Onze Taal. Jaargang 76

[p. 340]

Van stuntelende studenten tot Chinees op school
Het spraakmakendste taalnieuws van 2007

Reactie Onze Taal

De klachten bestonden al langer, maar dit jaar werden ze met cijfers gestaafd: de taalvaardigheid van studenten schiet nogal tekort. De berichten en beschouwingen daarover domineerden het taalnieuws van het afgelopen jaar. Maar er was meer. In de Tweede Kamer verhardde het taalgebruik, en behalve China bleek ook het Chinees steeds duidelijker een woordje mee te spreken. Een overzicht van het taaljaar 2007.

Noodklok over taalvaardigheid studenten

Het jaar was nog maar net begonnen toen de HBO-raad, de overkoepelende organisatie van hogescholen, de noodklok luidde. Voorzitter Doekle Terpstra maakte in zijn nieuwjaarstoespraak de resultaten bekend van de taaltoets die alle pabo-studenten het jaar ervoor hadden moeten maken. Maar liefst 68% van de studenten was daarvoor gezakt, en dat terwijl het niveau van de toets ‘iets hoger dan het eindniveau van de basisschool’ lag. Hoe het op andere hogescholen zat, was niet precies bekend, maar volgens Terpstra moesten we ‘niet de illusie hebben dat het probleem alleen bestaat onder pabo-studenten’.

Docenten klagen al jarenlang dat de lessen Nederlands op de middelbare school zich tegenwoordig te veel richten op bijvoorbeeld presentatievaardigheden en te weinig op traditionelere onderdelen als spelling en grammatica. Het rapport van de HBO-raad werd onder docenten dan ook met grote instemming ontvangen: zij zagen hun mening eindelijk bevestigd in harde cijfers.

Toch was er ook kritiek op de toets, of om precies te zijn: op de voorbeeldopgaven die toetsontwikkelaar Cito op internet had gezet. Sommige van die vragen waren behoorlijk pittig. Moet iemand met een ‘iets hoger niveau dan de basisschool’ inderdaad weten hoe het woord destructief wordt afgebroken? En kan zo iemand echt de woordsoort als benoemen in de zin ‘Als je mijn geheimen doorvertelt, neem ik je dat zeer kwalijk’? Een evaluatierapport van twee deskundigen is er duidelijk over: ‘Wij zouden niet graag de stelling verdedigen dat het hier nog basisgrammatica betreft.’

De toets is inmiddels aangepast: vragen over afbrekingen (des-tructief) en over spellingregelkennis (‘Wordt de officiële naam van een feestdag met een grote of een kleine letter geschreven?’) zijn vervallen. En wat de andere onderdelen betreft: de toets is volgens Cito nog altijd in ontwikkeling, dus mogelijk worden die later nog aangepast.

Illustratie: Hein de Kort

Wat verder het nogal hoge niveau van de opgaven verklaart, is dat de toets - anders dan de HBO-raad begin 2007 meldde, en wat door de media werd overgenomen - niet gericht is op brugklasniveau, maar op het niveau van 4-havo: het niveau dat pabodocenten van hun eerstejaarsstudenten verwachten.

Maar al met al blijven de cijfers onthutsend. De HBO-raad stelde daarom meteen voor een tussenjaar in te voeren om zwakke studenten bij te spijkeren voordat ze aan hun studie beginnen. Wat is er met dat voorstel gebeurd? Paul Helbing, woordvoerder van de HBO-raad: ‘Dat is acuut van tafel geveegd door het ministerie van Onderwijs, net als eigenlijk alle andere mogelijke oplossingen voor dit probleem die dit jaar aangedragen zijn. [Zie ook de “Tamtam”-aflevering van vorige maand - red.] We vinden elke andere oplossing die beter is dan de onze prima. Het maakt ons niet uit wat het ministerie doet, áls er maar iets gebeurt.’

Momenteel onderzoekt de HBO-raad de taalvaardigheden van allerlei hbo-studenten, dus ook die van niet-pabo-studenten. De resultaten worden waarschijnlijk eind december bekendgemaakt.

Taalverruwing in de Kamer

‘U toont daarmee aan dat u knettergek bent. (...) Ik ga het niet terugnemen, ik ga het nog een keer herhalen: knettergek!’ Het afgelopen jaar was ook het jaar van het onomwonden taalgebruik op het Binnenhof. Het leek wel of de tijden van

[p. 341]

de LPF waren teruggekeerd, maar dat was niet zo. Dit citaat klonk uit een andere rechts-populistische hoek: de Partij voor de Vrijheid, uit de mond van haar voorman Geert Wilders om precies te zijn. Een belangrijk verschil met de scheldkanonnades van de volgelingen van Fortuyn vijf jaar geleden is dat Wilders zich niet richt tot partijgenoten, maar tot de buitenwacht. De uitspraak hierboven sloeg op minister Vogelaar voor integratie, die, aldus Wilders in een Kamerdebat, ‘kwekt’ dat Nederland in de toekomst een joods-christelijkislamitische traditie zal hebben. Maar ook anderen behoren tot zijn doelwit - eigenlijk iedereen die níét met hem van mening is dat de Koran in Nederland verboden moet worden. Dat zijn allemaal ‘lafaards’, die het ‘land verraden’ door niets te doen tegen de ‘tsunami van islamisering’. Ook los van het islamdebat schuwt Wilders de ronde bewoordingen niet. De PvdA heeft volgens hem ‘de ruggengraat van een banaan’.

