Onze Taal. Jaargang 77

[p. 325]

Ton den Boon
Net als in de film
Grande bouffe

Tientallen woorden die oorspronkelijk alleen bekend waren van een film, zijn de laatste decennia onze taal binnengeslopen, en er komen er steeds meer bij: van dirty dancing tot killingfields en van out of Africa tot una giornata particolare. In de rubriek ‘Net als in de film’ bespreekt Ton den Boon, hoofdredacteur van de grote Van Dale, om de maand zo'n filmwoord.

La Grande Bouffe, cultfilm uit 1973 van Marco Ferreri.

In La Grande Bouffe, een film uit 1973, presenteert regisseur Marco Ferreri de kijker een groepje vrienden - allemaal mannen van middelbare leeftijd - die besloten hebben zichzelf dood te eten. Ergens in een huis op het Franse platteland komen ze daartoe samen en doen ze zich te goed aan de kostelijkste gerechten, die een van hen, chef-kok Ugo, bereidt. Dat wordt schransen, bunkeren - tot de dood erop volgt. Voor de kijker ziet het er overigens niet allemaal even feestelijk en smakelijk uit. Integendeel. Maar dat is ook de bedoeling van deze vreetfilm, die in feite een moralistische boodschap heeft. Hij veroordeelt niet alleen de vraatzucht - een van de zeven hoofdzonden - maar de consumptiemaatschappij in haar totaliteit.

■Zwijnen

La Grande Bouffe was in de jaren zeventig en tachtig een cultfilm, ook in Nederland, en de titel werd langzamerhand gevleugeld in - laten we zeggen - links-intellectuele kringen. Zelfs zó dat Van Dale in 2006 grande bouffe opnam in de betekenis ‘schranspartij’.

Hoewel de term niet overweldigend vaak voorkomt, staat die toch al jarenlang met een zekere regelmaat in de krant - vaak in een betekenis die nauw aansluit bij de strekking van de film, en de betekenis van Van Dale. Zo lezen we in Het Financieele Dagblad over:

(...) een humoristisch commentaar op ‘la grande bouffe’ van de feestdagen, het verlangen om te genieten en de instant behoeftebevrediging van onze consumptiemaatschappij.
(31 december 2004)

Ook voor vraatzucht in het dierenrijk en vreetpartijen van dieren blijkt grande bouffe een geschikte term. Zo lezen we over een beschrijving van de zwijnen op de Veluwe:

(...) de Veluwe biedt maar plaats aan 935 van die dieren. Maar niemand weet hoeveel er precies zijn. Er is gras, er zijn varenwortels, soms wat lekkere bosmuisjes. Maar de echte Grande Bouffe, met miljoenen kilo's aan eikels en beukennootjes, daarop moet nog tot in de herfst worden gewacht.
(De Stentor, 2 juli 2008)

■Magere Hein

Opmerkelijk is dat grande bouffe vooral de laatste jaren ook nu en dan figuurlijk wordt aangetroffen in het economische katern van de krant, als metafoor voor de tendens dat bedrijven elkaar opslokken en steeds groter worden. Zo schrijft Het Financieele Dagblad over de snelle groei van het Franse concern Pinault:

1998 wordt voor Pinault het jaar van de grande bouffe. Artemis, dat 42% van PPR controleert, verwerft in enkele maanden tijd het weekblad Le Point, het Britse veilinghuis Christies en het vastgoed van de maatschappij Sefimig. Eind 1998 komt daar de spectaculaire overname bij van het aandelenbelang (12,4%) van financier Vincent Bollore in bouwconcern Bouygues.
(23 maart 1999)

Blijkbaar is dit metaforische gebruik nog niet algemeen genoeg om ook in die betekenis in het woordenboek te worden vermeld. En of dat ooit nog eens zal gaan gebeuren, is twijfelachtig. Het gebruik van de term grande bouffe lijkt namelijk nogal sterk gebonden aan persoonlijke kennis van de film: wie de film niet gezien heeft, zal grande bouffe ook niet snel gebruiken - noch letterlijk (‘schranspartij’) noch figuurlijk (‘het opslokken of verzwelgen’).

En vanuit dat perspectief heeft grande bouffe misschien niet meer zo'n heel lange toekomst in onze taal. Want de mensen die de film in de jaren zeventig of tachtig hebben gezien, worden ouder en ouder en zullen over pakweg een halve eeuw allemaal verzwolgen worden bij de grande bouffe van Magere Hein.