Onze Taal. Jaargang 76

[p. 106]

Taalergernissen

Hoort of ziet u taalverschijnselen die u lelijk, verwerpelijk, leuk, nieuw of anderszins opmerkelijk vindt? Laat het ons dan weten. Liefst per e-mail ([e-mail], met vermelding van uw adres) of anders per reguliere post (Redactie Onze Taal, Raamweg 1a, 2596 HL Den Haag).

Voor de rechter slepen
A.B. Hobbel - Hekelingen

Vroeger werd men voor de rechter gedaagd, maar of het nou gaat om een sjoemelende aannemer of een multinational, een nalatige huisbaas of zelfs de Staat der Nederlanden, van alles en iedereen wordt tegenwoordig voor de rechter ‘gesleept’.

Beide groepen
F.G. van Hasselt - Athene

NRC Handelsblad schreef begin 2006: ‘Zowel leden van de Zuidelijke Dravidiaanse taalgroep als die van de noordelijke Hindisprekers (...) hebben een diepe gemeenschappelijke verwantschap (...).’ Die combinatie van zowel en gemeenschappelijk is natuurlijk helemaal fout.

Maar ook veelgehoorde zinnen als ‘Beide groepen raakten met elkaar slaags’ klinken mij vreemd in de oren. In dat geval is de twee groepen toch beter? Of desnoods de beide groepen.

Behartenswaardig?
Frans Lisman - Velp

Het woord behartenswaardig horen en lezen we steeds vaker. Van Dale (2005) keurt het al goed, terwijl er in 1995 nog stond: ‘onjuiste spelling, zie behartigenswaardig’. Het gaat om een zaak of kwestie die het waard is om behartigd te worden, die het behartigen waard is.

Net als bij noemenswaardig en vermeldenswaardig komt er een s achter het werkwoord, en dus wordt het behartigenswaardig. En dat blijft het, want beharten blijft onzin.

Sprekers en schrijvers: let op uw saeck!

Risicovol
Janny Wijchman - Aduard

Misschien is het vaktaal, maar rondom mij (laboratorium, ziekenhuis) hoor ik geregeld: risicovol. Ik erger me eraan omdat er een mooi alternatief is: riskant.

Geschokt
H.J. Trap - Hendrik-Ido-Ambacht

Er worden steeds vaker ‘zware’ woorden gebruikt voor op zichzelf min of meer gewone situaties. We ‘maken’ niet meer simpelweg een ‘stomme fout’, maar we ‘falen’. Een min of meer ernstig ongeluk heet in de pers al gauw een ‘ramp’. Als we van iets schrikken, zijn we ‘geschokt’. Problemen bij het vmbo? De minister reageert ‘geschokt’. Een terrorist in je straat? De buurt is ‘geschokt’ (‘Het komt nu wel erg dichtbij!’).

Dat alles leidt tot twee mogelijke conclusies: ofwel het is grondig mis in onze samenleving, ofwel het is niet zo erg als iemand geschokt is en een ramp een dagelijks verschijnsel is.

Advies College
Bert van den Braak - Delft

In de Staatscourant zag ik het instellingsbesluit van een nieuw adviesorgaan: Advies College Landelijk Management development brandweer. Volgens mij is development geen Nederlands en moeten advies en college aan elkaar geschreven worden.

Toch merkwaardig dat, hoewel we sinds jaar en dag een door de overheid voorgeschreven spelling hebben, de overheid zelf zich daar weinig van meent te moeten aantrekken.

‘Genootschap, doe er wat aan!’

Zelfmoord
Puck Kooij - Enschede

Als het om ‘zelfdoding’ gaat, heeft iedereen het altijd over ‘zelfmoord’ - en dat stoort mij geweldig. Wie zijn wij om op een zelfdoding, waarachter vaak een geweldige tragiek schuilgaat, het beladen etiket ‘moord’ te plakken? Het woord zelfdoding is neutraal, terwijl het woord zelfmoord een negatief waardeoordeel inhoudt.

Misschien kunnen we in Nederland het woord suïcide meer gaan accepteren. Een woord als genocide wordt tenslotte ook altijd gebruikt terwijl er een Nederlands woord voor is (volkerenmoord).

