|
| |
| |
| |
‘Dat is echt ho sik. Which means: dat is echt lekker’
Chinezen ingeburgerd in het Nederlands
Berthold van Maris
Chinezen zijn hier van oudsher goed geïntegreerd, maar veelal zonder het Nederlands goed te beheersen. Hoe zit dat met de jongeren? Die spreken uitstekend Nederlands, en kruiden hun taalgebruik onder elkaar graag met Chinese woorden en uitdrukkingen. En met veel Engels.
Restaurant in de Wagenstraat, in het ‘Chinatown’ van Den Haag.
Foto: Onze Taal
Een mooi Chinees meisje vraagt in het restaurant: ‘Wilt u menu?’ De klant antwoordt: ‘Doe maar straks, ik wil eerst even eten.’ Er zijn wel meer van die moppen over Chinees restaurantpersoneel dat gebrekkig Nederlands spreekt. Het meisje in deze mop heeft duidelijk moeite met het lidwoord, en heel gek is dat niet: het Chinees heeft geen lidwoorden. Nog maar twee van die moppen. Het is wit en het hangt bij de Chinees? Witte lijst. Het is rood en het vliegt door de Chinees? Sambal bij.
Inderdaad, de eerste generatie Chinezen had moeite met de r, en ‘Wilt u er sambal bij?’ is een knap ingewikkeld zinnetje, dus werd het: ‘Sambal bij?’ ‘Ze stonden altijd achter dat luikje en hadden geen gelegenheid om Nederlands te leren’, zegt David Engelhard, een sinoloog die onderzoek doet onder oudere Chinezen. ‘Ik heb een man geïnterviewd die zeventig jaar oud was en al veertig jaar een restaurant had in een dorpje bij de grens van Nederland en Duitsland. Hij was als tiener naar Nederland gekomen. Die sprak nagenoeg geen Nederlands. Maar hij vertelde wél dat hij een uitstekende band had met zijn dorpsgenoten, die daar ook al veertig jaar woonden. Dat was een soort non-verbaal contact. Op een bepaalde manier was die man toch wel geïntegreerd.’
| |
■Expansie
Geen Nederlands spreken en toch aardig geïntegreerd zijn - het kan blijkbaar. Volgens Engelhard had de eerste generatie zo haar eigen ideeën over migratie en integratie. ‘Een oude prof van mij,
| |
| |
de sinoloog Rik Schipper, zei altijd: Chinese migratie bestaat niet, dat is alleen maar expansie. Die Chinezen vestigden zich hier in Nederland als een soort vooruitgeschoven post van het Chinese cultuurgebied. Voor hen was er geen wezenlijk onderscheid tussen migratie naar Peking en migratie naar Amsterdam. Ze gingen er, zoals veel migranten, van uit dat ze na verloop van tijd weer terug zouden gaan naar China. Maar in de praktijk kwam het er niet van: de kinderen bleven in Nederland en dus bleven de ouders hier meestal ook. Het fascinerende is dat die jongere generatie wel goed geïntegreerd is, ondanks de niet op integratie gerichte visie van hun ouders.’ Dat is een klein wonder, of in ieder geval iets wat niet goed past in het beeld dat de gemiddelde Nederlander heeft van integreren, namelijk zo snel mogelijk Nederlands leren en aanpassen.
Engelhard: ‘Jonge Chinezen vallen als etnische groep nauwelijks op. Ze nemen vrij aardig deel aan autochtone netwerken. Ook qua opleiding onderscheiden ze zich niet of nauwelijks van autochtonen. Ze leunen niet meer zo zwaar op die horeca-sector. En áls ze de zaak van hun ouders overnemen, doen ze dat vaak op een heel vernieuwende manier. In Utrecht bijvoorbeeld ken ik een traditioneel Chinees restaurant dat door de dochter helemaal werd gestript van alles wat Chinees was, en nu is dat een flitsend Aziatisch georiënteerd restaurant dat “Jasmijn & ik” heet. Die naam alleen al is zo ontzettend hedendaags Nederlands.’
| |
Nog meer Chinezen
Naast de Chinezen uit China zijn er ook nog Chinezen die vanuit andere landen naar Nederland gekomen zijn. De Chinezen uit Indonesië spreken meestal geen Chinese taal meer. Het betreft hier families die al generaties lang niet in China wonen. Ze spreken uitstekend Nederlands en soms ook Maleis. Onder hen bevinden zich veel hoogopgeleiden en beoefenaars van vrije beroepen. Ze voelen zich niet erg verwant met de Chinezen uit China.
