Onze Taal. Jaargang 78

[p. 191]

Taaladviesdienst
Vraag en antwoord

Hard()maken

? ‘Wij willen ons hard()maken voor de belangen van studenten.’ Schrijf je hard()maken aan elkaar?

! Het ligt het meest voor de hand om hardmaken aaneen te schrijven. Voor die vorm kiest zowel het Groene Boekje als het Witte Boekje (bij het lemma hard...). Ook Koenen (2006) schrijft hardmaken aaneen, in alle betekenissen: ‘hard laten worden; verharden’, ‘met bewijzen of argumenten onderbouwen’ (een claim of een beschuldiging hardmaken) en, in combinatie met zich, ‘zich inzetten voor’. Die laatste betekenis past in de zin hierboven. Alleen Van Dale (2005) schrijft zich hard maken als losse woorden, zij het met een iets andere omschrijving dan normaal gesproken bedoeld is: ‘onwrikbaar op zijn standpunt blijven’.

Verzoek om/tot kostenvergoeding

? Is tot juist gebruikt in deze zin: ‘On langs heeft de heer De Vos een verzoek tot kostenvergoeding ingediend’?

! Ja, maar in plaats van tot kan hier ook om worden gebruikt.

Er is een klein verschil tussen verzoek om en verzoek tot. Verzoek om wordt meestal gevolgd door iets watje graag wilt krijgen of waarvoor je in aanmerking wilt komen: een verzoek om informatie (‘Ik wil graag informatie’), een verzoek om subsidie (‘Ik kom graag voor subsidie in aanmerking’). Na verzoek tot volgt meestal een activiteit, waartoe de aangesprokene wordt aangespoord: een verzoek tot betaling (‘Ik wil graag dat u betaalt’).

In de zin hierboven zijn beide voorzetsels in te passen: de heer De Vos wil voor kostenvergoeding in aanmerking komen (verzoek om), maar hij wil ook dat de kosten vergoed worden (verzoek tot). Met verzoek om kostenvergoeding wordt sterker uitgedrukt dat de verzoeker zélf de kosten vergoed krijgt.

Wadjan/wadjang

? In de ‘Taaltest’ in het juninummer van Onze Taal werd de betekenis van wadjang gevraagd. De juiste spelling is toch wadjan?

! Volgens het Groene Boekje en het woordenboek van Koenen is alleen wadjan juist. Maar Van Dale en het Witte Boekje vermelden zowel wadjan als wadjang. De vorm wadjang werd al vermeld in de elfde druk van Van Dale, uit 1984; de variant wadjan is toegevoegd in 1992, waarschijnlijk omdat beide in de praktijk veel voorkwamen.

Een wadjang. Of is het ‘wadjan’?

In het Maleis, de taal van herkomst, is de standaardvorm wajan, uitgesproken als ‘wadjan’. Maar waarschijnlijk heeft het Nederlands het woord ontleend aan het zogeheten Laagmaleis, dat lange tijd een zeer gebruikelijke omgangstaal was in Zuidoost-Azië; daarin werd de slot-n van woorden soms als ‘ng’ uitgesproken. (Vergelijk ook orang-oetan en orang-oetang; in het Maleis eindigt dit woord op een n.) Mogelijk is wadjang dus zelfs de oudste vorm in het Nederlands.

Zij zijn de enige(n)

? ‘Sommige scholieren denken dat zij de enige zijn met faalangst.’ Moet er geen n achter enige?

! Nee. Het kan wel, maar dan krijgt de zin een andere betekenis.

Er is ongetwijfeld bedoeld dat elke individuele scholier denkt dat hij of zij de enige persoon (of scholier) is met faalangst. Dat wordt uitgedrukt met het enkelvoudige de enige, ook al staan het onderwerp (zij) en de persoonsvorm (zijn) in hetzelfde deel van de zin in het meervoud. Het naamwoordelijk deel van het gezegde (de enige) kan in zo'n geval prima in het enkelvoud staan; vergelijk ‘Sommige scholieren denken dat zij de enige leerling zijn met faalangst.’

De enigen is alleen mogelijk als het om meerdere personen gaat. In de zin hierboven zou dat kunnen als de scholieren die genoemd worden, gezamenlijk denken dat zij de enige personen zijn met faalangst. Dat kan, maar het ligt niet zo voor de hand.

Verkoop (uitspraak)

? Waar ligt de klemtoon in verkoop: is het ‘de vérkoop’ of ‘de verkóóp’?

! Dat varieert. In Nederland ligt de klemtoon gewoonlijk op ver-, met een heldere è (zoals in vers). In België is ‘verkóóp’ gewoner, met een toonloze e, net als in verloop. Overigens lijkt ‘vérkoop’ ook in België steeds vaker voor te komen.

De noordelijke uitspraak is afwijkend: er zijn geen andere zelfstandige naamwoorden waarin de klemtoon op het voorvoegsel ver- ligt; denk aan verstand, verwijt, verzuim, etc. Een twijfelgeval is verhuur: in de combinatie huur en verhuur is het niet gek om de klemtoon op ver- te leggen. Dat wordt ‘contrastklemtoon’ genoemd. De uitspraak ‘vérkoop’ is waarschijnlijk ook ontstaan als contrastklemtoon, via combinaties als koop en verkoop of aankoop en verkoop.

Opvallend is dat de recentste grote Van Dale (2005) alleen ‘vérkoop’ noemt, terwijl de vorige editie (1999) zelfs drie uitspraakversies gaf: naast ‘vérkoop’ ook ‘verkóóp’ met een è-klank en (‘in België ook’) ‘verkóóp’ met een toonloze e.

Rugzak/rucksack

? In een Engelse tekst zag ik het woord rucksack voor ‘rugzak’. Wat is het verband tussen deze twee woorden?

! Beide woorden gaan terug op het Duitse Rucksack. Dat komt zelf weer van het Zwitserse woord ruggsack. Dit woord is niet helemaal ‘verduitst’, want dan zou het Rückensack of Rücksack hebben moeten zijn. ‘Uit het ontbreken van de umlaut blijkt dat het woord aanvankelijk een dialectwoord is geweest’, aldus het Klein uitleenwoordenboek (2006) van Nicoline van der Sijs.

Rucksack is in het Engels onveranderd overgenomen; het is daar synoniem met backpack. In het Nederlands is het aangepast aan de eigen taal, vandaar de vorm rugzak.

Meer taaladvies?

Op onze website worden zo'n 1300 taalkwesties besproken: www.onzetaal.nl/advies. De Taaladviesdienst is telefonisch bereikbaar op 0900-345 45 85 (zie ook het colofon).