Onze Taal. Jaargang 78

[p. 196]

Hier spreekt men Nederlands
De groeiende invloed van onze taal in Wallonië
Bram Peeters

Het aantal Vlamingen en Nederlanders dat zich om economische redenen in Wallonië vestigt, neemt ieder jaar toe. Het gevolg: de Nederlandse taal rukt op in het Waalse gewest. De Walen kunnen zich er niet druk om maken. Sterker: ze komen de Nederlandstaligen tegemoet.

Het Land van Herve in Wallonië.
Foto: J.M. Merlin

Het is een bekende mop: in Wallonië staat een bedrijf met een bordje ‘Hier spreekt men geen Nederlands’; in Vlaanderen meldt een soortgelijk bedrijf: ‘Hier spreekt men niet, hier werkt men.’

Er wordt hier gespeeld met het clichébeeld van de Franstalige Waal, die geen Nederlands spreekt en ook geen moeite doet om dat te veranderen. Maar tegenwoordig klopt dit beeld niet meer. Guy Janssens, hoogleraar Nederlandse taalkunde aan de universiteit van Luik, constateerde in 2007 in het tijdschrift Over Taal: ‘Tot vijftien jaar geleden waren de Walen ervan overtuigd dat je met het Frans overal terechtkon, omdat de wereld in de belangrijke domeinen toch nog steeds in het Frans functioneerde. Intussen is de wereld heel erg veranderd en Franstaligen in Wallonië merken heel duidelijk dat ze met Frans alleen niet ver geraken. De Walen zijn er inmiddels van overtuigd dat ze vreemde talen moeten leren en daarbij is het Nederlands aan het Engels gewaagd.’

Ook schrijver en Wallonië-kenner Guido Fonteyn is het opgevallen dat ‘de kennis van het Nederlands er in Het Land van Herve in Wallonië. Wallonië met sprongen op vooruitgaat, in elke beroepsgroep en op elk niveau’, zoals hij in september 2008 in zijn VRT-column schreef. En blijkens een enquête voor RTL en L'Avenir, uit maart 2008, wil 27 procent van de Walen Nederlands leren; een jaar eerder was dit nog 22 procent.

■ Taallunches

Vanwaar die steeds grotere rol van het Nederlands in Wallonië? Het heeft om te beginnen te maken met de economische vooruitgang in Vlaanderen van de laatste decennia. Immers: wie wil meeprofiteren van de economische groei in Vlaanderen, zal de daar gebruikte taal moeten beheersen.

Maar er is ook een andere oorzaak: het groeiende aantal Vlaamse bedrijven die zich in Wallonië vestigen. Daar is namelijk nog ruimte, en de vastgoedprijzen zijn stukken aantrekkelijker. Bouwgrond is tot dertig procent goedkoper dan in Vlaamse gemeenten;

[p. 197]

bovendien zijn de gemeentebelastingen lager. Sinds 2000 vestigden 197 Vlaamse bedrijven zich in Wallonië, goed voor 970 miljoen euro aan investeringen en 3116 banen. En dit zijn alleen de cijfers van het Waalse Office for Foreign Investors (OFI), dat zelf vermoedt dat er nog veel meer Vlaamse bedrijven actief zijn.

Die bedrijven stimuleren het gebruik van het Nederlands, onder meer met zogeheten taallunches voor het personeel, georganiseerd door de Kamer van Koophandel voor Luik en Verviers. Op grote bedrijfsterreinen praten groepjes werkgevers en werknemers van twaalf tot twee in het Nederlands, begeleid door een Nederlandstalige lunchleider.

‘Er wordt zeer zeker steeds meer Nederlands gesproken’, aldus Alphi Cartuyvels van het OFI. ‘Tien, twintig jaar geleden werd het Nederlands nog misprijzend onthaald, maar die mentaliteit is gekeerd. Mensen van vijftig, zestig jaar die belangrijke posities bekleden, ervaren het gebrek aan kennis van het Nederlands als een grote handicap. Zij pushen nu hun kinderen om Nederlands te leren.’