Dan zijn er de Chinezen uit Suriname. Deze groep is nog niet zo lang geleden uit China vertrokken. Ze staan daardoor, qua taal en cultuur, nog dichter bij de Chinezen uit China. De meesten spreken Kantonees of Hakka (een van de andere Chinese talen).
Verder zijn er kleine groepjes Chinezen uit Singapore, Maleisië en Vietnam.
| |
Dimsummen
De jonge Chinezen spreken uitstekend Nederlands, en kruiden hun taalgebruik onder elkaar graag met Chinese woorden en uitdrukkingen. Dat is goed te zien op Jonc.nl, een populaire website voor jonge Chinezen, waar volop gechat, gediscussieerd en geflirt wordt. Een paar voorbeelden:
| - | Er gaat niks boven tung fong leu seng fung mee [= oriëntaalse vrouwelijkheid]. |
| - | Ik moet wel om iemand geven als ik een relatie aanga... Anders zou ik ook geen bezwaar hebben tegen seung thai [= een blind date]. |
| - | Haha, ik dacht tot voor kort dat alleen vrouwen zo baat gwaa [= geniepig] waren, maar jij kan er ook wat van zeg. |
| - | Ongeveer dezelfde gedachten over bepaalde zaken kan geen kwaad. Op deze manier krijg je niet constant water en vuur. Te veel ruzie... seung kam qing! [= maakt de harmonie kapot]. |
En zodra ik mij, gewapend met de nickname ‘bennieuwsgierig’, onder de chattende jongeren begeef, volgen er nog meer voorbeelden van Nederlands en Chinees door elkaar:
| - | Tyrai (scholier): ‘Als ik op school tegen een tafeltje stoot ofzo zeg ik: “Aiyah @%! tafel!” en dan word ik door me klasgenoten uitgelachen, niet zozeer omdat ik tegen dat tafeltje kwam, maar omdat ik zo vreemd “au” riep.’ |
| - | Geloempiaseerd: ‘We gebruiken typische Chinese termen, bijvoorbeeld scheldwoorden en gezegdes tijdens een gesprek in het Nederlands: “Ja moest hij maar niet problemen zoeken, tie kee lor lee seu.” Dat is zeg maar net zoiets als: eigen schuld, dikke bult.’ |
| - | MeteoRain (student): ‘Hoe we Nederlands en Chinees door elkaar spreken, is gewoon heel random. Zoals eh: “Dat is echt ho sik.” Which means: dat is echt lekker.’ |
De uitdrukking dimsummen (‘eten in een Kantonees dimsum-restaurant’) is zelfs doorgedrongen tot het ABN, laten verschillende chatters trots weten. Al voegen anderen er onmiddellijk aan toe dat ze liever ‘een dimsumpje pakken’ zeggen of ‘een jam-tsa-tje pakken’.
Sommigen stoppen ook opvallend veel Engels in hun Nederlands. Zoals een zekere goijai, die zonder blikken of blozen dingen zegt als: ‘Ik heb een voorkeur voor asian schoon. Ik denk dat het ff zoeken is jah, als je alleen maar asians leuk vindt. Maar ik vind dat er in NL best een grote asian community is.’
MeteoRain zegt desgevraagd: ‘Ik zeg liever “I love you” dan “Ik hou van jou”. Engels klinkt vaak mooier en beter vind ik.’
Foto: Onze Taal
| |
■Geboren en getogen
In de China Times, een gratis krant die onder Chinezen verspreid wordt, schreef Frankie Kuo van de Chinese studentenvereniging CSA-EUR kortgeleden een column met als titel ‘De ongekende Chinees’. ‘Ik vind van mezelf eigenlijk dat er nauwelijks nog iets te integreren valt’, licht hij toe. ‘Ik ben hier gewoon geboren en getogen, en ja, bepaalde dingen van mij zijn niet typisch Hollands of zo, maar dat geldt ook voor veel autochtonen volgens mij. De meesten van ons volgen gewoon een reguliere Nederlandse opleiding en zoeken daarna een reguliere Nederlandse baan.’
