Onze Taal. Jaargang 75

[p. 282]

Luisteruh? Boeiuh!
De herkomst van een jongerenwoord

Peter-Arno Coppen - Radboud Universiteit Nijmegen

‘Boeiuh!’ Jongeren gebruiken dat woord al enkele jaren om duidelijk te maken dat ze ergens bepaald niet warm voor lopen. Dat het iets met boeien te maken heeft, ligt voor de hand, maar hoe zit het precies?

Ik weet nog dat ik het voor het eerst hoorde. Het was zo'n tien jaar geleden, en het werd uitgesproken door de puberdochter van een vriend van me. ‘Ja boeiuh!’ Vette uh, klemtoon erop, en een typisch stijgende intonatie aan het begin en een dalende, bijna slepende intonatie aan het eind van het woord. De hele uitspraak liet er geen twijfel over bestaan: hier sprak een diepe walging uit. Ze vond iets absoluut niet interessant. Wat een vreemd woordgebruik, dacht ik. Hoe kun je nou ‘boeien’ roepen als iets je juist niet boeit? Dat klopt ergens niet.

Onwaarschijnlijk

Verschillende mensen hebben mij verzekerd dat boeiuh ‘gewoon’ een verkorting van boeiend is. Dat zou dan ironisch bedoeld zijn, net als de uitdrukking lekker belangrijk. Ze wijzen erop dat lekker boeiuh ook weleens voorkomt, en dat deze ironische omkeringen in jongerentaal gebruikelijk zijn, zoals ook wreed en heftig in positieve zin worden gebruikt.

Het zou kunnen. Het is zeker niet onmogelijk dat mensen boeiend ironisch gebruiken, en dan die laatste lettergreep dikker aanzetten, en dan ook nog eens die nd eraf laten. Maar ik vind het wel onwaarschijnlijk. Bij mijn weten zou het dan het enige woord op -end zijn waarbij die verkorting plaatsvindt. Ik kan me voorstellen dat je spannend ook ironisch, en ook met die intonatie en die vette uh uitspreekt, maar een verkorting tot spannuh heb ik nog nooit ergens gehoord, en kan ik me eerlijk gezegd ook niet voorstellen. Ook soortgelijke woorden als verveluh of vermoeiuh lijken me ondenkbaar.

Daar komt bij dat de historische feiten ook in een andere richting wijzen. Het is natuurlijk lastig om de geschiedenis van een spreektaalwoord op te sporen, maar als je in de discussieforums op internet kijkt, dan zie je de eerste gevallen van de spelling boeiuh in de loop van 1998 verschijnen. Zo schrijft iemand op 9 maart 1998:

Black Sabbath??? Boeiuh!!! Kraftwerk?? Beter!

En iemand anders op 16 mei 1998:

o, sorry hoor ik heb de regionale omroep vergeten, boejuh!!

Daarvóór was de kreet ook opgedoken in de normale spelling. Op 29 april 1997:

Boeien! Wat een gelul in de ruimte!

En op 9 juni 1997:

lekker belangrijk! Boeien!

Dat zegt allemaal natuurlijk niet erg veel (het gaat maar om een handjevol vindplaatsen). Maar hoe zit het dan met boeiend, dus mét een d? Dat woord komt weliswaar veelvuldig in die discussieforums voor, maar nooit in dat ironische gebruik en nooit in een afwijkende spelling als boeiund of iets dergelijks. Als boeiuh een verkorte vorm van boeiend zou zijn, waarom is dat dan in het begin nooit ironisch gebruikt?

‘Lachuh!’

Er is nog een reden waarom ik denk dat boeiuh geen verkorte vorm van boeiend is. Die is dat hetzelfde type uitspraak (intonatie, klemtoon en verkorting) wel degelijk bij andere woorden voorkomt. En die andere woorden zijn dan altijd hele werkwoorden: aanvalluh, lachuh.

Dat aanvalluh lijkt ook wel een beetje op luisteruh, dat cabaretier Paul van Vliet in de jaren zeventig voor zijn Majoor Kees-typetje gebruikte. Zoals dat een sterke aansporing was tot luisteren, afkomstig uit het soldatenjargon, zo is aanvalluh een sterke aansporing tot een aanval. Ook dat lachuh is een aansporing, en wel om met zijn allen flink te lachen, maar dan wel ironisch bedoeld. Je zegt het vaak bij iets dat leuk bedoeld is, maar waarom je niet echt zou moeten lachen. Boeiuh past in dat patroon. Daarom denk ik dat het toch een typische uitspraak van het hele werkwoord boeien is. En blijkbaar dachten de taalgebruikers dat tien jaar geleden zelf ook, want als ze de kreet ‘normaal’ spelden, deden ze dat als boeien en niet als boeiend. Het kan wel zijn dat mensen het later weer zijn gaan opvatten als een verkorting van boeiend, maar zo lijkt het me dus niet ontstaan.

