Onze Taal. Jaargang 78

[p. 90]

Taaladviesdienst
Vraag en antwoord

‘Links afslaande’ of ‘linksaf slaande’ fietser?
Foto: Onze Taal

Ik sla links()af

?Is het ‘Ik sla links af’ of ‘Ik sla linksaf’?

!Het is allebei te verdedigen. ‘Ik sla linksaf’ is tegenwoordig het gewoonst.

Lange tijd hebben wij - net als veel naslagwerken - geadviseerd om links gescheiden te houden van afslaan, ook in vervoegde vormen: ‘Ik ben links afgeslagen’, ‘Ik sla links af.’ Dat links is namelijk verkort uit naar links, en afslaan betekent hier ‘een weg verlaten’; denk aan ‘Je moet hier afslaan.’

Toch valt hier wat op aan te merken. In de meeste gevallen wordt linksaf als één woord behandeld: ‘U wilt hier linksaf’, ‘Zal ik linksaf gaan?’ Dat zou leiden tot een - op het oog - onlogisch spellingverschil tussen ‘Ik ga linksaf’ en ‘Ik sla links af’, terwijl die zinnen vrijwel hetzelfde betekenen. Bovendien wordt dit onderscheid in de praktijk nauwelijks toegepast.

Het lijkt ons nu beter om combinaties met links + af zo veel mogelijk op dezelfde manier te behandelen, dus linksaf gaan en linksaf slaan (al zullen we links afslaan niet afkeuren). Dat is overigens ook op betekenisniveau te verdedigen; slaan kan namelijk ook een beweging uitdrukken, zoals in op de vlucht slaan en op hol slaan.

Een trend is/heeft ingezet

?Wat is juist: ‘Er is een nieuwe trend ingezet’ of ‘Er heeft een nieuwe trend ingezet’?

!‘Er is een nieuwe trend ingezet’ heeft onze voorkeur.

Volgens de woordenboeken hoort bij inzetten als hulpwerkwoord van tijd hebben. Dat klopt zeker in zinnen als ‘De koersen hebben een dalende trend ingezet’, ‘We hebben de aanval ingezet’ en 'NS heeft bussen ingezet.

Toch klinkt ‘Er heeft een nieuwe trend ingezet’ wat vreemd; in de praktijk wordt vaker is gebruikt dan heeft. Daar zijn twee verklaringen voor. De zinnen hierboven bevatten een onderwerp én een lijdend voorwerp, de trend-zin alleen een onderwerp. Het is goed mogelijk dat het hier om een lijdende vorm gaat: de trend ‘is ingezet’ door iets of iemand; is is dan het hulpwerkwoord van de lijdende vorm.

Wat ook kan, is dat inzetten hier de actieve, onovergankelijke betekenis ‘beginnen’ heeft. Bij zulke werkwoorden is vaak is juist: ‘De trend is begonnen’, ‘De trend is opgehouden’, etc.; ‘De trend is ingezet’ sluit daar goed bij aan. Wat tégen deze verklaring pleit, is dat je dan ook zou moeten kunnen zeggen: ‘Er zet een nieuwe trend in’ of ‘Er zullen dit jaar vast veel nieuwe trends inzetten’, en zulke zinnen zijn nog voor weinig mensen acceptabel. Maar misschien is de betekenis van inzetten zich wel in die richting aan het ontwikkelen.

Mevrouw voor een titel?

?Als je schrijft over een vrouwelijke hoogleraar, schrijf je dan ‘mevr. prof. dr. J. de Waard’, of blijft dat mevr. achterwege?

!Mevr: (of mw.) kan achterwege blijven, maar het is niet onjuist om het te vermelden.

Er is een hardnekkige gewoonte om het geslacht alleen te vermelden als er vrouwen worden genoemd. Volgens dat - niet zo geëmancipeerde - principe is prof. dr. J. de Waard automatisch een man; vrouwen worden als ‘de uitzondering’ beschouwd.

Als er in een tekst meerdere personen genoemd worden, verdient het de voorkeur om consequent te zijn: dus ofwel bij alle personen het geslacht vermelden (dhr. of mevr./mw.), ofwel bij niemand. Een andere oplossing is om voornamen toe te voegen (prof. dr. Jenneke de Waard); in de meeste gevallen is het geslacht dan duidelijk.

Zalig, armzalig en rampzalig

?Wat is het verband tussen zalig - zoals in zalig Pasen - en woorden als armzalig en rampzalig?

!Armzalig en rampzalig hebben volgens het Etymologisch woordenboek van het Nederlands (waarschijnlijk) alleen zijdelings met zalig te maken. Rampzalig wordt gezien als verhaspeling van rampspoedig en onzalig. Die woorden betekenen beide ‘uiterst ongelukkig, diep ellendig’.

Armzalig heeft een andere geschiedenis: het is een ‘verkeerde’ vertaling van het Duitse armselig, ‘behoeftig, ontoereikend’. Dat is een afleiding van armsal, een oud woord voor ‘armoede, ellende’, en heeft dus niets te maken met selig in de betekenis ‘zalig’.

Bij/van iemand weggaan

?‘Iris is bij Paul weggegaan.’ Zou van hier niet beter zijn? Iris is toch juist níét meer bij Paul?

!Bij iemand weggaan is veel gebruikelijker dan van iemand weggaan. Dit gebruik van bij vloeit waarschijnlijk voort uit het feit dat Iris op het moment van weggaan nog bij Paul was.

In oudere teksten komt soms van bij voor, waarmee dit vertrekpunt iets duidelijker wordt weergegeven. Zoals in de Statenvertaling van de Bijbel uit 1637: ‘als [= toen] hy van by hem wech gegaen was’ (1 Kon. 20:36). Kennelijk is het later gewoner geworden om ofwel van ofwel bij te gebruiken, waarbij bij voor de meeste mensen het best klinkt.

Facturabel/factuurabel

?Is facturabel juist gespeld, of moet het factuurabel zijn?

!Facturabel (‘factureerbaar’) schrijf je met één u, net als factureren en facturatie.

De meeste spellingcheckers keuren facturabel af, omdat dat woord - hoewel het tamelijk bekend is - niet in hun woordenlijst staat, en stellen factuurabel voor.

De programmatuur ‘weet’ namelijk dat je in het Nederlands woorden aan elkaar kunt plakken en ziet er een samenstelling van factuur en abel in; die woorden staan wél in de lijst, ook al is abel (‘bevallig’, zoals in abele spelen) geen erg gebruikelijk woord meer. Vertrouw dus niet altijd op de spellingchecker.

Meer taaladvies?

Op onze website worden zo'n 1300 taalkwesties besproken: www.onzetaal.nl/ advies. De Taaladviesdienst is telefonisch bereikbaar op 0900-345 45 85 (zie ook het colofon).