Kuo, die met een licht Brabants accent spreekt, heeft binnen zijn familie met verschillende Chinese talen van doen. ‘Ik spreek een beetje Mandarijn’, zegt hij. ‘Thuis spreek ik met mijn ouders Kantonees, al sluipen er weleens Nederlandse woorden tussendoor. We hebben Kantonese familie en we gaan om met Kantonese mensen. Maar mijn ouders spreken van huis uit twee andere talen. Mijn moeder komt uit Shanghai, daar spreken ze Wu. Dat heb ik ondertussen ook een beetje opgepikt, omdat ik weleens naar China ga, naar haar familie. En mijn vader komt van het platteland, de streek rond Wenzhou, waar ze weer een andere taal spreken. Die heb ik nooit opgepikt.’
| |
| |
| |
■Verschillende Chinese talen
Als Nederlander heb je het niet in de gaten: de Chinese ‘gemeenschap’ bestaat uit verschillende groepen die verschillende Chinese talen spreken. De Kantonezen en de Wenzhounezen zijn de twee grootste groepen - elk zo'n 45 procent van het totale aantal Nederlandse Chinezen. De Kantonezen spreken uiteraard Kantonees (zelf noemen ze de taal ‘Yue’), ze komen uit Hongkong en de aangrenzende provincie Guangzhou (Kanton). De Wenzhounezen komen uit de streek rondom de havenstad Wenzhou, aan de oostkust van China. Als je aan hen vraagt welke taal ze spreken, zeggen ze: ‘Ik spreek Wenzhou’ - en ze doen dan in het Nederlands iets wat in het Chinees de gewoonste zaak van de wereld is: ze gebruiken het zelfstandig naamwoord (de stad Wenzhou) als bijvoeglijk naamwoord (de taal). Wenzhou ligt onder Shanghai, en Wenzhounees en Shanghainees zijn eigenlijk dialecten van dezelfde Chinese taal - het Wu - maar ze zijn onderling onverstaanbaar, dus je zou het evengoed twee verschillende talen kunnen noemen.
Dan is er nog een derde groep: de Mandarijn-sprekers. Het Mandarijn is de officiële taal van China: de taal van Peking, die met name ook in andere delen van Noord-China veel wordt gesproken. Politieke vluchtelingen uit China spreken over het algemeen Mandarijn, en ook jongeren die via gezinshereniging naar Nederland komen, hebben in China op school vaak redelijk Mandarijn geleerd, als tweede taal. Wat het Engels voor Europa is, dat is het Mandarijn voor China, zou je kunnen zeggen.
Chinese ouders in Nederland sturen hun kinderen op zaterdag nog weleens naar door henzelf opgerichte schooltjes, waar de kinderen vooral Chinees leren lezen en schrijven. Frankie Kuo: ‘Dat wordt voornamelijk gepusht door de ouders. Die zien graag dat je een beetje Chinees leert. Maar ja, de kinderen vinden er vaak niks aan, dus die willen er op een gegeven moment niet meer heen en de ouders geven het dan ook maar op. De kinderen hebben dan een beetje Mandarijn geleerd, maar verleren het even snel weer.’
De China Times: krant voor Nederlandse Chinezen.
| |
■Vooroordelen
Kantonezen en Wenzhounezen spreken niet alleen van huis uit verschillende talen, ze bekijken elkaar ook met de nodige vooroordelen. Die worden door de chatters op Jonc.nl, als ernaar gevraagd wordt, onbevangen opgesomd.
MeteoRain: ‘Wat ik bij de oudere generatie merk, is dat Kantonezen en Wenzhounezen elkaar vaak niet mogen. Ze hebben andere gewoontes. Kantonezen zijn in vergelijking met Wenzhounezen wat minder gul. Kijk maar naar de yan ching, de rode zakjes op trouwerijen. Kantonees: ongeveer 50 euro. Wenzhounees: ongeveer 200 euro. Kantonezen zijn ook wat rustiger. Wenzhounezen zijn vaak luidruchtige types, en iets minder qua manieren. Het zijn ook types die risico nemen en het geld achternazitten. Ze zijn dan ook niet vies van hard werken. Ik ben zelf half Wenzhounees en half Kantonees, dus niet denken dat ik partijdig ben.’
Santiago (student, Kantonees) is het hier niet mee eens: ‘De meeste Kantonezen die ik ken geven wel meer dan 50 euro yan ching. Misschien geven Wenzhounezen gemiddeld gezien wel meer. Maar dat is toch omdat Wenzhounezen heel erg yieuw mien: they like to show off, toch? Altijd heel veel bling bling...’
