Iktionaire
Nietes-welles
U luistert nog steeds naar Eén op twee van drie tot vier op Radio 5...
- Het zesde seizoen alweer...
- Wat zeg ik, het zevende!
- Mijn naam is Tjerk van den Nagtkaerschenmaecker en naast mij zit zoals altijd Tanja Boljé. Tanja, wat gaan we doen?
- In de geruchtmakende documentaire Beperkt houdbaar bindt Sunny Bergman de strijd aan met de plastische chirurgie, maar nu is ze zelf in opspraak, omdat zij in die film zou hebben gesneden om hem mooier te maken. Kortom: waar ligt de grens? Straks een discussie.
- En we praten met een bewoner van het flat in Haarlem waar afgelopen week een balkon naar beneden stortte. Maar nu eerst zoals elke week rond deze tijd Euphemius van Ismen met zijn rubriek Aan de taalpaal. Hoi Euf... waar ga je het deze week over hebben?
- Wacht even, zei jij nu net ‘het flat’?
- Ja?
- ‘Hét flat’?
- Ja. Hoezo?
- Het is ‘dé flat’.
- De? Het is toch ‘het flatgebouw’, oftewel ‘het flat’.
- Maar je zegt toch ook niet ‘het fiets’ omdat het ‘het fietsenrek’ is?
- Maar Euphemius, ‘de flat’ is toch het appartement zelf? ‘We gingen naar haar flat’ - dan bedoel je niet dat gebouw als geheel. We gingen naar haar flat en deden het op de stoep. Nee - we gingen naar haar flat en deden het, ik noem maar iets, op het balkon.
- Vandaar dat het instortte. Sorry, grapje.
- Hm. Dus het geheel zou je dan eigenlijk ‘de flats’ moeten noemen, met een s.
- Wellicht, maar we zeggen dus ‘de flat’. Dé flat is in hét flatgebouw, of in dé flat.
- Juist, een flat-in-flat-situatie dus, als het ware. Maar waar wilde je het eigenlijk over hebben, Euf?
- Mijn eigenlijke onderwerp voor deze week is foute opsommingen. Onze taal kent veel vaste opsommingen, maar ze worden vaak verkeerd gebruikt. Een bekend voorbeeld is ‘normen en waarden’.
- Wat is daar fout aan, als ik vragen mag?
- Dat moet natuurlijk ‘waarden en normen’ zijn. Normen zijn gebaseerd op waarden, dus eerst komen de waarden, en dan de normen. Je zegt toch ook niet ‘water en vuur’?
- Ja, dat zeg je wél.
- Oké, dus je hebt water en daar komt dan vuur bij. Nou en? Het water wordt misschien een beetje warm, maar verder gebeurt er niks. Maar als je vuur hebt en daar komt water bij, ja dán ontwikkelt zich een situatie als bedoeld in deze beeldspraak.
- Eh...?
- Of neem ‘dood en verderf’ - wat veel mensen zeggen.
- Is dat ook al fout?
- Ja natuurlijk. Eerst dood zaaien en dan verderf, dat heft weinig zin. O jee, er wordt verderf gezaaid. Lekker belangrijk als je dood bent. Nee, er wordt verderf gezaaid, zo nu en dan de dood tot gevolg hebbende. Begrijp je?
- Maar...?
- Of ‘zweet, tranen en bloed’, dat wordt ook bijna altijd verkeerd gezegd. ‘Bloed, zweet en tranen’, zeggen mensen.
- Zo zeg je dat toch?
- Stel je even voor dat je een soldaat bent, bijvoorbeeld, en je ligt op het slagveld. Eerst schoten ze je been eraf zodat je hevig bloedt, toen kreeg je last van zweet en toen moest je huilen. Dat lijkt mij geen plausibele opeenvolging van gebeurtenissen. Ik zou zeggen: eerst is zo'n veldslag vooral een kwestie van hard werken, met als gevolg zweet; de situatie verergert, en hier en daar wordt een traan geplengd, en tot slot is er ook sprake van daadwerkelijk bloedvergieten. Kortom: ‘zweet, tranen en bloed’.
- Toch zeg je ‘bloed, zweet en tranen’.
- Maar het ís fout.
- Nietes!
- Welles!
- Nou ja, ik weet niet of het zin heeft er een welles-nietesspelletje van te maken.
- Mag ik er misschien nog even op wijzen dat het ‘nieteswelles’ is?
- Wat nou weer!?
- Heb jij weleens een discussie gehoord die begint met ‘welles’? Iemand komt de kamer binnen en roept ‘welles!’? Nee, de een doet een bewering, de ander zegt ‘nietes’, de een zegt ‘welles’, en dan zo verder. Het is dus een ‘nieteswellesspelletje’.
- Nou, Tanja, we hebben in elk geval weer een hoop stof tot nadenken! Dankjewel Euphemius van Ismen, en tot volgende week! Zo direct onze rubriek Als de krant van gisteren, waarin we terugblikken op het nieuws van vandaag precies dertig jaar geleden, maar nu...
- Sorry Tjerk, De krant van gisteren komt te vervallen...
- O, waarom?
- Omdat er op 11 november 1977 niets gebeurde.
- Helemaal niets?
- Niets.
- Ook niet een piepklein, onbetekenend nieuwsfeitje?
- He-le-maal niets.
- O. Goh, jammer. Eh... tijd voor verkeersinformatie!
Jan Kuitenbrouwer
Auteursrechtelijk beschermd
