Onze Taal. Jaargang 76

[p. 82]

Gewezen wezen
Enkele fameuze rijmloze woorden van rijm voorzien

Jaap Bakker

Verkleumd, jongst, googelen en Al-Qaida. Dat zijn enkele van de Nederlandse woorden zonder rijm. Of eigenlijk: dat wáren ze. Want na de oproep van Jaap Bakker om die woorden van een rijmpartner te voorzien, zijn ze door de lezers van Onze Taal uit hun eenzaamheid verlost.

Illustratie: Matthijs Sluiter

Afgelopen december liet ik u kennismaken met een groep woorden die al dan niet terecht als onberijmbaar te boek staan. Dat bleken er aardig wat te zijn, vooral meerlettergrepige woorden zoals lachen, gordel en vijftig. Weesrijmen met een eenlettergrepige rijmklank zijn veel zeldzamer. Sommige daarvan, zoals herfst, zijn al vele malen door vernuftige rijmers aan een partner geholpen, bij andere was dat nog nooit geprobeerd. ik eindigde met een oproep aan de lezers om eens hun best te doen op de woorden verkleumd, jongst, googelen en Al-Qaida.

Zelden heb ik zo veel reacties op een artikel gekregen. Tientallen rijmen dwarrelden op mijn bureau, sommige nogal houterig en geforceerd, andere bijzonder geslaagd. Van die oogst wil ik u graag iets meegeven.

■ Uitgemuseumd

Degenen die zich over verkleumd hebben gebogen, namen veelal hun toevlucht tot oogrijm. Logisch, want er bestaan nauwelijks woorden op -eumen om van uit te gaan (tenzij je de plaatsnaam Heumen als werkwoord opvat, zoals iemand heeft geprobeerd). Het Nederlands kent echter wel een hele rits oorspronkelijk Latijnse woorden op -eum. Die bieden interessante mogelijkheden, zoals ‘We waren uitgewinkeld en uitgemuseumd’ of ‘Geen wonder als je urenlang Te Deumt’. Het rijm is gekunsteld, maar juist daardoor ook wel grappig. Zeker als je de verkeerde uitspraak van de e-u in het verhaal betrekt, zoals Bastiaan Vinkenburg deed in een gedichtje over iemand die een reünie bezoekt. Hier het cruciale fragment:

Terwijl door ieder werd gereunied
Wist zij de uitspraak van de eu niet
Met haar werd niet gejubileumd
Buiten stond ze, stil, verkleumd

Maar het meest overtuigend vond ik de oplossing van Frits Criens, die een volwaardig rijm produceerde met behulp van het mooie archaïsche woord dreum:

Het werk begon al om een uur of zeven
De hal was koud, mijn handen zijn verkleumd
Eerst moest ik het getouw een dreumbeurt geven
- De dreum zijn afvalrestjes na het weven -
In no time had ik heel de zaak ontdreumd

Over naar de volgende patiënt. Het woord jongst vereist vanwege de uitgang -st een rijmwoord in de overtreffende trap. Er bestaan echter geen bijvoeglijke naamwoorden die zich op die manier laten verbuigen. Of toch? Edwin den Boer schreef:

Van alle schrijvers is Thomas het jongst
Maar zijn boekje is niet het oblongst

De mededeling snijdt weinig hout, maar de woordvorm het oblongst is zo dwaas nog niet. Een boekje van laat ons zeggen 15 cm hoog en 20 cm breed heeft een oblong-formaat; een exemplaar van 15 bij 25 is oblonger en een van 15 bij 30 is van de drie het oblongst. Deze oplos-

[p. 83]

sing is in elk geval een stuk acceptabeler dan neologismen als het verwrongst, het gongst en het ongst.

■ Origineelste

Anderen fabriceerden superlatieven met andere woordsoorten. Twee rijmers namen ‘zoenen’ als thema en voerden iemand op die dat ‘het tongst’ deed. Een versje over snel defect rakend plastic bestek besloot met de verzuchting ‘Dit is echt weer Hongkong op z'n Hongkongst’. Die rijmtruc is al eerder vertoond (‘Wieringerwerf op z'n Wieringerwerfst’), maar het resultaat is alleszins geloofwaardig. Nog een stapje verder ging Theo Danes, die geen plaatsnaam maar een persoonsnaam in de overtreffende trap zette. Zijn oplossing is stellig de origineelste van allemaal en het bijbehorende gedicht is zó aardig dat ik het graag in z'n geheel citeer:

Mannenkoor ‘De dronken drenkelingen’
Startte door de sleur van gospelsongs
Met een wedstrijd: Wie het best kan zingen
Op z'n Robert Longs
Vreemd, de winnaar van de metgezellen
Kende Long niet eens: hij was het jongst
Maar hij zong, zo zou je kunnen stellen
Op z'n Robert Longst

Het vers spreekt me ook daarom aan omdat het een eerbewijs is aan de onlangs overleden Robert Long, niet alleen een begaafd zanger en muzikant, maar ook een geweldige tekstdichter, die taalspel en stuntrijm niet uit de weg ging. Hij hielp bijvoorbeeld het weesrijm veertig aan een partner (in een boos lied over de verwaarlozing van Nederlandstalig repertoire op de radio: ‘En dat maakt me soms zo vreselijk koleertig / Er staat zowat geen Hollands stuk in de Top-40’).