Gedood
S.C. Walland - Amsterdam

In het nieuws worden de bij een ongeluk omgekomen mensen of de gesneuvelden in een oorlog steevast aangeduid met gedood. Dit is ongetwijfeld de letterlijke vertaling van het Engelse to be killed en in het Engels betekent dat ook ‘omkomen, de dood vinden’. Bij het werkwoord doden moet ik altijd aan een gerichte handeling denken waarbij iemand een ander ‘doodt’, ‘doodmaakt’, en dat is niet het geval bij een ongeluk en zelden in een oorlog.

Er is dus ooit een slordige vertaling van een Engelse term ontstaan die niet gecorrigeerd is, die is ingeburgerd in het Nederlands, maar die mij telkens stoort.

Tussen-n in namen
Frits Houtman - Arnhem

Een fotobijschrift op de nieuwssite Nu.nl luidt: ‘Frits Bolkenstein geeft lezing over politiek tijdens bijeenkomst VVD in Leiden’ - met een n te veel dus in de naam van de voormalige VVD-leider, met dank aan de Nederlandse Taalunie. Het is een merkwaardig geval van hypercorrectie, die te wijten moet zijn aan de onzekerheid van taalgebruikers over de tussen-n-regeling uit het Groene Boekje, kennelijk onder het motto: bij twijfel schrijven.

De redacteur bij Nu.nl is niet de enige. Via Google vind ik circa 20.900 treffers voor ‘Frits Bolkenstein’ (tegenover 523.000 treffers voor het juiste ‘Frits Bolkestein’).

Kwartiel
P.P.L. Regtien - Hengelo

Sinds kort wordt bij sommige onderwijsinstellingen het studiejaar niet meer in ‘semesters’ (periodes van zes maanden), ‘trimesters’ of ‘dimesters’ (periodes van drie respectievelijk twee maanden) onderverdeeld, maar in zogenoemde ‘kwartielen’. Er bestond kennelijk behoefte aan een woord voor een periode van ongeveer drie maanden, maar niet precies gelijk aan een kwartaal (synoniem met trimester). Een kwartiel beslaat tien tot twaalf weken, al naar gelang de plaats in het kalenderjaar.

Wat mij betreft mag dit gewoon ‘kwartaal’ blijven heten (een van de vier studieperiodes in een jaarcurriculum). Zeker geen ‘kwartiel’, want dat is een term uit de statistiek met een totaal andere betekenis (daar is het een van de drie waarden die een geordende verzameling in vier gelijke delen opdeelt; vergelijk de mediaan, die de verzameling opdeelt in twee gelijke delen).

[p. 107]

Uitgezonderd
J.F. Razoux Schultz - Maastricht

Geregeld lees ik iets als: ‘Verboden voor alle verkeer, uitgezonderd stadsbussen.’ Dat ‘uitgezonderd’ vind ik niet zo fraai. Behalve is toch een veel mooier woord?

Opzouten
Lieneke van der Schoot - Rosmalen

Wat ik maar niet kan begrijpen is dat opzouten een populair alternatief is geworden voor wegwezen of opdonderen. Volgens Van Dale betekende opzouten voorheen vooral ‘bewaren’. Het had zijn betekenis te danken aan de conserveermethode waarbij zout gebruikt wordt. Als iemand het heeft over ‘opzouten’, vat ik dat daarom nog altijd op als ‘je kritiek voor je houden’ of ‘niet zeuren’.

Marinebioloog
George Slieker - Koog aan de Zaan

Op een van de commerciële tv-kanalen zijn regelmatig reportages te zien over duikexpedities, etc. Daarbij komen ook deskundigen aan het woord, in het Engels ‘marine biologists’ geheten. Dit wordt steevast vertaald als ‘marinebioloog’. Aan boord van de HMS Van Speyk zijn echter geen marinebiologen te vinden. Het woord marine betekent in het Engels ‘datgene wat met de zee te maken heeft of in de zee leeft’. Zeestrijdkrachten heten in het Engels ‘navy’.

‘Dat moet je niet willen’
Arie Snoek - Rotterdam

Wat zeiden we in de vorige eeuw ook alweer als we iemand duidelijk wilden maken dat iets geen goed plan was, niet nastrevenswaardig was, een heilloze weg was, geen goed idee was, niet te ambiëren was of alleen maar tot ellende leiden zou?

Ik weet het niet meer precies, maar ik weet wél wat aan het begin van deze eeuw overal en altijd te horen is: ‘Dat moet je niet willen.’ En zo is het maar net.