Onze Taal. Jaargang 76

[p. 60]

Reacties

Nescafé
K. Ruig - Malden

Ton den Boon beschrijft in de november-aflevering van zijn rubriek ‘Merken worden woorden’ hoe de merknaam TomTom een alledaags woord (tomtom) is geworden. Dit riep bij mij een herinnering op die ik u niet wil onthouden.

In 1951 maakte ik als stuurmansleerling mijn eerste reis naar de Verenigde Staten. Niet lang daarvoor was er een nieuw product op de markt gekomen, dat flink duur was: oploskoffie, in die tijd in Nederland alleen verkrijgbaar van het merk Nescafé. Je mocht dat niet zomaar vrij invoeren: 100 gram Nescafé was het maximum, terwijl je van gewone koffie een kilo mocht meenemen. In Amerika ontdekte ik oploskoffie van het merk Maxwell, en ik kocht tien potjes van 100 gram om mijn ouders en mijn familie mee blij te maken. Terug in Nederland klaarde ik 1 kilo Maxwell-koffie in.

Op de kade hield de douane me staande, bekeek de papieren, keek in de bagage en ontdekte de oploskoffie. Geen gewone koffie, maar ‘Nescafé’ - dat was dus smokkel! Ik wees de douanier op het verschil tussen de aanduiding in de wet (Nescafé) en die op mijn potjes (Maxwell).

Hij weigerde mij door te laten en ik weigerde te betalen en liet de chef erbij roepen. Die gaf mij ten slotte gelijk en ik heb de familie dus echt blij kunnen maken, want (je kunt het je nu niet meer voorstellen) oploskoffie was toen een echte luxe.

Geldhoeveelheid [1]: onbepaalde hoeveelheid
Kees Pot - Berkenwoude

In het artikel ‘Geldhoeveelheid of hoeveelheid geld?’ (Onze Taal december) beschrijft Joop van der Horst hoe de samenstelling x-hoeveelheid (zoals geldhoeveelheid) in het dagelijks taalgebruik terrein wint op de woordgroep hoeveelheid x (hoeveelheid geld). Een interessant stuk.

Maxwell-oploskoffie uit Amerika, jaren vijftig van de vorige eeuw, heette geen ‘Nescafé’ en kon hier daarom makkelijker worden ingevoerd.

In mijn beleving is het ene onbepaald, en het andere bepaald. Bijvoorbeeld: ‘Bij de lawine kwam een enorme sneeuwhoeveelheid naar beneden (erg grote, onbepaalde hoeveelheid); er moest daarna een grote hoeveelheid sneeuw geruimd worden om de weg vrij te maken (wel tien vrachtwagens vol, dus bepaald).’ Of: ‘Als de gletsjers in de Alpen smelten, komt er een waterhoeveelheid vrij waardoor de hoeveelheid water in de Rijn zal stijgen.’ Hoeveel smeltwater er aanvankelijk vrijkomt, is onbekend, maar hoeveel het water stijgt, is meetbaar.

Voor een onbepaalde lezing van de zin kunnen beide vormen door elkaar gebruikt worden, maar voor een bepaalde lezing niet: in het laatste voorbeeld kun je ook zeggen dat er een ‘hoeveelheid water’ vrijkomt, maar niet dat de Rijn met een bepaalde ‘waterhoeveelheid’ zal stijgen.

Geldhoeveelheid [2]: vakterm
Max Meijs - Oisterwijk

Joop van der Horst wekt in zijn artikel ‘Geldhoeveelheid of hoeveelheid geld?’ (Onze Taal december) de indruk dat geldhoeveelheid hetzelfde is als hoeveelheid geld. Maar dat is niet het geval. Ik ben geen taalkundige maar econoom, en ik zou het een nooit gebruiken als alternatief voor het ander. Geldhoeveelheid is een (vak)technische term die in de door Van der Horst genoemde definitie uit de Van Dale correct omschreven wordt: ‘totale som aan chartaal en direct opvorderbaar giraal geld bij het publiek’.

