Onze Taal. Jaargang 78

[p. 235]

Taaladviesdienst
Vraag en antwoord

In(-) en uit()lopen

?Is het ‘Hij zag de verhuizers in en uit lopen’ of ‘Hij zag de verhuizers in- en uitlopen’?

! ‘Hij zag de verhuizers in en uit lopen’ is het best.

De schrijfwijze in- en uitlopen is alleen te verklaren als een samentrekking van inlopen en uitlopen. Nou kunnen die woorden volgens Van Dale (2005) wel ‘naar binnen lopen’ en ‘naar buiten lopen’ betekenen, maar zinnen als ‘Hij zag de verhuizers inlopen’ komen niet of nauwelijks voor. (‘Hij zag de verhuizers het huis in lopen’ kan wél.)

Bovendien omschrijft Van Dale in en uit als ‘beurtelings naar binnen en naar buiten’. In en uit is een woordgroep, vergelijkbaar met bijvoorbeeld heen en weer, op en neer en af en aan. Zulke woordgroepen drukken doorgaans vrij sterk een voortdurende of herhaalde activiteit uit: heen en weer fietsen, op en neer rennen, af en aan rijden, etc., en dus ook: in en uit lopen.

Ondanks dat

?‘Ons bedrijf neemt veel nieuwe werknemers aan, ondanks dat het slecht gaat met de economie.’ Moet ondanks dat niet worden vervangen door hoewel?

! Nee, ondanks dat kan wel gebruikt worden, al is het nog niet algemeen geaccepteerd. Van Dale (2005) noemt het ‘volkstaal’ voor hoewel; Koenen (2006) geeft zonder afkeurende opmerking de zin ‘Ondanks dat de omzet steeg, liep de winst toch terug.’ Taalkundig gezien is de vorm ondanks dat goed te verklaren: ondanks is een voorzetsel, en een voorzetsel kan samen met dat vaak de functie van voegwoord krijgen; zo zijn onder meer nadat, opdat en omdat ook ontstaan.

In sommige contexten lijkt er een subtiel verschil te bestaan tussen hoewel en ondanks dat. Een voorbeeld:

-	Hoewel het niet zo hoorde, gaf Nadal de hertogin een zoen.
-	Ondanks dat het niet zo hoorde, gaf Nadal de hertogin een zoen.

De eerste zin klinkt iets neutraler dan de tweede: het hoorde misschien wel niet zo, maar Nadal vond dat het wel kon. Of misschien wíst hij niet dat het niet zo hoorde. In de tweede zin zou je kunnen lezen dat het om een bewustere, opzettelijke keuze van Nadal gaat om af te wijken: het kon hem niet schelen of het zo hoorde of niet, hij deed het toch.

Voorzover bekend is de constructie ondanks dat in de negentiende eeuw opgedoken; de schrijver Potgieter (1808-1875) gebruikte haar regelmatig, aldus het Chronologisch woordenboek (2001) van Nicoline van der Sijs. Ook is ze geregeld aangetroffen in het tijdschrift De Gids, voor het eerst in 1838. Dat is misschien niet zo toevallig als je bedenkt dat Potgieter een van de drijvende krachten achter dit tijdschrift was.

De schrijver E.J. Potgieter (1808-1875) gebruikte regelmatig de constructie ondanks dat.
Foto: Illustratie: D.J. Sluyter

Hè en hé

?Wanneer schrijf je hè en wanneer schrijf je hé?

! Dat is vooral een kwestie van uitspraak: hé klinkt net zoals hee, hè klinkt als het woord heg zonder g. Hé is vrijwel altijd een uitroep; hè kan zowel in uitroepen als in vragen worden gebruikt en drukt bijvoorbeeld ergernis, verbazing, vermoeidheid, teleurstelling of juist opluchting uit. Enkele voorbeelden:

-	Hé, kom eens hier!
-	Hè, wat vervelend nou.
-	Je gaat toch wel mee, hè?
-	Hèhè, we zijn er.

Bij een uitroep is dus soms zowel hè als hé mogelijk, afhankelijk van de uitspraak: ‘Hè, wat gebeurt er nu?’ (verrast, mogelijk geërgerd); ‘Hé, wat gebeurt er nu?’ (verrast).

De accenten in hè (accent grave) en hé (accent aigu) zijn uitspraaktekens, net als in bijvoorbeeld scène en café. Het teken kan ook een nadrukteken zijn: ‘Ik heb het wél gezegd’, ‘Dit is héél boeiend.’ Het teken is met de spellingwijziging van 1995 afgeschaft als nadrukteken; ‘Ik heb het wèl gezegd’ is dus niet meer juist.

Van A naar B (en) vice versa

?Ik heb weleens gehoord dat je voor vice versa nooit het woord en mag zetten: ‘Hans reisde van Venlo naar Breda (en) vice versa.’ Is dat zo?

! Nee, vice versa kan prima met en worden gecombineerd. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) schreef in 1958 over vice versa: ‘Meestal gebruikt in de verb[inding] en vice versa.’ Het WNT illustreert dit met twintig citaten uit de afgelopen vier eeuwen, waarin soms alleen ‘vice versa’ staat en soms ‘en/ende/et vice versa’.

Vice versa (Latijn voor ‘nadat de beurt is omgedraaid’) heeft grofweg drie betekenissen: ‘omgekeerd’, ‘(heen) en terug’ en ‘over en weer’. Bij de betekenissen ‘omgekeerd’ en ‘over en weer’ past en heel goed: ‘De ouders hebben het bestuur om raad gevraagd en vice versa’; ‘Wij vertalen van het Duits naar het Engels en vice versa.’ De betekenis ‘heen en terug’ maakt en veelal overbodig, bijvoorbeeld als het om een retourtje gaat: ‘Hans nam een kaartje van Venlo naar Breda vice versa’ (vaak afgekort tot v.v.).

In de zin waar de vraag over gaat, gaat het niet per se om een retourtje: vice versa kan heel sec ‘(en) weer terug’ betekenen. De versie met en is dan gewoner én duidelijker.

Punten in getallen

?Wat is juist: 1435 mm of 1.435 mm? En €7700,- of €7.700,-?

! In getallen van vier cijfers komt bij voorkeur geen punt. Alleen in geldbedragen is de punt nog vrij gebruikelijk (maar zeker niet noodzakelijk): ‘Het donatiebedrag is verhoogd van €7.700,- naar €11.000,-.’ In jaartallen wordt de punt altijd weggelaten: 1973, 2009.

Meer taaladvies?

Op onze website vindt u zo'n 1400 taalkwesties: www.onzetaal.nl/advies. De Taaladviesdienst is telefonisch bereikbaar op 0900 - 345 45 85 (zie ook colofon).