Frankie Kuo zegt dat hij ouders uit Wenzhou weleens tegen hun kinderen heeft horen zeggen: ‘Waarom ga je om met Kantonezen uit Hongkong?’ ‘Maar goed, dat doen wij dus gewoon. Als jongeren mengen wij best goed. Omdat wij allemaal Nederlands spreken, dat is de belangrijkste reden denk ik. We zijn soms op zoek naar mede-Chinezen, en die vind je niet alleen binnen de eigen Kantonese of Wenzhou-groep.’
| |
Dat lastige Nederlands
Het Chinees is voor Nederlanders een moeilijke taal om te leren, en omgekeerd is het Nederlands lastig voor oudere Chinezen en Chinese nieuwkomers. Zij hebben niet alleen grote moeite met het uitspreken van de r, maar ook van meerdere medeklinkers achter elkaar - zoals pr, str en kl - en met al die verschillende klinkerklanken die het Nederlands heeft (zo'n 15 stuks). Ook vinden ze het moeilijk om het toonsysteem van hun eigen taal los te laten. Wat je bij beginners ziet, is dat ze hun Nederlandse woordjes hebben geleerd met een bepaalde toon. Boek wordt dan bijvoorbeeld altijd met een hoge, vlakke toon uitgesproken - wat op ons overkomt als een vreemde intonatie.
Andere dingen die ze vanuit hun eigen taal niet kennen, zijn: lidwoorden, het verschil tussen enkelvoud en meervoud, en de vervoeging van het werkwoord. In het gebrekkige Nederlands van de oudere generatie ontbreken die grammaticale elementen vaak.
| |
■Relaties
De studentenvereniging van Frankie Kuo - driehonderd actieve leden - is dan ook gemengd. ‘We hebben ongeveer evenveel Kantonezen als Wenzhounezen. Vroeger waren de Kantonezen de grootste studerende groep. De meeste Wenzhounezen komen van het platteland en hadden misschien enigszins een achterstand. Maar uiteindelijk gaan de meeste van die jongeren ook studeren.’
Dus Kantonezen en Wenzhounezen hebben van elkaar het gevoel dat ze
| |
| |
anders zijn, maar net als bijvoorbeeld Nederlanders en Italianen kunnen ze ook met elkaar bevriend raken of zelfs in het huwelijk treden.
En relaties tussen Chinezen en Nederlanders - de ultieme lakmoesproef voor het wel of niet geïntegreerd zijn -, behoort dat ook steeds meer tot de mogelijkheden? Op Jonc.nl werd de afgelopen maanden eindeloos gediscussieerd over het intrigerende onderwerp ‘What do u want? Asian relationship or western relationship?’
Een zekere horace omschreef de probleemstelling als volgt: ‘Het is algemeen bekend dat veel (groot)ouders van Chinese komaf helaas niet zo ruimdenkend zijn als het gros van ons en diep in hun hart toch liever zien dat hun (klein)kind thuiskomt met iemand die dezelfde culturele achtergrond heeft en ook hún taal (enigszins) kan spreken en verstaan. Tuurlijk weet ik dat de meesten tegenwoordig, eigenwijs als we zijn, het advies van hun (groot)ouders zonder enige moeite in de wind slaan. Niettemin kan ik me heel goed voorstellen dat er ook lui zijn die de voorkeur van de (groot)ouders juist wel in meer of mindere mate (hebben) laten meespelen in hun partnerkeuze.’
Hierop kwamen onder andere de volgende reacties:
| - | Giojai: ‘Ik zal definitely voor een asian girlie kiezen! Asian just rocks! Zelf heb ik met nederlandse girls gehad, maar het werkte echt voor geen meter! Eerst natuurlijk wel heyyy “klik”, maar na een tijdje merk je dat beiden duidelijk in twee werelden leven.’ |
| - | Moon: ‘Ik ben hier in NL geboren en getogen, heb ook NL vrienden (naja, van verschillende culturen) ik val eigenlijk ook meer op NL'ers... alhoewel ik moet zeggen dat de klik erg belangrijk is... kan dus NL zijn, of Aziatisch, man (of vrouw zelfs!)’ |
| - | Djinnie: ‘Voor mij gaat het meer om de feelings... maar meestal val ik meer op asians dan op nl. Asians trekt mij meer aan dan nl boys.’ |
| - | Moon: ‘Maareh, ja, m'n ouders elke keer zeggen ze weer, breng een chinese jongeman thuis die dan het liefst kanto kan... tong seng tong heej zegt m'n mams altijd... [= makkelijke omgang omdat je op dezelfde manier denkt].’ |
Xara voelt het meest voor een polderachtig aandoend compromis: ‘Het liefst een asian relationship met een westers tintje... mag dat ook?’
|
|
Auteursrechtelijk beschermd