De overige Kamerleden zien intussen met lede ogen aan hoe Wilders niet alleen Kamerdebatten naar zijn hand zet, maar tegelijk ook doodgemoedereerd de grenzen van het parlementaire taalgebruik oprekt. Ze bestoken hem daarom behalve met inhoudelijke tegenwerpingen ook met oproepen om zijn toon te matigen. Maar daar voelt Wilders niets voor. ‘Ik heb een fantastische toon, daar ga ik niks aan veranderen.’

Tweede Kamervoorzitter Gerdi Verbeet vroeg zich af hoe de talige omgangsvormen weer wat gefatsoeneerd kunnen worden. Tot een paar jaar geleden bood het Reglement van Orde de mogelijkheid om in te grijpen als Kamerleden zich bezondigden aan beledigende of onwelvoeglijke taal; die werd dan uit de Handelingen geschrapt. In 2001 sneuvelde deze ‘schrapbepaling’, onder andere omdat mensen via televisie en internet sowieso al heel eenvoudig kunnen horen wat er werkelijk is gezegd.

Verbeet riep de fractievoorzitters bijeen voor beraad. Bas van der Vlies van de SGP voelde wel voor een ‘revitalisering’ van de schrapbepaling, en ook Pieter van Geel van het CDA vond dat overwogen moet worden het Reglement van Orde in te zetten tegen de taalverruwing, maar andere partijen hadden daar wat moeite mee. Fractievoorzitter Wilders was niet bij het beraad aanwezig geweest. Zijn reactie, toen hem na afloop werd gevraagd wat hij ervan vond: ‘Het zal me worst wezen. Hebt u daar wat aan?’

Chinees in opkomst

Nu China zich steeds meer op de buitenwereld richt en voor veel landen een belangrijke handelspartner is geworden, wordt het Chinees in de nabije toekomst een belangrijke positie toegedacht. In veel westerse landen is begonnen met het onderwijzen van Chinees - of Mandarijns, zoals het ook vaak genoemd wordt. Ook in Nederland zijn er al scholen die Chinese les geven, en een Tweede Kamer-meerderheid van CDA, PvdA en SP heeft onlangs het kabinet gevraagd om het Chinees per september 2008 als keuzevak in te voeren. Later moet het dan ook een examenvak worden. Niet iedereen is hier overigens voor, zoals bleek uit een reactie van VVD-woordvoerder Charlie Aptroot: ‘Ik hoor ondernemers nooit klagen dat schoolverlaters geen Chinees spreken.’

Wie er wél klaagt over de kennis van het Chinees, is de Chinese overheid. 33% van de bevolking is analfabeet, een percentage dat ondanks allerlei campagnes weer aan het stijgen is, en ongeveer de helft van alle Chinezen, vooral die van het platteland, begrijpt geen Mandarijns. Het ministerie van Onderwijs heeft inmiddels plannen bekendgemaakt om hier iets aan te doen.

In de Chinese steden is de situatie weer heel anders. De bevolking daar oriënteert zich steeds meer op het Engels - de internationale taal van de handel (die nu door 1,5 miljard mensen gesproken wordt) en de taal van het cultureel interessante Westen. Vooral jongeren leren graag Engels, en mixen het met hun moedertaal tot een taal die ‘Marsiaans’ wordt genoemd en die voor volwassenen, naar het schijnt, nauwelijks nog te begrijpen is.

Met het oog op de Olympische Spelen van volgend jaar, die in Peking worden gehouden, zullen de Chinezen zich vast en zeker nóg meer op het Engels gaan richten. De vraag is alleen of dit de communicatie ten goede zal komen. Chinezen hebben de reputatie hun eigen gang te gaan met het Engels of, als ze die taal niet machtig zijn, met een simpel computerprogramma aan het vertalen te slaan. Dat levert dan teksten op als - iedereen kent ze wel uit de handleidingen bij goedkope producten - ‘Turn right of the knob be use to taper friction force coupling the worm gear and spring base’. In Canada zorgden deze vertaalpraktijken het afgelopen jaar voor een klein relletje toen de kleur van een bankstel in de Chinese fabrieksinformatie werd omschreven als ‘nigger brown’. Ook veel restaurants in Peking vertalen op die manier hun menu's, en daar heeft het stadsbestuur nu paal en perk aan gesteld.

Dit jaar verder in het nieuws

februari

2 Van Dale kondigt aan op verzoek van streng christelijke scholen een gekuist woordenboek te gaan maken, maar ziet daar na protesten (‘censuur!’) toch van af.

22 Het kabinet-Balkenende IV presenteert in het regeerakkoord ook taalbeleid. Meest in het oog springend: het Nederlands moet worden verankerd in de grondwet.

mei

5 De regering zal luchthaven Schiphol niet dwingen Engelstalige informatieborden te voorzien van een Nederlandse vertaling. Het CDA had daar in de Tweede Kamer om gevraagd.

29 Minister Vogelaar (Integratie) besluit tot aanscherping van de normen voor de taaltoets Nederlands die toekomstige immigranten in eigen land moeten afleggen. Dat was nodig omdat veel mensen met een te laag taalniveau toch slaagden.

oktober

11 BureauTaal, een bedrijf dat een tekstvereenvoudigingsmethode verkoopt, meldt dat allerlei overheidsteksten, en ook geneesmiddelenbijsluiters, voor veel mensen niet te begrijpen zijn. Maar er is ook kritiek op het onderzoek waarop BureauTaal zijn berichten baseert.

december

8 Kees van Kooten en Wim de Bie worden benoemd tot erelid van het Genootschap Onze Taal.