■ Bugles

Dit brengt ons bij de meerlettergrepige weesrijmen, waarvan ik u de vorige keer een hele lijst voorzette. Een paar woorden bleken daar ten onrechte op te staan. De scherpzinnige Frits Criens liet mij weten dat karper, dertig, desem, misselijk, ronselen, monster, vordert, behoudend en smuigerd ‘natuurlijke rijmpartners’ kennen in de vorm van harper, pertig, resem, gewisselijk, fronselen, tonster, ordert, ontwoudend en ruigerd. In deze opsomming ontbreekt het bovenvermelde woord koleertig, omdat het niet in Van Dale staat. Toch is het in het Nederlandse taalgebied bepaald niet onbekend, zoals iedereen na een minuutje googelen kan bevestigen.

Googelen, ja, dat is een van die moderne uitdagingen voor de rijmacrobaat. Er is inmiddels ‘in het wild’ een rijmpartner gesignaleerd: froogelen (koopjes jagen met behulp van de door Google geëxploiteerde zoekmachine Froogle - de naam zinspeelt op het Engelse woord frugal ‘zuinig’). Maar zeg nu zelf, een erg opwindend koppel is googelen - froogelen niet. Heel wat pittiger is het rijm van een lezer die onder de naam Tjan een website beheert en daarin herinnerde aan het bestaan van Bugles, hoornvormige maiszoutjes van Smiths. Hij verwerkte de naam als volgt:

Dat er veel chips en zoutjes zijn
Laat zich eenvoudig googelen
Wat doen we, gaan we ringlingen
Wokkelen, of bugelen?

Bugelen lijkt mij een legitieme nieuw-vorming te zijn, naar het voorbeeld van snacken, kaasfonduen, teaën, borrelen en grazen.

Dezelfde Tjan heeft ook een aanval gedaan op Al-Qaida, door middel van het klankwoord laidada daida. Het gedicht in kwestie is erg leuk, vooral voor wie van zwarte humor houdt, maar te lang om hier te citeren. Nieuwsgierigen verwijs ik naar www.tjan.nl.

■ Roverhoofdman van Al-Qaida

Andere inzenders hebben de mogelijkheden van het dubbelrijm geëxploreerd, bijvoorbeeld met het zinnetje ‘Geef mij nog maar een groot stuk vlaai, ma’ of de door een Vlaming geslaakte uitroep ‘Hé, gai da!’ Heel grappig vond ik een gedichtje van Bas Hobbel, waarin wordt gebruikgemaakt van oogrijm dat binnen de context van het verhaal wordt gerechtvaardigd (die aanpak zagen we al eerder bij het koppel gejubileumd - verkleumd). Het vers gaat zo:

De roverhoofdman van Al-Qaida Schreef op een velletje papier: ‘Ik luister graag naar De barbier Maar nog veel liever naar de Aida’ (Ik weet dat zij A-ï-da heet Maar of dat opperhoofd dat weet?)

Professionele plezierdichters weten dat er een truc is waarmee je vrijwel alle moeilijke rijmwoorden aan een partner kunt helpen: het ‘rime batelé’ (goochelrijm). Batelérijm is de klankovereenkomst tussen het slotwoord van een versregel en een of meer (fragmenten van) woorden binnen in de volgende regel. Als prototype mag gelden het lied ‘Vrijgezellenflat’ van Ria Valk, dat zo begint:

In mijn kleine vrijgezellenflat ben ik wat van plan
Elke avond fijn een lekkere man... darijn of sinaasappel

Van alle inzenders is er maar één die deze mogelijkheid heeft uitgebuit: Hans de Jong, leraar wiskunde te Rotterdam. Hij schreef een gedicht waarin alle rijmkundige hangijzers aan bod komen, onder meer het fameuze twaalf:

Rijmen op het woordje twaalf?
Eindelijk is hier een optie:
Voor het maandblad Onze Taal fijn weer een weeskind ter adoptie.

Iemand die dit verzint, weet ook wel raad met moeilijke meerlettergrepige rijmen. Ik eindig dan ook graag met De Jongs slotcouplet:

Verder leverde Al-Qaida
Menig uurtje peinzen op.
Die beweging is niet fraai. Daarom denk ik dat ik nu stop.
Omdat er niets bestond bij goog'len,
Tot besluit van dit couplet,
Heb ik, van het rijmen moe, Glenn Miller weer eens opgezet.