Onze Taal. Jaargang 77

[p. 22]

Ton den Boon
Hoofdredacteur grote Van Dale
Bokitoproof woord van het jaar
Nieuwe woorden van 2007

Welke gebeurtenissen, ontdekkingen en rages drukten in 2007 hun stempel op onze woordenschat? Ton den Boon verzamelde een jaar lang alle nieuwe woorden, en selecteerde de tien opvallendste, die in december meedongen naar de titel ‘Het woord van het jaar 2007’.

Bokito in Diergaarde Blijdorp
Foto: Diergaarde Blijdorp

Van alle nieuwe woorden uit 2007 sprong één er helemaal uit: bokitoproof. Alleen wie in 2007 onder een steen geleefd heeft, zal deze en de andere samenstellingen met de naam van de zilverrug-gorilla Bokito gemist hebben. Geen wonder dat bokitoproof in december winnaar werd van de door Van Dale en Onze Taal georganiseerde verkiezing ‘Het woord van het jaar 2007’. Maar er waren meer opvallende woorden - en dan heb ik het nog niet eens over goeiemoggel. Dat woord, uit een tv-reclame van KPN, maakte razendsnel furore, maar deed dat vorig jaar december, net te laat om nog mee te kunnen dingen naar de titel van 2007. Het moet wel raar lopen willen we het niet tegenkomen bij de volgende verkiezing, eind dit jaar. Maar nu eerst de top-tien van 2007.

zelfbedieningskapitalisme Medio 2007 komt er een eind aan een stuk Hollandse bancaire geschiedenis als ABN AMRO wordt overgenomen door een drietal financiële instellingen - in de krant steevast aangeduid als ‘bankentrio’. ABN AMRO is - met Numico en Vedior - een van de vele bedrijfsovernames aan de Amsterdamse beurs in 2007. Bij sommige overnames is er met name veel kritiek op de exorbitante bonussen die de topbestuurders blijken te ontvangen. Mede daardoor komt er in de financiële wereld aandacht voor de praktijk waarbij bestuurders zelf grote invloed kunnen uitoefenen op hun soms wel erg forse salarissen, toeslagen en bonussen. Met de denigrerende term zelfbedieningskapitalisme wordt dit ‘grote graaien’ afgeserveerd.

wilfen Wie regelmatig op het net surft, zal zichzelf ongetwijfeld weleens betrappen op het verschijnsel dat je van de ene naar de andere interessante site surft, maar eigenlijk allang niet meer weet naar welke informatie je op zoek was. Dat is niet een typisch Nederlands verschijnsel; ook in de Angelsaksische wereld, de bakermat van het internet, komt dit fenomeen voor. In april 2007 wordt dit verschijnsel daar ‘wilfing’ genoemd. Dat is een afleiding van de afkorting WILF (What was I Looking For?). Het Nederlands leent het woord uit het Engels en schept naast het werkwoord wilfen (‘surfen waarbij men vergeten is naar welke informatie men eigenlijk zocht’) meteen de afleiding wilfer, voor de persoon die wilft.

slurptaks In 2007 komen de zorg om het milieu en de zorg om het opraken van de olie samen in de creatie van het woord slurptaks. Daarmee wordt verwezen naar een (extra) heffing op auto's die veel brandstof verbruiken. Invoering van een slurptaks is een van de maatregelen die de vers aangetreden regering in Nederland medio 2007 overweegt om het brandstofgebruik terug te dringen. Het voorstel stuit echter op nogal wat weerstand, onder meer van de autobranche, die deze maatregel afdoet als ‘symboolpolitiek’ en een verfoeilijke ‘belastingverhoging onder het mom van het milieu’.

reltoerist Toerisme stond ooit voor een plezierige vorm van vrijetijdsbesteding. Maar de tijden veranderen, en de woordbetekenissen veranderen mee. Dat geldt ook voor de betekenis van toerisme, dat in samenstellingen als abortustoerisme en euthanasietoerisme allang niet meer verwijst naar het reizen als ontspanning, maar naar reizen om aan een dringende behoefte (abortus, euthanasie e.d.) te voldoen. In 2007 blijkt ook reltrappen zo'n dringende behoefte te zijn, want als er in maart 2007 in de Utrechtse wijk Ondiep rellen uitbreken, blijkt dat een onweerstaanbare aantrekkingskracht uit te oefenen op relschoppers van buiten de wijk. ‘Reltoeristen’ dopen de media hen.

[p. 23]

opacriminaliteit Afgaande op de verrijking van onze woordenschat met woorden als maffiamaatje, misdaadwinst en gewoontedader moet 2007, ondanks al het gepraat over normen en waarden, toch als een ‘crimineel’ jaar in de geschiedenisboeken worden bijgeschreven. Het opvallendste woord uit de kringen van politie en justitie is wel opacriminaliteit. Want begin 2007 wordt duidelijk dat 55-plussers - volgens de media blijkbaar al ‘opa's’ - zich steeds vaker bezondigen aan het plegen van misdaden. Het gaat niet noodzakelijk om ‘zwacri’, zoals zware criminaliteit tegenwoordig ook wel heet, ook lichtere vormen van criminaliteit, zoals eenvoudige vermogensdelicten, dragen bij aan de dubieuze reputatie van onze ‘grijsjes’. Criminaliteit onder ouderen is trouwens niet alleen een mannenzaak; onze taal is in 2007 ook verrijkt met het woord omacriminaliteit.