De toevoeging ‘bij het publiek’, die Van der Horst best weg zou willen laten, kan nu juist niet weg. Geld in handen van banken en overheid telt niet mee bij de geldhoeveelheid. (Eigenlijk is het gebruik van het woord chartaal in de definitie al een verwijzing naar het vaktechnische karakter van de samenstelling; de meeste mensen moeten dat - net als Van der Horst in zijn artikel - opzoeken.)

Ik vraag me af of er ook bij de andere voorbeelden van Van der Horst misschien sprake is van een verschil tussen technische en algemene termen, waardoor de theorie van de geleidelijke vervanging van het een door het ander op losse schroeven zou komen te staan.

Raamnegers bij Lingo
Michiel Eijsbouts, Voormalig Juryvoorzitter Lingo - Antwerpen

In ‘Het taaljaar 2006’ in het decembernummer noemt internetpubliciste Merel Roze raamnegers het ergste woord van het afgelopen jaar, en zij weet erbij te vermelden dat dit in het televisiespelletje Lingo werd goedgekeurd. Dit is niet juist.

In de queeste naar het door de kandidaten te raden tienletterwoord werd in de desbetreffende uitzending inderdaad het (niet-bestaande) woord raamnegers genoemd, maar aangezien het niet de juiste oplossing betrof, werd deze suggestie door de vigerende jury afgekeurd. (Bij het tienletterwoord krijgen de kandidaten maar één kans.)

Vanwege de licht-humoristische waarde van het voorval werd dit echter opgepikt door Jack Spijkerman, die wel vaker de draak stak met het bekende woordspel. Ik herinner mij een uitzending waarin de heer Spijkerman meende het tienletterwoord herfstkaas te moeten ridiculiseren, terwijl dit destijds gewoon in Van Dale stond. Bij navraag bleek de redactie van Kopspijkers nog met een oude editie te werken.

Hoe dan ook, raamnegers is dus nooit goedgekeurd in het spelletje Lingo, en het voorval vond ook niet plaats in het taaljaar 2006, maar al in 2003. De juiste oplossing van de betreffende puzzel was overigens rondnaaier.

Pop
Henk Kok - Schagen

Dat pop in de uitdrukking zo fijn als gemalen poppestront ‘baby’ betekent (Ewoud Sanders in Onze Taal, september 2006), wordt ondersteund door uitdrukkin-

[p. 61]

gen in het West-Friese dialect. Een poppie koupe, 't poppie voor 't gat zoene en met de poppesnor an de reed gaan betekenen respectievelijk ‘een kind krijgen’, ‘op kraamvisite gaan’ en ‘met de kinderwagen [waarvan de wielen een snorrend geluid maken] uit rijden gaan’.

Intensieve menshouderij
G. Crisson - Alphen aan den Rijn

In Jaap de Jongs artikel ‘Titanenstrijd of titaantjes?’ (Onze Taal november) wordt Jan Marijnissen aangehaald, die de term intensieve menshouderij zou hebben gebruikt voor ‘grootschalige verpleeghuizen waarin ouderen te slecht worden behandeld’. Hij is echter niet de bedénker ervan. De term is van oorsprong de titel van een boek uit december 2004, dat als ondertitel heeft: ‘Hoe kwaliteit oplost in rationaliteit’.

Stan the Man
Wim Ros - Soest

Van the Man is de bijnaam van Ruud van Nistelrooy, schrijft Frank Joosten in zijn artikel over bijnamen van voetballers in het juninummer van Onze Taal. In de rubriek ‘Reacties’ in het decembernummer betoogt Jack Goedegebuure vervolgens dat het hier gaat om een ‘tweedehands’ bijnaam: de lerse zanger Van Morrison ging hem voor. Maar Van the Man ‘Nistelrooy’ en Van the Man ‘Morrison’ zijn beiden slechts surrogaatjes. De eerste echte ‘The Man’ was en is Stan Musial, een beroemde Amerikaanse honkballer. Begon in 1941, trad terug in 1963. Stan the Man.

De Amerikaanse honkballer Stan Musial, oftewel Stan the Man.