Onze Taal. Jaargang 76

[p. 240]

Net als in de film
Killingfields

Ton den Boon

Tientallen woorden die oorspronkelijk alleen in een film voorkwamen, zijn de laatste decennia onze taal binnengeslopen, en er komen er steeds meer bij: van dirty dancing tot killingfields en van out of Africa tot una giornata particolare. In de nieuwe rubriek ‘Net als in de film’ bespreekt Ton den Boon, hoofdredacteur van de grote Van Dale, telkens zo'n filmwoord.

Killingfields - het woord is inmiddels zó algemeen dat de betekenis ervan in Van Dale kan worden opgezocht. Het is een gebied dat vol ligt met de resten van mensen die het slachtoffer zijn geworden van geweld, ‘m.n. genocide’.

Killingfields is ontleend aan het Engels, waarin het vrijwel altijd als twee woorden wordt gespeld: killing fields, en zo werd het aanvankelijk ook overgenomen in het Nederlands. In 1999 debuteerde het woord in het woordenboek zonder spatie, maar in het enkelvoud: killingfield. Dat enkelvoud komt incidenteel nog wel voor, maar de laatste jaren wordt de meervoudsvorm ongeveer honderd keer vaker gebruikt. Vandaar dat het woord nu alleen in het meervoud vermeld wordt.

■ Beestachtig

Het woord killingfields dateert van het begin van de jaren tachtig. In 1983 dook het onder meer op in de New York Times ter aanduiding van de massale moordvelden van de Rode Khmer in Cambodja. Internationaal - dus ook in het Nederlands - werd de term echter pas een jaar later een begrip, toen de film The Killing Fields van de Britse regisseur Roland Joffé uitgebracht werd.

Die film speelt zich af in Cambodja, waar de Rode Khmer in 1975 aan de macht komt en op 17 april van datzelfde jaar het ‘jaar nul’ uitroept: Cambodja heet voortaan ‘Kampuchea’ en de radicale Khmer-communisten willen het land in korte tijd omvormen tot een volstrekt genivelleerde agrarische samenleving. Meteen wordt duidelijk dat mensenlevens niet tellen voor de Khmer. Bij het transformatieproces naar de agrarische heilstaat worden in korte tijd miljoenen mensen vermoord. Vooral mensen die om wat voor reden ook ‘anders’ zijn dan de Rode Khmer: te intelligent of gewoon wat te oud - de Rode Khmer zelf zijn hoofdzakelijk ongeletterde, jonge mensen, vandaar. De slachtoffers, die achteloos of juist op beestachtige wijze vermoord zijn, worden vaak niet eens fatsoenlijk begraven. Hun lichamen worden simpelweg achtergelaten in de rijstvelden.

De Cambodjaanse killingfields zijn tegenwoordig een toeristische attractie.

Als het regime krap vier jaar later verdreven wordt, zijn er zo'n 2 à 3 miljoen mensen afgeslacht, ligt Cambodja vol met massagraven en liggen overal lichamen weg te rotten in rijstvelden.

■ Ground zero

De film is het verhaal van de New York Times-journalist Sydney Schanberg, of beter gezegd: van zijn gids, de Cambodjaanse fotojournalist Dith Pran, met wie hij in Cambodja nauw samenwerkt.

Schanberg verlaat het land in 1975, maar Pran moet achterblijven. Op wonderlijke wijze overleeft hij, en in 1979 weet hij Thailand te bereiken. Na de val van de Rode Khmer vinden Schanberg en Pran elkaar terug. Pran doet verslag van zijn ervaringen tijdens het Khmerbewind, en op grond daarvan schrijft Schanberg in 1980 The Death and Life of Dith Pran - het boek dat als basis diende voor The Killing Fields en dat mede aan de basis stond van de media-aandacht voor de gruwelijkheden in Cambodja die uiteindelijk ook zou leiden tot het ontstaan van de term killing fields.

In de eerste jaren na het verschijnen van de film heeft killingfields in het Nederlands alleen betrekking op de moordvelden in Cambodja, maar vanaf het begin van de jaren negentig wordt het ook voor moord- en slachtvelden elders gebruikt. Eerst komt het alleen nog maar voor in vergelijkingen; zo wordt Polen, waar de nazi's miljoenen Joden vermoordden, wel ‘de killingfields van Europa’ genoemd. Maar langzamerhand wordt het steeds vaker als echte soortnaam gebruikt. Het Rotterdams Dagblad schrijft in 2003 over een tocht langs de slagvelden uit de Eerste Wereldoorlog bijvoorbeeld: ‘In Noord-Frankrijk trof hij niet de sombere “killing fields” aan die hij verwacht had in een gebied waar een helse oorlog werd uitgevochten.’

In kranten en tijdschriften wordt killingfields ook gebruikt voor relatief recente gevallen van genocide in Rwanda, Congo en Darfur. In 2003 - nadat het bewind van Saddam Hoessein is verdreven - heeft het ANP het over ‘Saddams “killing fields”’.

Inmiddels wordt het woord niet alleen meer gebruikt voor echte ‘velden’, maar ook voor andersoortige gebieden waar veel slachtoffers zijn gevallen. Zo omschrijft de Vlaamse krant De Morgen Ground Zero in 2003 als ‘de killing fields van het WTC’.

De killingfields zijn ook in Cambodja zelf inmiddels een begrip geworden. Dagelijks bezoeken bussen vol buitenlanders er de plaatsen waar gruwelijkheden als in de film hebben plaatsgevonden.