Er zijn mensen die bij hoog en bij laag beweren dat boeiuh een afkorting zou zijn van ‘Dat kan me niet

[p. 283]

boeien.’ Ook dat lijkt me sterk. Daarmee is de intonatie op geen enkele manier verklaard (die komt absoluut niet overeen met hoe je boeien in die zin zou uitspreken) en daarbij komt: waarom zou je zomaar van alles weglaten? Dat komt in geen enkele vergelijkbare uitdrukking voor. Waarom zeggen we dan niet met zijn allen ‘Scheluh!’ voor ‘Dat kan me niet schelen’? Er zou toch tenminste iemand moeten zijn die dat een keertje doet, als dat zo voor de hand ligt. Maar ik heb het nooit gehoord.

Dat er met woorden als lachuh en boeiuh een waardeoordeel wordt gegeven, is overigens bijzonder. Meestal geef je zo'n oordeel niet met werkwoorden, maar juist met bijvoeglijke naamwoorden. Zo zul je als je iets leuk vindt eerder ‘Leuk!’, ‘Mooi!’ of ‘Fijn!’ roepen. Het aardige is dat die vormen als lachuh en boeiuh inderdaad dezelfde gebruikswijzen krijgen als de bijvoeglijke naamwoorden. Je kunt gemakkelijk zeggen ‘Die film was echt lachuh!’ en ‘Het leven is boeiuh!’ (die laatste verzin ik niet, dat is de titel van een weblog op het internet). In taalkundige termen: lachuh en boeiuh kunnen ‘predicatief’ worden gebruikt.

‘Ik irriteer me’

Toch is er nog wel iets bijzonders met dat werkwoord boeien. Anders dan lachen behoort boeien tot de ‘ervaringswerkwoorden’. Dat zijn werkwoorden die een ervaring uitdrukken. Het Nederlands heeft er verschillende: storen, amuseren, verheugen, ergeren, irriteren, bevallen, interesseren. Deze werkwoorden hebben bijna allemaal twee constructies waar ze in voorkomen: iets stoort me en ik stoor me aan iets, iets ergert me en ik erger me aan iets. De ervaarder kan het lijdend voorwerp zijn of het onderwerp. Er zijn maar een paar werkwoorden die alleen in één constructie optreden: bevallen (niet ‘Ik beval me aan iets’) en irriteren (hoewel ‘Ik irriteer me aan iets’ hardnekkige pogingen doet om in de taal opgenomen te worden, en, zo lijkt het, met succes). En boeien. Je zegt niet ‘Ik boei me aan iets.’

Is boeien ook op weg om een volwaardig ervaringswerkwoord te worden? Inderdaad lijken daar aanwijzingen voor. Op het internet kom je af en toe vormen tegen als ‘Ik boei me daar niet zo aan’, of ‘Ik boei me daar niet zo over [of: in]’. Dat zou een verklaring kunnen zijn voor boeiuh. Net als lachuh is boeiuh dan een ironische aansporing, om ‘je ergens aan te boeien’.

Illustratie: Matthijs Sluiter

Ook dat zou kunnen, maar ik ben niet helemaal overtuigd. Waarom komen vormen als storuh of interesseruh of ergeruh dan nooit voor? Als er één ervaringswerkwoord is dat zo gebruikt kan worden, waarom dan niet allemaal? Ik weet wel dat lachuh ook min of meer op zichzelf staat, maar vormen als huiluh of brulluh kan ik me eigenlijk best voorstellen. Ergeruh niet.

Boe

Er is misschien nog een andere verklaring voor boeiuh, die ik zelf de meest charmante vind. Ook wel een beetje uit de lucht gegrepen en niet echt aan te tonen, maar wel volledig passend in alle patronen. Dat is dat boeiuh te maken heeft met de standaarduitroep van afkeuring: boe. In het Engels bestaat er zelfs een werkwoord voor: to boo. ‘The people were booing’ betekent dat het publiek massaal van zijn afkeuring laat blijken. Waarom zou dat in het Nederlands niet kunnen? Ja, we hebben wel boe roepen, maar kan dat niet zonder dat roepen? Hoe zou zo'n werkwoord moeten luiden? Boeën, met een w tussen de oe en de e? Of boeien, met een j ertussen?

Ik kan het me allebei voorstellen. Het meervoud van koe is ook koeien, dus zo'n j ertussen is helemaal niet zo gek. Misschien bestaat dat werkwoord al wel. Misschien is het dat werkwoord boeien dat uitgesproken wordt als ‘boeiuh’. Dan zou boeiuh vrijwel dezelfde verklaring hebben als lachuh, én als aanvalluh: de al dan niet ironische aansporing om met zijn allen heel hard ‘boe’ te roepen.