Onze Taal. Jaargang 78

[p. 139]

Frank Jansen
Hom of kuit
Moet de ij één letter worden?

Er zijn taalkwesties waarover heel verschillend kan worden gedacht. Taalkundige Frank Jansen behandelt iedere maand zo'n kwestie, en nodigt iedereen uit te reageren.

De tweeklank die we vroeger, voordat het Poldernederlands zijn intrede deed, uitspraken als ‘ει’ wordt in schrift weergegeven als ij of ei. Die ij wordt (evenals de ei en alle andere tweeklanken) als een combinatie van twee lettertekens beschouwd: de i en de j. Is het niet beter om de twee tekens samen als één letter te beschouwen, en de ij in het alfabet tussen de x en de z te zetten?

Voorstander

Hoe meer we in het schrift één klank kunnen weergeven door één letter, des te beter. Tegen deze regel zondigt de i plus j. Daarom kunnen we voortaan de ij beter als één letterteken beschouwen. Eigenlijk doen we dat al lang. Schrijven we aardrijkskundige namen die met een ij beginnen niet met een IJ? Het is IJsselmeer, geen Ijsselmeer. Een ij als aparte letter op de toetsenborden versnelt verder de communicatie, een voordeel bij sms-berichten, waar letters door middel van diverse toetscombinaties moeten worden samengesteld. Die berichten worden ook iets korter en dat is handig als je maar 140 posities hebt, zoals bij het twitteren.

Maar welke plaats geven we de nieuwe letter in het alfabet? Dat moet de 25ste zijn, oftewel de plaats van de i-grec. Daarmee slaan we drie vliegen in één klap. Ten eerste is die Griekse y een onding dat alleen een paar leenwoorden nodeloos cachet verleent. Ten tweede is de y verwarrend omdat hij soms moet worden uitgesproken als een ‘i’ (zoals in symbool), soms als een ‘ie’ (zoals typen) en andere keren weer als een ‘j’ (yoghurt), terwijl we hem in het alfabet een ‘ει’ noemen. Maar veel belangrijker is dat woorden die met een ij beginnen dan weer teruggevonden kunnen worden in de naslagwerken. Hele generaties weten niet meer dat je die woorden kunt vinden door eerst bij de i en dan bij de j te kijken. Daarom schikken commerciële alfabetische lijsten zoals de Gouden gids de ij onder de y.

Tegenstander

Eerst maar even iets over die zogenaamde onterugvindbaarheid van ij-woorden. Dit argument heeft zijn kracht verloren nu ons zoekmachines als Google ter beschikking staan. Dan de andere redenen om de ij op de plaats van de y te zetten. Is uit de vorige spellingveranderingen dan niet duidelijk geworden dat je niet ongestraft een detail in het spellingsysteem kunt veranderen? Als de ij de y verdringt, hoe moeten we dan al die Griekse en Engelse woorden schrijven, zoals symbool en hype? Te vrezen valt dat zo een kleine wijziging een kettingreactie van spellingveranderingen op gang brengt.

Maar ook los van zijn eventuele plaats in het alfabet zijn er goede redenen om de ij te laten zoals hij is. De i en de j zijn internationaal bekende lettertekens, maar de ij niet. Met zo'n aparte letter wordt het Nederlands er niet gemakkelijker op. Niet alleen buitenlanders maar ook computerprogramma's zullen de ij moeten leren. En bij het twitteren en sms'en mag de eenletterige ij dan een heel teken winst opleveren, bij het programmeren is het juist meer tikwerk. In html-code (gebruikt voor internetpagina's) moet je bijvoorbeeld die ij van één letter weergeven met de moeilijk te onthouden code ij. ‘Wij zijn blij’ wordt dan: ‘Wij zijn blij’.

Ten slotte is de ij als zichtbaar residu van onze taalhistorie iets wat een aantal mensen dierbaar is. En daarmee komen we terug bij het belangrijkste argument: onze spelling is voor alles gebaat bij rust. Die ij mag dan net even sneller en korter zijn, maar is dat de poespas van de verandering waard?

Wat vindt u ervan? Moet de ij één letter worden?

Geef voor 18 mei 2009 uw mening op onze website: www.onzetaal.nl/homofkuit. Of stuur een briefkaart met ‘ij: één letter’ of ‘ij: twee letters’ naar de redactie van Onze Taal, Raamweg 1a, 2596 HL Den Haag. In de volgende aflevering de uitslag.

Uitslag vorige stemming

Moeten de traditionele universitaire studies moderne talen ‘verbreed’ worden? Daar bent u duidelijk huiverig voor: 70 stemmers (69%) vinden van niet, slechts 32 stemmers (31%) vinden van wel. Onder de kleine groep voorstanders zijn wel mensen die zelfde voordelen van zo'n brede studie op de arbeidsmarkt hebben ondervonden. Veel tegenstanders zijn bang voor oppervlakkigheid. Zij benadrukken de diepgang van de historische, vergelijkende en literaire benaderingen. Een van hen wijst erop dat de zo toegejuichte onderdompeling in een andere taal en cultuur haaks staat op de echte uitdaging bij zo'n studie: de continue kritische vergelijking van de uitdrukkingsmogelijkheden in de eigen en in de vreemde taal. Een andere tegenstander protesteert tegen het gebruik van de term verbreding, die daarom hierboven tussen aanhalingstekens is gezet.