Onze Taal. Jaargang 78

[p. 138]

Guus Middag
Zong
Tijdmachine

Waarom zingt Eva de Roovere ‘Jij is lastig’ en ‘fantastig’? En de jongens van Opgezwolle ‘proef die woofer’? En hoe komt het dat dit zo bijzonder klinkt? In zijn rubriek ‘Zong’ staat Guus Middag stil bij de taal en de poëzie die te horen is in allerlei Nederlandstalige liedjes, oud en nieuw.

Op de radio hoor ik een stem zeggen: ‘We hebben poep aan de regels als we de hond uitlaten.’ Het is onderdeel van een SIRE-campagne tegen onbewust asociaal gedrag. De bedoeling zal wel zijn dat we, of althans de hondenbezitters onder ons, ons bewust worden van ons gedrag bij het uitlaten van de hond. Omdat wij poep aan de regels hebben, hebben anderen vaak poep aan de schoen.

Het klonk mij erg netjes in de oren. Bewust beschaafd geformuleerd, om de overtreders onder ons niet bij voorbaat tegen de haren in te strijken. In het dagelijks leven heb ik deze nette variant nog nooit gehoord. Op straat heeft men niet ergens poep, maar schijt aan. Een van de mooiste rijmen uit de straattaal is van rapper Appa, uitgesproken met een sterke Amsterdamse ij: ‘Ik heb schijt / aan de overheid.’ Het was het korte en krachtige begin van een lange opsomming van zaken waar Appa een hekel aan heeft (‘Ik heb schijt’, 2007).

■ Ellende

Zijn collega-rapper Dio zegt het al even kort en krachtig in de openingsregels van zijn lied ‘Tijdmachine’ (2008), ook met een sterk Amsterdamse ij: ‘Zie, als ik terug kon in de tijd, / dan had ik niet zo veel schijt.’ Het was me uit het hart gegrepen. Iedereen die weleens iets fout heeft gedaan, kent deze verzuchting: kon ik het nog maar eens overdoen, dan zou me veel ellende (problemen, last, stront aan de knikker, ‘schijt’) bespaard zijn gebleven.

Dio en Sef: ‘Zie, als ik terug kon in de tijd, dan had ik niet zoveel schijt.’

In het geval van Dio (Diorno Braaf, geb. 1988) zou dan vooral zijn schoolloopbaan veel vlotter zijn verlopen, zo maken we op uit het eerste deel van zijn rap. Hij zou dan om te beginnen niet zo vaak te laat zijn gekomen. En dus was hij minder vaak geschorst geweest. Dan had hij wél doorgezet. De moed níét opgegeven. Wél iets bereikt. En dan zou zijn moeder (‘me mams’) nu wél trots zijn geweest. Er volgt nog een enorme hoeveelheid tekst, in een enorm hoog tempo uitgesproken, over alles wat er op school en thuis in het leven van Dio is misgegaan. Het klinkt opgefokt, en dat klopt ook wel, volgens de analyse van Dio zelf: ‘Als ik terug kon in de tijd, / had ik niet zo veel stress.’

Gelukkig is daar dan Sef (Yousef Gnaoui, geb. 1984), die samen met hem het veel melodieuzere couplet gaat zingen. Sef heeft een zachte stem. Na de haastig hakkende rapregels klinkt het lied nu opeens vrolijk, en heel meezingbaar, op een aanstekelijk ritme, met een grappig bromzoemertje eronder: ‘Als ik denk aan al die dagen / dat ik mij zo heb misdragen, / dan denk ik: had ik maar een tijdmachine, een tijdmachine.’

■ Spaarrekening

Daarna rapt Dio snel weer verder over iets anders wat in zijn leven is misgelopen: de liefde. Het probleem kan kort worden samengevat: ‘Als ik terug kon in de tijd, / was je nu hier bij mij, / was ik niet meer alleen, / dan had ik je aan mijn zij.’ Dio is dom geweest in de liefde. Veel te vaak weg, niet attent genoeg, beloftes niet nagekomen, ruzie gemaakt, stomme dingen gezegd. Nu heeft hij spijt en zou hij wel terug willen in de tijd: ‘Als ik terug kon in de tijd, / was je nu niet meer mijn ex.’

En dus zingt hij nog maar weer eens, in het meezingrefrein, over zijn verlangen naar een tijdmachine. Hij heeft er geen, helaas. Vroeger zou hij er een hebben gejat, maar Dio wil zijn leven beteren. Hij wil zich vanaf nu gaan ‘gedragen’ en dus gaat hij nu, mooiste regel van het lied, spáren voor een tijdmachine. Het is het toppunt van braafheid: een rapper met een spaarrekening. En het toppunt van kinderlijk denken: sparen voor een tijdmachine en geloven dat daarmee dan al je fouten weer weggetoverd kunnen worden. Het zou een mooi einde van het lied kunnen zijn, als in een sprookje: en Dio en Sef leefden nog lang en gelukkig.

Maar dan komt er nog wat. Na alle toegegeven fouten en goede voornemens komt in het derde en laatste deel de ware Dio naar voren. Hij neemt alles weer terug, zo lijkt het. Denk maar niet dat ik mijn leven echt zou willen veranderen, zegt hij daar. ‘Als ik terug kon in de tijd, / was ik precies hetzelfde.’ En dan zou alle ellende opnieuw beginnen, en dan zelfs nog erger, zo voorspelt hij ons, met herwonnen bravoure, in hetzelfde hoge tempo. Dio zal niet veranderen. ‘Als ik terug kon in de tijd, / was ik hetzelfde kind.’ Mooie cyclische opbouw. Zo zijn we weer terug bij het uitgangspunt. En zie, daar is ook de schijt uit de openingsregels weer terug: ‘Al vanaf het begin / heb ik alleen maar schijt / aan wat iedereen van me vindt.’ Het is wel duidelijk. Dio heeft poep aan de regels van zijn opvoeders. Maar zo zegt hij het zelf gelukkig niet.