Onze Taal. Jaargang 77

[p. 200]

Arie Pos
Docent Nederlandse letterkunde, universiteit van Coimbra, Portugal
‘Pinda! Pinda! Lekka! Lekka!’
Honderd jaar Chinezen in liedteksten

Pinda's, nasiballen en een ‘vleemd taaltje’. Dat is zo ongeveer het belangrijkste wat in Nederland is blijven hangen van honderd jaar Chinese migratie. Althans, dat zou je kunnen opmaken uit de bekendste Nederlandstalige liedteksten over Chinezen uit die periode. Ook de Chinezen in den verre werden bezongen. Aanvankelijk niet al te positief, maar het tij lijkt te keren.

Er zijn in Nederland tal van zomerhits geweest over exotische bestemmingen, zoals ‘Viva España’ (‘Olé!’), ‘Mexico’ (‘Meksi-hi-hi-hihi-ko!’), ‘April in Portugal’ (‘een bloemenfestival’) en ‘Mandolinen in Nicosia’ (‘in het middernacht'lijk uur onder een hemel van azuur’). Maar over China is in Nederland bij mijn weten nooit zo'n lied gemaakt.

En dat lijkt makkelijk te verklaren. China is nog niet echt een trekpleister voor Nederlands massatoerisme te noemen, en evenmin hebben de Chinese plaatsnamen zich om hun exotische klank in het collectieve onderbewustzijn genesteld, zoals gebeurde met Marrakech, Timboektoe, Vladivostok, Yokohama, Zanzibar en andere einden der aarde.

■Barbaren

Toch zijn er in Nederland wel de nodige liederen gemaakt over China en de Chinezen, en die geven bij elkaar een aardige indruk van het beeld dat wij blijkbaar van hen hadden en hebben. In Nederland zijn er drie echte China-hits geweest, en daarnaast doken er bij verdere naspeuringen enkele interessante andere successen op.

Het eerste lied over Chinezen dat ik tegenkwam, was ‘Het gele gevaar’ van Neerlands eerste cabaretier Eduard Jacobs (1868-1914), die in 1912 een tournee door Nederlands-Indië maakte en daar een venijnig lied schreef over de gevolgen van de republikeinse revolutie in 1911, die de val van de Qing-dynastie veroorzaakte. Jacobs zag het gele gevaar in Indische Chinezen die hun vlecht afschoren en zich als gelijken van de Europeanen gingen gedragen en beschouwen: ‘Het zijn en blijven toch barbaren / Al kleden zij zich Europees! // Typen van Chinezen / Als die Lie Hang Tjien, / Hebben wij in Indië / Nu lang genoeg gezien!’

■Pindakoekjes

Chinezen moesten zelf naar Nederland komen voor er hier liedjes over hen werden gemaakt. Vanaf 1911 werkten er ‘waterchinezen’ als stokers en kolentremmers op Nederlandse vrachtschepen. Tussen de reizen door vonden ze een onderkomen in logementen in Rotterdam (Katendrecht) en Amsterdam (Binnen Bantammerstraat). Toen in 1929 de economische crisis uitbrak, kwamen ze zonder werk te zitten. Om in hun levensonderhoud te voorzien begonnen ze pindakoekjes (‘tengteng’) te verkopen. Chinezen met een grote trommel voor hun buik werden regelmatige verschijningen in de steden en trokken spoedig ook het binnenland in.

De pindaman werd in de jaren dertig in gedichten en romans beschreven. Maar het bekendst werd hij door het vanaf 1932 populaire lied ‘Pinda! Pinda! Lekka! Lekka!’ van Willy Derby (1886-1944). Oudere Nederlanders kennen het refrein nog uit hun hoofd: ‘Pinda! Pinda! Lekka! Lekka! / Als je maar vijf centen biedt / Pinda! Pinda! Lekka! Lekka! / Of je 't kauwen kan of niet. / Ik sta en dommel bij m'n trommel, / Tot ik uit m'n jasje waai; / Van je Teng, Teng, Teng, / Van je Tang, Tang, Tang, / Sjiede, Wiede, Wied, Shanghai!’

De tekst werd zelfs in gedrukte vorm op straat verkocht met twee veelzeggende extra coupletten die niet op de plaatopname voorkwamen en waarin de

[p. 201]

pindachinees de Nederlanders niet zonder cynisme bedankt voor hun klandizie: ‘Ik hou heel Holland, kort en goed, / Nou met m'n Pindapakjes zoet, / Waarvan ik zelf niks hebben moet / De zaak is: “ik verdien”. (...) Ik kwam hier zonder geld of brood, / Ik zag alleen den hongerdood. / Maar Holland hielp me uit den nood. (...) 'k Spreek namens elken Pindaman: / Wij danken U in koor; / Wat Holland deed voor den Chinees / Daar zijn geen woorden voor.’

Goedkope eetgelegenheden

Na de repatriëring van Indische Nederlanders uit het onafhankelijk geworden Indonesië verschenen er in de loop van de jaren vijftig steeds meer Chinees-Indische restaurants in Nederland. Het feit dat de Chinezen op deze manier als bevolkingsgroep zichtbaarder werden, inspireerde het cabaretduo de Wama's begin jaren zestig mogelijk tot hun twee merkwaardige meezingers ‘Ping en Pong spelen ping-pong’ (‘Pang zei de ping-pong bal / Ping en Pong spelen ping-pong / Kwee nie wie het winnen zal’) en ‘Drie Chinezen met een contrabas’ (‘Die tripten over straat, net als ganzen in de pas’).