Er komen niet alleen meer Vlaamse bedrijven naar Wallonië, maar ook steeds meer Vlaamse gezinnen. Dat komt vooral door de aantrekkelijke huizenprijzen: voor 300.000 euro kun je hier een vrijstaand huis met vier slaapkamers, een tuin en twee garages kopen. Maar de Vlaming wordt ook getrokken door de natuur en de rust. Wallonië heeft nog een beetje dat God-in-Frankrijk-gevoel. Ieder jaar verhuizen duizenden Vlamingen naar Wallonië. In 1997 waren het er een kleine 7000, in 2006 waren het er ruim 8000.

De vraag is echter wat hun invloed is op het taalgebruik in Wallonië. Ze lijken zich voor een groot deel te vestigen in de taalgrensstreek, waar ze zich blijven richten op Vlaanderen. De burgemeester van Beauvechain, Marc Deconinck, schat dat tien tot vijftien procent van zijn gemeente net over de taalgrens Nederlandstalig is, en maakt zich zorgen over het ontstaan van slaapwijken, omdat de Vlamingen in Vlaanderen of Brussel werken en hun kinderen naar Vlaamse scholen sturen. ‘De Vlamingen komen vanwege het landelijke karakter en de gezelligheid. Maar als je niet deelneemt aan het gemeenteleven, blijft er op den duur niet veel landelijks en gezelligs meer over’, aldus Deconinck twee jaar terug in de krant De Morgen. Zijn collega Philippe Mettens uit Vloesberg (Flobecq) sprak in hetzelfde artikel dan weer wel van een ‘perfecte integratie’ van de Vlamingen in zijn gemeente.

■ V.L.A.A.M.S.

Het merendeel van de Vlamingen houdt zich momenteel tamelijk afzijdig in Wallonië, maar is het denkbaar dat hier ooit verandering in komt? Als hun aantal blijft groeien, zouden ze dan ontwaken in hun slaapwijken? Zouden ze zich actief gaan mengen in de politiek? Geheel ondenkbaar is het in ieder geval niet. In 1999 wist de partij V.L.A.A.M.S. vijf procent van de Waalse senaatszetels te bemachtigen. En nu, negen jaar later, waagt zich opnieuw een Vlaming in de Waalse politiek. Rudy Aernoudt wil met zijn partij LiDé vechten voor een efficiënt ambtenarenapparaat. Een van zijn programmapunten is tweetaligheid. Wil hij de officiële communicatie van Waalse gemeenten echt tweetalig maken? ‘Waarom niet?’, reageert Aernoudt. ‘We leven in een informatietechnologietijdperk. En wat kost het nou om iets in twee talen te doen? Niets!’

Een Vlaamse politicus die zaken in het Nederlands wil regelen in Wallonië? Zou dat lukken? Aernoudt denkt van wel. ‘De Vlaming wordt in Wallonië niet beschouwd als een rare vogel. Men ziet de toename van Nederlandstaligen en vindt het logisch om sommige zaken in het Nederlands te regelen. De Walen doen zelfs veel meer moeite om Nederlands te praten dan omgekeerd.’ Aernoudt verwacht zelfs dat meerdere Vlamingen zijn voorbeeld zullen volgen.

Rudy Aernoudt, een Vlaming in de Waalse politiek.
Foto: Els Vanhuyse

Guido Fonteyn geeft Aernoudt - of een andere Vlaming - weinig kans. ‘Alleen al het idee dat een Vlaming Wallonië zal gaan “redden”. Een ontwikkelingshelper in Wallonië, dat bestaat niet. Wallonië is helemaal niet de hulpbehoevende staat zoals hij die voorstelt.’

‘In Wallonië ziet men de toename van Nederlandstaligen en vindt men het logisch om zaken in het Nederlands te regelen.’

■ Nederwalen

De Vlamingen organiseren zich wellicht nog niet en masse, maar zij zijn niet de enige Nederlandstaligen die zich steeds meer in Wallonië laten zien. Ook de Nederlanders hebben de rust en aantrekkelijke huizenprijzen ontdekt. Het aantal Nederlanders in België is de laatste vijftien jaar verdubbeld. De teller in Wallonië stond begin 2008 op 8175, exclusief de Nederlanders die er een tweede verblijf hebben.

