Deméntie of dementíé?
Frans Lisman en Peter-Arno Coppen
Er zijn verschillende manieren om het woord dementie uit te spreken. Hoe kan dat? En is dat erg? Daar valt over te discussiëren.
Zei jij nou net ‘deméntie’, net als ‘diménsie’?
- Ja, hoezo?
- Nou, dat is dan fout. Het is ‘dementíé’, met de klemtoon op de laatste lettergreep.
- Nee hoor.
- Wat zullen we nou krijgen? Ik was laatst nog in het ziekenhuis en ik hoorde daar twee artsen praten over een patiënt met ‘dementíé’. Die zullen het toch wel weten?
- Nee hoor, die artsen hebben het mis.
- Wacht, we zoeken het op in Van Dale. Kijk, hier staat het: ‘dementíé’, zie je nu wel?
- Dat weet ik, maar ook Van Dale heeft het mis.
- Nou nog mooier, hoe weet je dat dan zo zeker?
- Omdat in bijna alle woordenboeken, en ook in alle woordenboeken van Van Dale van vóór 2005, de uitspraak ‘deméntie’ staat. Van Dale maakt in 2005 ineens een complete ommezwaai naar ‘dementíé’.
- Wat vreemd. Maar hoe weet jij dan zo zeker dat het ‘deméntie’ is?
- Dementie komt van het Latijnse woord dementia. Alle woorden op -entie komen oorspronkelijk uit het Latijn en hebben de klemtoon op -en-: absentie, clementie, interventie, licentie, preventie, valentie, en dus ook deméntie. Soms zijn die woorden via het Frans overgenomen, en ook daar ligt de klemtoon altijd op -en-: démence, urgence, clémence, licence, enzovoort. Van Dale geeft 370 woorden op -entie, waarvan dementie volgens Van Dale vanaf 2005 dus als enige een afwijkende klemtoon heeft.
- Ja, dat is wel heel erg vreemd.
- Sterker nog, de klemtoon op de voorlaatste lettergreep is ook in het Nederlands het normale patroon.
- Ja, dat maakt het hele geval nog vreemder!
- Hoezo?
- Nou, ik weet zeker dat veel mensen, misschien wel de meeste mensen, dementie net zoals ik uitspreken met de klemtoon op de laatste lettergreep. Maar hoe kan dat gebeurd zijn? Jij zegt nu dat in het Latijn de klemtoon op de voorlaatste lettergreep ligt, dat is in het Nederlands ook de normale positie, hoe kan die klemtoon in het Nederlands dan verschoven zijn naar de laatste lettergreep? Daar hoort hij helemaal niet thuis! Dat is wel heel wonderlijk.
- Ik denk dat dat komt doordat veel medische termen uit het Grieks komen, waar de klemtoon wél op de laatste lettergreep ligt: afasíé, dyslexíé, leukemíé, therapíé, difteríé, psychiatríé, enzovoort. Die Griekse klemtoon kan zich blijkbaar probleemloos handhaven en niemand zondigt daartegen. Omdat dementie ook een medische term is, zijn veel medici - weten zij veel! - het Griekse patroon gaan toepassen op dit Latijnse woord. - Ja, dat klinkt aannemelijk. Maar wat nu?
- Hoezo, wat nu?
- Van Dale heeft die ontwikkeling blijkbaar geaccepteerd. Die heeft gekozen voor ‘dementíé’.
- Ik vind dat Van Dale dat niet had moeten doen. Van Dale had in ieder geval de correcte uitspraak moeten blijven geven. Desnoods met de vermelding ‘tegenwoordig ook wel dementíé’. Maar sinds 2005 kunnen de mensen die correct ‘deméntie’ zeggen, op basis van Van Dale ineens terechtgewezen worden door mensen die eigenlijk niet weten hoe het zit. Net zoals jij net deed.
- Hm. Ja, dat was dus inderdaad onterecht.
- Ik vind zelfs dat we zouden moeten proberen het woord weer op de oorspronkelijke manier uit te spreken, met de klemtoon op de voorlaatste lettergreep: deméntie. Zo hoort het. Doe je mee?
- Goed. Je hebt me overtuigd. Ik ga mijn best doen.
Auteursrechtelijk beschermd