Onze Taal. Jaargang 77

[p. 178]

Guus Middag
Zong
Oud en versleten

Waarom zingt Eva de Roovere ‘Jij is lastig’ en ‘fantastig’? En de jongens van Opgezwolle ‘proef die woofer’? En hoe komt het dat dit zo bijzonder klinkt? In zijn rubriek ‘Zong’ staat Guus Middag stil bij de taal en de poëzie die te horen is in allerlei Nederlandstalige liedjes, oud en nieuw.

Er kwam een liedje uit de radio. Het begon met een opgewekt pianoriedeltje en toen kwam er een jongensachtige stem die begon te zingen: ‘als ik oud ben en versleten’. Dat was verrassend: een ouderdomsoverpeinzing. Zo ging het verder: ‘als ik oud ben en versleten / en ik voor mijn raampje sta’. Op dat moment schoot ik in de lach, vanwege dat ‘raampje’. Een oude en versleten man staat voor het raam, daar kun je je van alles bij voorstellen: droevig of ziekelijk, zwijgzaam of wijs, staart hij naar een onbestemde verte. Maar als het raam een raampje wordt, krijgt de scène iets kinderlijks, of simpels. Hier heb ik mijn kamertje en hier mijn rollatortje en daarmee schuifel ik naar mijn vaste plekje, een klein hoog raam met uitzicht, en daar ga ik dan de hele dag voor staan en doorheen kijken: mijn raampje.

■Ouderdomsscenario's

Dat zijn de drie ingrediënten van dit merkwaardige lied: een vrolijk wijsje, een treurig gegeven, een licht oneerbiedige houding. In het vervolg van het lied worden nog een paar mogelijke ouderdomsscenario's besproken: ‘als ik in mijn rolstoel neergezeten / nauwelijks weet da'k nog besta’, ‘als ik oud ben en versleten, / jou moet vragen wie ik ben’ en ‘als ik al jouw liefde ben vergeten / en mijn vrienden niet meer ken’. Het zijn duidelijke symptomen van de ziekte van Alzheimer. Wat moeten we doen als de zanger door deze ziekte wordt getroffen? Hij laat er in het refrein geen twijfel over bestaan: ‘geef me dan alsjeblief een spuitje / of een duwtje door het raam.’

Hij zingt het echt, op dezelfde opgewekte meezingtoon als de rest van het lied, met opnieuw een paar verkleinwoorden (‘spuitje’, ‘duwtje’) voor het onschuldige effect. Een buitenlander die de Nederlandse taal niet verstaat, zou nooit vermoeden dat dit lied handelt over maatschappelijke kwesties als wilsbekwaam- of juist onbekwaamheid, uitzichtloos lijden, waardig sterven en hulp bij zelfdoding. Op dezelfde montere toon gaat de stem verder: ‘als mijn hersenen al gestorven zijn, / maar mijn lijf 't nog niet wil weten / en blijft leven voor de schijn’, ‘als ik enkel mensen werk verschaf, / als ik niet meer alleen kan eten, / meer dan één been al in 't graf’. Ook dan luidt het verzoek om de patiënt ter wille te zijn en hem snel naar de andere wereld te helpen, met behulp van een spuitje of een duwtje. Hij geeft er, in een tussenstuk, ook nog wel redenen voor, maar ik weet niet of die rechtsgeldig zijn: ‘ik ben geboren zonder luier / en zo wil ik ook graag dood.’ En: ‘ik kan nog uren zitten kauwen / op een simpel stukje brood; / zo blijf ik nog wel bezig, maar het hoeft niet meer voor mij.’ Zo zingt hij zichzelf naar deze wrange climax: ‘want laat ons eerlijk wezen, /ja, het is al lang voorbij.’

■Briefje

Alles wijst erop dat we hier, ondanks het vrolijke arrangement, toch echt met een serieus euthanasielied te maken hebben - een heel nieuw genre binnen de nederpop. Het wordt gezongen door de Vlaamse groep Yevgueni, het heet ‘Oud en versleten’ en het is te vinden op de cd Kannibaal, uit januari 2005. In augustus 2006 werd het uitgebracht als single. Dit voorjaar werd het weer even actueel, bij de dood van schrijver Hugo Claus. Hij leed al geruime tijd aan de ziekte van Alzheimer. Hij bleek al lang geleden een euthanasieverklaring te hebben opgesteld, toen hij nog voldoende bij zinnen was om volgens de regels van de wet wilsbekwaam te mogen heten. Op grond daarvan had hij nu, even monter als in het lied van Yevgueni leek het wel, gevraagd om een spuitje of een duwtje. Bij Claus had men gekozen voor het spuitje. Het leidde nog even tot een maatschappelijke discussie over de vraag of dit zomaar kon.

Een van de problemen bij euthanasie is dat iemand dat spuitje of duwtje daadwerkelijk moet geven. Geen lichte taak, ook niet voor een dokter. De zanger van Yevgueni heeft dit probleem voorzien. Om ons niet onnodig in juridische problemen te brengen belooft hij nu alvast: ‘ik schrijf vooraf wel een briefje / dat het per ongeluk is gegaan.’ Dat zal de rechters er te zijner tijd wel van overtuigen dat alles correct is verlopen: als de dode voor zijn dood al zwart op wit heeft verklaard dat het een ongeluk was, dan komt het vast allemaal dik in orde.

Het zijn de meest aansprekende regels van het lied. De zaal zingt bij optredens van Yevgueni altijd uit volle borst mee: ‘geef me dan alsjeblief een spuitje / of een duwtje door het raam.’ De handen gaan omhoog, de mobiele telefoons gaan aan, de verlichte displays gaan omhoog, en dan lekker boven je hoofd meezwaaien op het ritme en meezingen: ‘ik schrijf vooraf wel een briefje / dat het per ongeluk is gegaan.’

De Vlaamse groep Yevgueni.
Foto: Koen Bauters