Toegegeven, het zijn geen overrompelende cijfers, maar de aard van de Nederlanders zorgt ervoor dat ze eerder opvallen dan de gemiddelde Vlaming. Dat is tenminste de overtuiging van de Nederlandse journalist Ren de Vree, die zich vier jaar geleden settelde in Roy, een deelgemeente van Marche-en-Famenne. Hij is zelf een uitstekend voorbeeld van de ondernemende Nederlander. Hoewel hij gepensioneerd is, heeft hij Waalsweekblad.be opgericht, een website waarop hij Waals nieuws verzamelt en vertaalt. Iets waar voorzover bekend geen Vlaming zich ooit aan waagde. Daarnaast is De Vree medeoprichter van de Luikse afdeling van de Orde van den Prince. Deze organisatie wil zich volgens de website ‘inzetten voor de bevordering en de uitstraling van de taal en de cultuur van de Nederlanden’. Inmiddels telt Wallonië drie afdelingen.

‘De bijeenkomsten hebben een hoog gezelligheidsgehalte, maar we proberen toch ook wel dingen voor elkaar te krijgen om op kleine schaal het Nederlands te promoten’, aldus De Vree. ‘Zo hebben we onlangs Nederlandstalige boeken aan een school in Luik gegeven. Verder hebben we een samenwerking met de Nederlandse Taalunie op het oog om Nederlandstalige projecten te stimuleren. Niet om van Wallonië een Nederlandse provincie te maken, maar om mensen die interesse hebben in de Nederlandse taal te helpen.’?

[p. 198]

Sinds kort bestaan ook de ‘Nederwalen’, een clubje Nederlanders, compleet met website, die samen dingen ondernemen. Politieke aspiraties zijn er totaal niet, zegt Chris Kruijssen, een van de organisatoren. Zelf schuwt hij de lokale politiek niet. ‘Ik wil graag iets terugdoen voor de gemeenschap en ik heb wel bepaalde ideeën over een aantal zaken’, aldus Kruijssen.

■ Assertieve Nederlanders

Dat Nederlanders ‘ideeën’ hebben en zich niet te verlegen voelen om die met de wereld te delen, is bekend. Zo strijdt de Nederlander René ter Kuile op zijn (tweetalige) website La Roche Moderne tegen de ‘middeleeuwse mentaliteit in La Roche’. ‘La Roche, vandaag de “Achterbuurt van de Ardennen”, dient te worden gemoderniseerd om het “Hart van de Ardennen” te worden!’, aldus Ter Kuile op zijn website, die meer weg heeft van een politiek pamflet in wording.

Ren de Vree vindt dit typisch Nederlands. ‘Nederlanders roeren zich meer, ze zijn assertiever. Het zou me ook niks verbazen als Nederlanders zich eerder dan Vlamingen mengen in de lokale politiek en zullen pleiten voor aanbod van meer zaken in het Nederlands.’

Nederlanders die in België wonen en zich in de lokale politiek mengen. Dat hebben de Walen eerder gehoord. In Voeren, waar de Franstaligen altijd de meerderheid vormden in de gemeenteraad, maakten de Nederlanders in 2000 een verschil voor het Vlaamse Voerbelangen. Die partij haalde dat jaar bij de gemeenteraadsverkiezingen voor het eerst de meerderheid dankzij de Nederlanders, die toen goed waren voor 17 procent van de bevolking.

Burgemeester Willy Demeyer van Luik: ‘Als je bij onze gemeente komt solliciteren, heb je meer kans als je ook Nederlands spreekt.’
Foto: Alain Boos

■ Nederlandstalige voorzieningen

Nu is Voeren een verhaal apart en zeker niet te vergelijken met de huidige situatie waar dan ook in Wallonië. Maar toch. Nederlandstaligen die zich organiseren, zich bezighouden met de plaatselijke politiek en om Nederlandstalige voorzieningen vragen. Is dat niet de nachtmerrie van de Waal, in het bijzonder van de Waalse politicus?