Het tweede liedje, in 1974 ook gezongen door André van Duin, steekt de draak met de ‘hele vleemde taal’ van de Chinezen en vertelt hetzelfde verhaaltje respectievelijk met de klinkers ie, o en ei/e, om te eindigen met ‘Drie Chiniesie miet ie cientriebies / Do tropen over stroot, not os gonzen in de pos / De peileitie vend det det een overtreding was / Drie Chinezen met een contrabas.’

Als goedkope eetgelegenheden werden de restaurants snel bekend bij ‘gewone’ Nederlanders, zoals in 1962 bleek uit het lied ‘Li-Wang Tai-Fu’ van het Cocktail Trio. Daarin sluit de gelijknamige restauranthouder zijn eethuis ‘Schone laken’ om terug te keren naar China. Ook in dit lied speelt de ‘vleemde taal’ een hoofdrol: ‘Hé, Li-Wang Tai-Fu, wat hebben ons gehoold? / Ga jij uit jouw lestaulantje weg? (...) Dat is jammel, want dan kunnen ons niet meer lekkel bami-bami eten (...) Wie er nu nog wel gaat smullen heeft vooltaan een stlop / Want de keuken is gesloten en de loempia's zijn op.’

Verheffend is het allemaal niet, maar populair was het wel.

■Geen bami meer

Een stuk aardiger was de tekst van ‘Ik heb m'n hart op Katendrecht verloren’ van de Rotterdamse volkszanger Slome Japie, het onnozele alter ego van de veelzijdige musicus en tekstschrijver Jaap Valkhoff (1910-1992). Het lied bracht het in 1965 tot een veertiende plaats in de top-40. Hoewel Valkhoff zelf aanvankelijk als tekstschrijver vermeld stond, werd later bekend dat de tekst was geschreven door Drs. P, die een variant op het Duitse lied ‘Ich hab’ mein Herz in Heidelberg verloren’ schreef. Het levenslied over de man die voor het eerst Chinees gaat eten en, verhit door sambal (‘een potje waar iets roods in zat (...) alsof ik vuur gegeten had’), voor het eerst bij een prostituee verzeild raakt, behoort inmiddels tot de Nederlandse klassieken in het genre.

Voor de debutant waren het twee onprettige ervaringen: ‘Want in een wip stond ik in m'n verschoning / Terwijl ze mij flink in m'n armen kneep / Ze greep me vast, nou nou, het leek wel judo / O God, wat ging die dame toen tekeer (...) Ik wil die dame liefst maar gauw vergeten / Want m'n rug doet nog een beetje zeer / Als ik ooit weer hier of daar ga eten / Geen nasi of geen bami meer.’

‘Munne nassibal is heet / Dus pak 'm nog niet beet / Auw auw auw wat voel ik nou / Was die bal maar koud’

■Snackbar

De Chinees bleek ook uitstekend geïntegreerd te raken in de levendige Nederlandse snackbarcultuur - niet alleen bij studenten en alleenstaanden. In 1969 werden De Butlers even een begrip met hun opgewekte meezinger ‘De Chinees doet veel meer met vlees’ (refrein: ‘Nasi goreng, bami, saté / Neem ook nog een loempia mee / Eet je maar rond / Het is ook zo gezond / Ja, de Chinees doet veel meer met vlees.’)

Uit de snackbarhoek kwam in 1972 zelfs een heuse Chinees-Indische carnavalshit. Bart Jansen zong toen het lied ‘Nassibal’, een tekst van Peter Koelewijn op de wijs van het Italiaanse liedje ‘Una marcia in fa’. Zoals dat hoort had de tekst weinig om het lijf en eindigde die in veel ‘lalala’. Een samenvatting: ‘Munne nassibal is heet / Dus pak 'm nog niet beet (...) Auw auw auw wat voel ik nou / Was die bal maar koud (...) Ik denk wel dat ik weet / Da'k geen nassibal meer eet.’

Cabaretier Henk Elsink zong in zijn programma Een avond te gast bij Henk Elsink (1970) het nummer ‘Krimpen-Hongkong’, dat hetzelfde jaar vaak op de radio te horen was. Het is een uitgewerkte versie van een mop uit de tijd van de Culturele Revolutie over de door westerse (veelal communistische) Chinabezoekers vaak geprezen Chinese efficiëntie. De hoofdpersoon in het lied maakt een treinreis van Krimpen aan de Lek naar Hongkong, met moeizame overstappen in Amsterdam, Berlijn, Moskou en Istanbul. In Hongkong aangekomen wil hij al spoedig weer naar huis. ‘Hij ging naar 't station en zei / “Heeft u een enkele reis Krimpen voor mij?” / Zei die Chinese man aan het loket / Met op zijn hoofd een spoorwegpet / “Neem mij niet kwalijk dat ik check: / Naal Klimpen aan den IJssel of naal Klimpen aan de Lek?”’

■Vakantiehit

Sindsdien leken China en de Chinees in het Nederlandse lied afwezig, tot daar in 2005 opeens de aanstekelijke meedeiner ‘Shanghai’ was van de Vlaamse senior-‘charmezanger’ Eddy Wally: ‘Shanghai amai amai / Nooit zag ik in heel mijn leven, zo veel Chinezen (...) Als je heerlijk wilt chinezen, moet je daar wezen.’

Toegegeven, alleen in Vlaanderen kun je zo rijmen op Shanghai, maar eindelijk heeft China een Nederlandstalige vakantiehit, en daarmee komen de Chinezen opeens in een heel ander daglicht te staan: van barbaren en pindaverkopers via restauranthouders tot een volk waarbij het, net als bij Mexicanen en Spanjaarden, prima vakantie vieren is.