd voor een gesprek! Daarvan krijgt ook 35% meteen de baan waarnaar werd gesolliciteerd.

En dat is geen loze belofte, zo blijkt uit de berichtjes die de dankbare cliëntèle heeft gepost, soms overigens in een vorm die weinig te raden overlaat over het werkelijke taalniveau van de sollicitant:

Hopenlijk raken meer mensen bekend met uw organisatie, via mondop-mond reklame zou ik in ieder geval vele mensen hiervoor benaderen.

Soms met een akelige gedachtefout:

Ik vind het een originele brief die geheel aan mijn verwachtingen voldoet.

En een heel enkele keer zien we nog enige scrupules door de lof heen schemeren:

Ga zo door! Uw medewerkers beschikken over een groot inlevingsvermogen en natuurlijk ervaring. Op basis van via internet aangeleverde gegevens, ZONDER elkaar te kennen, een dermate doeltreffende en persoonlijke brief op papier te zetten. Prachtige prestatie! JOP met recht in de wacht gesleept. Ik was er eerst fel tegen het gebruik maken van uw diensten. Vond dat een sollicitatiebrief persoonlijk moet zijn geschreven. Nu denk ik er anders over. 1 - de brief is persoonlijk 2 - foutloos en perfect.

■ Keerzijde

Natuurlijk is er een keerzijde. In de Volkskrant (24-10-2008) lucht een directeur haar hart over een werknemer die ze op grond van haar fantastische brief aangenomen had, maar die geen verbale deuk in een pakje boter bleek te kunnen schoppen. Die sollicitant had een ‘prefab-brief’ van een cursus ingestuurd. Op dit krantenartikel zijn voorzover ik weet geen reacties gekomen, maar het kan haast niet anders of het gebruik van prefab-brieven heeft tot onrust op de werkvloer geleid. En dan heb ik het niet eens zozeer over andere werkgevers die een kat in de zak gekocht hebben. Ik denk eerder aan de onzekerheid en het wantrouwen van leidinggevenden, die op de eerste dag van de nieuwe medewerker argwanend zitten te wachten op zijn eerste schrijfsel. Alsof dat de sfeer al niet genoeg verpest, wordt de druk op de nieuwe medewerker zelf ook vergroot: ben ik wel net zo goed als mijn sollicitatiebrief? Zo nee, hoelang kan ik dan mijn ontmaskering uitstellen?

En wat zou er omgaan in het gemoed van een tamelijk verbaal begaafde sollicitant die wél zelf zijn brief heeft geschreven, en beseft dat hij op grond van die middelmatige brief geen kans heeft gekregen op een sollicitatiegesprek? Te vrezen valt dat die meteen een schrijfbureau in de arm neemt, ditmaal om een bloemrijk protest op te stellen.

■ Schrijftest

De praktijken van de sollicitatiebrievenbureaus verdienen dus geen aanmoediging. De vraag is wat we eraan kunnen doen. Er is een manier die de negatieve gevolgen bestrijdt: onderwerp de laatste drie sollicitanten standaard aan een eerlijke en functionele schrijftest. Laat ze bijvoorbeeld onder toezicht een schrijftaak uitvoeren die voor de beoogde functie realistisch is.

Maar nóg zinvoller is het om het probleem bij de wortel aan te pakken. De genoemde prefab-praktijken ondermijnen het vertrouwen dat de basis vormt van welke werkverhouding dan ook. Werkgevers en personeelschefs moeten ervan uit kunnen gaan dat een brief geschreven is door de persoon die er zijn handtekening onder heeft gezet. Wat dat betreft zijn deze brieven te vergelijken met schilderijen. Onder De nachtwach staat de signatuur van de maker, Rembrandt van Rijn, en niet die van de geportretteerde, Frans Banning Cocq. Handtekening én brief zijn eigenlijk een verlengstuk van de persoon van de schrijver. Ze zeggen iets over hem. Dat kan alleen als de handtekening die van de echte schrijver is.

Op internet kun je bij diverse bureaus sollicitatiebrieven op maat bestellen.

Het verschil tussen op de een of andere manier bij het schrijven geholpen worden en iemand anders de brief laten schrijven is niet gradueel maar kwalitatief. Net zoals een Volvo met een motor van Ford en banden van Michelin nog steeds een Volvo is, maar een Peugeot geen Mercedes wordt door er een ster op te plakken.

Vooralsnog zie ik geen andere oplossing dan dat sollicitanten aan het einde van de brief verklaren dat zij de brief zelf geschreven hebben. Wie dat in strijd met de waarheid verklaart, fraudeert, en moet vervolgd worden. Een taalbureau als het bovengenoemde is strafbaar wegens uitlokking.