In ieder geval niet in de gemeente Profondeville in de provincie Luxemburg. Daar ontwikkelde de gemeente op eigen initiatief een tweetalige folder voor haar inwoners, die steeds vaker Nederlandstalig zijn. De betrokken ambtenaar Johnny Frere: ‘Iedereen vond het een goed idee vanwege de toename van het aantal Vlamingen en Nederlanders die hier zijn komen wonen. En de Walen hebben daar geen moeite mee voorzover ik weet.’

De gemeente bleek haar tijd vooruit. In juli 2008 maakte de Waalse ministerpresident Rudy Demotte (van de PS, de Parti Socialiste) bekend dat zijn regering 700.000 euro uittrok voor gemeenten die faciliteiten willen verlenen aan anderstaligen. Met een plafond van 25.000 euro per gemeente kunnen ze een helpdesk openen, meertalige brochures uitbrengen, documenten verstrekken of een website ontwikkelen.

De Vlaamse media reageerden met scepsis op de actie van Demotte. De Morgen deed het af als imagomarketing en schreef in het commentaar dat ‘de aanvragen de postbus van het kabinet Demotte niet zullen overspoelen’. Demotte meldt nu echter dat eind vorig jaar 74 gemeenten (op een totaal van 262) een subsidieaanvraag hebben ingediend.

■ Gastvrijheid

Een van de gemeenten die subsidie voor meer faciliteiten aanvroegen, was Luik. De meeste ‘Nederwalen’ wonen in de provincie Luik, en ook de stad Luik ziet het aantal Vlaamse en Nederlandse inwoners jaarlijks groeien, zegt burgemeester Willy Demeyer (PS). Al voordat Luik een subsidieverzoek indiende, had de gemeente een speciaal gemeenteloket waar burgers terechtkunnen in het Nederlands. In de opera krijgen alle voorstellingen een Nederlandse vertaling mee. Demeyer: ‘We proberen het de Nederlandstaligen zo gemakkelijk mogelijk te maken. Als je bijvoorbeeld bij onze gemeente komt solliciteren, maak je meer kans op een baan als je ook Nederlands spreekt.’

Hoever gaat die gastvrijheid van Luik? Wat als een Nederlander zijn bouwvergunningaanvraag in het Nederlands wil indienen? ‘Daar zou ik geen probleem van maken. Het Nederlands blijft een Belgische taal.’ Het komt volgens hem hierop neer: ‘We worden hier omringd door Nederlandstalige gebieden, dus de Vlamingen en Nederlanders respecteer ik. Ik heb ze nodig en ik doe dus mijn best voor ze.’

Is er dan werkelijk meer openheid in Wallonië? Nederlander Ren de Vree, die op Franstalig grondgebied openlijk zijn liefde voor de Nederlandse taal uitdraagt, is nog nooit op gevoeligheden gestuit. ‘Zoals de Vlamingen een hekel hebben aan het Frans is dat omgekeerd volgens mij helemaal niet het geval. Een incident zoals in Brugge, waar een man werd geslagen omdat hij Frans sprak, is ondenkbaar hier.’

Wallonië-kenner Guido Fonteyn heeft nog nooit iets van vijandigheid gezien in Wallonië. ‘De Walen hebben minder een taalcomplex dan de Vlamingen. Dat is natuurlijk historisch verklaarbaar, want Vlamingen hebben moeten afrekenen met een elite die voortdurend Frans sprak. Wallonië is nooit vervlaamst, terwijl Vlaanderen wel compleet verfranst is geweest. Vandaar die verkramptheid in Vlaanderen als het om de Franse taal gaat. Men ziet in elke andere taal die opduikt, vooral het Frans, een gevaar voor wat men de eigenheid noemt. En dus zijn Vlaamse gemeenten minder gastvrij. Maar ik vind dat die verkramptheid nu wel lang genoeg heeft geduurd.’