Onze Taal. Jaargang 77

[p. 343]

Taaladviesdienst
Vraag en antwoord

Evenaar en evenaren

?Is er een verband tussen de woorden evenaar en evenaren?

!Er is alleen maar een indirect verband: beide woorden hebben te maken met het werkwoord evenen.

De oudste betekenis van evenaar is ‘balans, weegschaal’; letterlijk ‘gelijkmaker’, want het is afgeleid van evenen (ook wel effenen), dat ‘gelijkmaken’ of ‘in evenwicht brengen’ betekende. Op basis van dit woord evenaar ontstond een nieuw werkwoord evenaren voor ‘in balans zijn’, dat later ‘overeenstemmen, gelijkwaardig zijn, opwegen tegen’ ging betekenen.

Daarnaast is evenaar (vooral) bekend als benaming van de denkbeeldige lijn tussen het noordelijk en zuidelijk halfrond (de ‘nulde breedtegraad’). Dit is een zogeheten leenvertaling: naar analogie van het Latijnse aequator, dat van het werkwoord aequare (‘gelijkmaken’) komt, werd in het Nederlands van evenen het woord evenaar afgeleid, dat er zo dus een betekenis bij kreeg. Voluit luidt de Latijnse aanduiding overigens aequator dies et nocti, oftewel ‘gelijkmaker van dag en nacht’, omdat het op de evenaar altijd even lang dag is als nacht (namelijk twaalf uur).

Wát een pakjes

?Hoe zit de zin ‘Wát een pakjes liggen hier!’ in elkaar?

!‘Wát een pakjes liggen hier!’ houdt in dat iemand vindt dat ergens erg veel pakjes liggen. ‘Wat een...’ kan ook duiden op ontzag, vertedering, verbazing, afschuw of iets dergelijks: ‘Wat een oren heb jij’, ‘Wat een slimmerds zijn dat!’, ‘Wat een manieren!’ Soms is het voor meer dan één uitleg vatbaar: ‘Tjonge, wat een schepen!’ kan betekenen dat ergens veel schepen liggen, maar ook dat er sprake is van grote of anderszins opmerkelijke schepen.

Opvallend is het lidwoord een, dat normaal gesproken niet voor een meervoud kan staan. Volgens de Algemene Nederlandse Spraakkunst (1997) is wat in zulke zinnen een ‘uitroepend voornaamwoord’ of ‘exclamatief pronomen’ en wordt het in die functie altijd gevolgd door een, ook bij een meervoudsvorm.

Amish/amish

?Amish is de naam van een zekere geloofsgemeenschap in de VS. Schrijf je dat met een hoofdletter of een kleine letter? En hoe kun je dit woord precies gebruiken?

Amish of amish?
Foto: GenenC55

!Zowel in de officiële spelling als in de witte spelling is amish juist. De reden is dat het om een religieuze aanduiding gaat, en benamingen van levensbeschouwelijke stromingen en afleidingen daarvan krijgen kleine letters: christendom, moslims, baptistisch, scientologist, etc.

Amish kan zowel enkelvoud als meervoud zijn: ‘We zagen een bebaarde amish lopen’, ‘De amish leven volgens oude regels.’ Daarnaast wordt het vaak met een zelfstandig naamwoord gecombineerd: amish()jongen, amish()gemeenschap. Woordenboeken en spellinggidsen laten zich er niet over uit of dergelijke combinaties aaneen moeten worden geschreven of los, dus met amish als bijvoeglijk naamwoord.

In het Engels, waar het woord vandaan komt, kan Amish ook een bijvoeglijk naamwoord zijn, maar dat gebruik is in het Nederlands niet doorgedrongen; de verbogen vorm amishe kom je bijvoorbeeld nauwelijks tegen. Los schrijven (amish jongen, amish gemeenschap) is daarom niet goed te verdedigen; de voorkeur gaat uit naar amishjongen, amishgemeenschap, etc. Een streepje mag ook: amish-jongen, amish-gemeenschap.

Naam met uitroepteken

?Als een naam op een uitroepteken of een vraagteken eindigt, komt er dan aan het eind van de zin een punt achter?

!Nee, combinaties van een punt en een ander leesteken aan het eind van een zin worden bij voorkeur vermeden. Voorbeelden van namen die op een uitroepteken eindigen, zijn Stop Aids Now! (een stichting), Joomla! (een softwareprogramma) en Groen! (een Vlaamse politieke partij); een voorbeeld met een vraagteken is Therapy? (een rockband). Ook na film- en liedtitels en dergelijke die op een uitroep- of vraagteken eindigen, zoals Schatjes!, What the Bleep Do We Know!? en In the Flesh?, komt geen zinseindepunt. (Zulke titels staan overigens vaak cursief of tussen aanhalingstekens.) Er kan eventueel wel een uitroepteken of vraagteken achter komen.

Een paar voorbeelden:

-	Zij zijn lid van Groen!
-	Ik ben donateur van Stop Aids Now!
-	Hij heeft twee cd's van Therapy?
-	Ze moest hard lachen om Schatjes!
-	Ik ga morgen naar Therapy?!
-	Gebruik jij ook Joomla!?

Opleideling

?Ik kom soms het woord opleideling tegen. Ik begrijp dat het zoiets betekent als ‘cursist’, maar is het een goed woord?

!Taalkundig gezien wel; het is alleen niet erg bekend en kan daarom niet zonder erg bekend en kan daar om niet zon der meer voor elke doelgroep worden gebruikt.

Opleideling betekent letterlijk ‘iemand die wordt opgeleid’; het is net zo opgebouwd als bijvoorbeeld beschermeling en dopeling (‘iemand die beschermd/gedoopt wordt’). Het achtervoegsel -(e)ling drukt hier uit dat een persoon een handeling (opleiden, beschermen, dopen) ondergaat. Er zijn ook woorden waarin -(e)ling iemand aanduidt die de handeling úítvoert, zoals leerling (‘iemand die leert’) en vluchteling (‘iemand die vlucht of gevlucht is’).

De term opleideling komt niet uit de onderwijshoek; hij is vooral gangbaar in vakgebieden als psychologie en psychiatrie en is waarschijnlijk ontstaan uit de behoefte aan een breder begrip dan leerling, student of cursist. Zo wordt in het opleidingsreglement van de Nederlandse Vereniging voor Groepsdynamica en Groepspsychotherapie naar eigen zeggen ‘consequent gesproken van de opleideling, wanneer bedoeld wordt: leerling, cursist, kandidaat-groepstherapeut, groepswerker in opleiding, etc.’ Buiten dit soort vakteksten is opleideling (nog) niet erg gangbaar.

Op de website van Onze Taal worden zo'n 1300 taalkwesties besproken: www.onzetaal.nl/advies.