lokhomo Jarenlange emancipatie van homo's leidde in Nederland nog maar kort geleden tot de wettelijke regeling van het homohuwelijk. Zelfs wie dat een beetje vreemd vond, was er trots op dat zoiets toch maar mogelijk was in Nederland. In 2007 blijkt dat er niettemin elementen in onze samenleving zijn die er anders over denken. Sommige jongeren schijnen er in 2007 behagen in te scheppen op straat homo's in elkaar te slaan. De politie treedt daartegen op door ‘lokhomo's’ in te zetten: undercoveragenten die nadrukkelijk als homo's de straat op gaan. Op die manier hoopt de politie ‘potenrammers’ tot geweld uit te lokken, waarna ze kunnen worden aangehouden. Aldus geschiedt.

klimaatneutraal 2007 is het jaar waarin het klimaat definitief op de geopolitieke agenda is komen te staan. De aarde warmt op als gevolg van de uitstoot van broeikasgassen, waardoor we mogelijk aan de vooravond van rampen en pestilentiën staan, zo willen sommige klimaatactivisten ons doen geloven. Zoals Al Gore, de voormalige presidentskandidaat, die het klimaatbewustzijn van de burger stimuleert met zijn film An Inconvenient Truth. Het levert hem de Nobelprijs voor de Vrede op. Maar belangrijker nog is dat zijn naam vereeuwigd wordt in een woord: gorisme, dat zoveel betekent als ‘strijd tegen de klimaatverandering, met name door het bestrijden van de uitstoot van broeikasgassen’. Hoe dan ook, het maakt duidelijk dat het klimaat helemaal hot is. Dat blijkt ook uit de vele samenstellingen met klimaat die in 2007 onze taal verrijken: van klimaatalarm tot klimaatzwendel - je kunt er haast een woordenboek mee vullen. Een van de effecten van die aandacht voor het klimaat is dat burgers hoe langer hoe meer doordrongen raken van het belang van ‘klimaatneutraal’ gedrag. Daarvan is sprake als er bij onze activiteiten geen broeikasgassen vrijkomen, of als de vrijgekomen broeikasgassen worden gecompenseerd, bijvoorbeeld door het aanplanten van bomen. En daar wordt de wereld niet lelijker van.

formatiemoeheid Op 10 juni 2007 vinden in België verkiezingen plaats. Onder aanvoering van Yves Leterme boeken de Vlaamse christen-democraten een comfortabele overwinning. De formatie van een coalitie onder leiding van Leterme lijkt dan ook een kwestie van weken, hooguit enkele maanden. Maar een half jaar later is Leterme er nog steeds niet in geslaagd de politieke neuzen in dezelfde richting te laten wijzen. Het land zakt weg in een formatiecrisis: de media berichten dat zowel burgers als partijen de formatie beu zijn. ‘Formatiemoeheid’ noemen de kranten dit verschijnsel, en daarmee levert de moeizame formatie in elk geval een nieuw woord op.

Al Gore droeg met zijn film flink bij aan de populariteit van woorden met klimaat.
Foto: undp.org

comadrinken Dat de jeugd van tegenwoordig te veel drinkt, wisten we al langer. Want woorden als drankkeet en zuipschuur, waar jongeren het bier niet per fles maar per krat schijnen te consumeren, maakten al eerder hun opwachting in onze taal. In 2007 lijkt ook de overheid zich bewust te worden van het grootschalige drankprobleem onder jongeren. De uitwassen daarvan zijn dan ook nauwelijks te missen. Vooral de hype waarbij kinderen in korte tijd zeer veel alcoholhoudende drankjes achteroverslaan om, voor de kick, in coma te raken, maakt duidelijk dat we hier met een serieus probleem te maken hebben. Een probleem bovendien dat een naam verdient: comadrinken of comazuipen. Het antwoord van het kabinet op dit probleem is overigens typisch Hollands: drank is schadelijk, dus wordt de accijns erop verhoogd. En fors ook. 2008 zal voor de comazuipers dan ook een duur jaar worden.

bokitoproof In mei 2007 is Nederland even wereldnieuws. In Diergaarde Blijdorp ontsnapt een kwade aap uit zijn hok en takelt een bezoekster toe. Bokito heet de zilverruggorilla die dit kwaad op zijn geweten heeft. Het levert de aap een nieuw hok op, en in de weken na de dramatische gebeurtenissen is er in de media geregeld aandacht voor Bokito's nieuwe hok. Dat moet ‘Bokitoproof’ worden: bestand tegen Bokito's destructieve gedrag. Als Bokito's nieuwe hok klaar is, verdwijnt de aap zelf uit het nieuws, maar zijn naam blijft rondzingen. En al snel wordt bokitoproof gebruikt in de betekenis ‘bestand tegen vandalisme’. En incidenteel wordt bokito (met een kleine letter) zelfs al gebruikt voor een al dan niet ruigbehaarde vandaal of hooligan - waarmee in elk geval de familierelatie tussen mens en aap bevestigd wordt.