Onze Taal. Jaargang 77

[p. 129]

Taaladviesdienst
Vraag en antwoord

Onroerend( )goed

? Is het onroerendgoed of onroerend goed? En hoe zit het in samenstellingen, zoals onroerend + goed + markt en bedrijfs + onroerend + goed?

! Onroerend goed wordt als twee woorden geschreven. Het bijvoeglijk naamwoord onroerend (‘niet bewegend, vast’) zegt iets over het zelfstandig naamwoord goed. Zulke woordgroepen worden standaard als losse woorden geschreven.

Als je zo'n woordgroep combineert met een zelfstandig naamwoord (zoals markt of bedrijf), maak je er een samenstelling van; die moet dan in zijn geheel aaneengeschreven worden: onroerendgoedmarkt, bedrijfsonroerendgoed. Vergelijk ook langetermijnplanning (‘planning voor de lange termijn’) en hogesnelheidstrein (‘trein met hoge snelheid’). Meer voorbeelden staan op onze website: www.onzetaal.nl/advies/langeafstandsloper.php.

Grove/grovve/groffe

? ‘lk kijk niet vaak naar groffe televisieprogramma's.’ Is groffe een goed woord?

! Nee, de verbogen vorm van grof wordt geschreven als grove: ‘Ik kijk niet vaak naar grove televisieprogramma's.’ Dat is opvallend, want bij vergelijkbare woorden als tof en dof horen toffe en doffe. Het woord grof is een geval apart. Dat is ook te merken in de uitspraak. Er bestaan twee uitspraakvormen van grove: [growe], met een korte (‘doffe’) o en een v-klank, en [groove], met een lange (‘heldere’) o, rijmend op dove. De vergrotende trap grover kan eveneens op twee manieren worden uitgesproken.

Is grof gemalen mosterd ‘groffe’ of ‘grove’ mosterd?
Foto: Onze Taal

Er kan een stijl- en soms een betekenisverschil zijn tussen de korte en de lange uitspraak: de oo-klank wordt stilistisch doorgaans hoger gewaardeerd. Zo klinkt een grove belediging met een oo-klank ernstiger dan met een o-klank, terwijl in dat grove brood alleen de uitspraak [growe] gangbaar is. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) schreef in 1894 dat de oo-klank ‘slechts in verheven stijl’ voorkomt; ‘immers wanneer die overgang ook in het dagelijksch leven gehoord wordt, is het alleen bij dien eenigszins deftigen spreektrant, welke een bijsmaak heeft van gemaaktheid of van betweterij’. Die tegenstelling lijkt tegenwoordig wat minder sterk, maar een stijlverschil is er nog wel.

Een verklaring voor de bijzondere vorming van grove(r) hebben we overigens nergens gevonden.

Ben/wees maar blij

? lk hoor steeds vaker mensen ‘Ben maar blij’ of ‘Ben maar voorzichtig’ zeggen in plaats van ‘Wees maar blij/voorzichtig.’ Is die vorm in opmars?

! In het Standaardnederlands is alleen wees juist als gebiedende wijs van zijn. Dat is uitzonderlijk, want bij alle andere werkwoorden is de gebiedende wijs gelijk aan de eerste persoon enkelvoud (de ik-vorm): loop, stop, lach, etc. De vorm ben komt met name in gesproken taal geregeld voor, en lijkt in het ene dialect wat gewoner te zijn dan in het andere. Heel vreemd is die vorm niet: ben is immers de ik-vorm, en door die te gebruiken volg je het patroon van de andere gebiedende wijzen.

Of de vorm in opmars is, is niet duidelijk. Het zou wel kunnen: veel mensen hebben - niet helemaal terecht - geleerd dat ze wezen moeten vermijden en zijn daardoor ook huiverig om wees te gebruiken. In dat geval zou je ben kunnen opvatten als een vorm van hypercorrectie.

Persoonsvorm bij vier op de tien

? Wat is de juiste persoonsvorm in de zin ‘Vier op de tien Nederlanders droomt/dromen ervan ooit de Staatsloterij te winnen’?

! De juiste vorm is dromen. Het onderwerp van deze zin is vier op de tien Nederlanders. Daarbinnen is vier (Nederlanders) de kern, en dat is een meervoud; daarom is ook de persoonsvorm meervoudig.

Op zich zou het ook niet heel raar zijn om bij vier op de tien Nederlanders een enkelvoudige persoonsvorm te gebruiken (droomt). De constructie doet namelijk denken aan onderwerpen waarin een percentage (bijvoorbeeld 40%) of een breuk (bijvoorbeeld viertiende) de kern is, en die constructies worden als enkelvoudig beschouwd: ‘40% van de Nederlanders / Viertiende van de Nederlanders droomt ervan ooit de Staatsloterij te winnen.’ Een constructie met... op de... is alleen enkelvoudig als de kern een is: ‘Een op de tien Nederlanders droomt ervan ooit de Staatsloterij te winnen.’

Keurslijf

? Je hoort vaak dat mensen ‘niet in een keurslijf gedwongen willen worden’. Maar wat betekent keurslijf eigenlijk?

! Het woord keurslijf roept associaties op met strakke, dwingende regels van bijvoorbeeld een overheid of een gezagsinstelling, of met beknellende normen en waarden. Niet voor niets wordt er vaak over ‘een keurslijf van regels’ gesproken.

Oorspronkelijk duidde keurslijf een nauwsluitend vrouwenkledingstuk aan dat gebruikt werd om het figuur in een bepaald model te ‘dwingen’. Het woorddeel keurs betekende zelf al ‘om het bovenlijf sluitend kledingstuk’ (zoals Van Dale het omschrijft); lijf kan eveneens een kledingstuk aanduiden. Keurs is al in de dertiende eeuw in het Nederlands terechtgekomen; het betekende oorspronkelijk ‘pelskleed’ en later onder meer ‘vrouwenkleed’. Het woord komt van een Oudrussisch woord voor ‘pels’ en is via de pelshandel in West-Europa beland, aldus het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands (EWN).

Qua betekenis lijkt keurs (lijf) erg op korset, dat zelf ook vaak overdrachtelijk wordt gebruikt; Van Dale geeft bijvoorbeeld de uitdrukking zich niet in het korset van een huwelijk laten persen. De woorden lijken ook in vorm op elkaar, maar ze zijn niet verwant: korset komt uit het Frans; corset was de verkleinvorm van het Oudfranse cors (in de betekenis ‘bovenlijf’), dat teruggaat op het Latijnse corpus (‘lichaam’).

Op de website van Onze Taal worden ruim elfhonderd taalkwesties besproken: www.onzetaal.nl/advies.