Onze Taal. Jaargang 75

[p. 211]

‘Havana aan de dommel’
Exotische steden aan Hollandse wateren

Rik Schutz

Het Zuid-Hollandse dorp Ammerstol werd wel ‘Moskou aan de Lek’ genoemd, vanwege zijn overwegend linkse gemeenteraad. Ook de namen van andere wereldsteden duiken op die manier in Nederland op. Een inventarisatie.

Al sinds de jaren zeventig wordt Nijmegen ‘Moskou aan de Waal’ genoemd. Met name de universiteit heette een bolwerk van mensen met communistische sympathieën, en de hoofdstad van de toenmalige Sovjet-Unie lag voor de hand als metafoor. Maar ook nu het communisme in Rusland en elders flink op z'n retour is, is dit beeld van ‘stad in communistisch land aan de plaatselijke rivier’ nog altijd in gebruik, zo bleek alleen al in de berichtgeving over de laatste gemeenteraadsverkiezingen, afgelopen maart.

Moskou blijkt nog steeds de meest gebruikte plaatsnaam, maar ook andere steden die geassocieerd worden met communisme komen voor:

-	Leningrad In een artikel over Amsterdam: ‘Leningrad aan de Amstel? Zou kunnen. De meeste stadsdelen zuchten nu onder de sovjets.’ (De Telegraaf, 10 maart 2006)
-	Porto Alegre (Braziliaanse plaats waar een aantal jaren achtereen het Mondiaal Sociaal Forum plaatsvond) In een artikel over Groningen: ‘In het debat over de uitslag van de verkiezingen van 7 maart heeft fractievoorzitter Rosita van Gijlswijk nog eens de ambitie van de SP duidelijk gemaakt: een links college dat het beleid een stuk socialer maakt. In navolging van de geuzennaam voor het linkse bestuur van Nijmegen “Havana aan de Waal” liet ze weten de titel “Porto Alegre aan de Hunze” wel te zien zitten.’ (Website SP Groningen)
-	Havana In een artikel over Gouda: ‘Dat is eigenlijk een beetje onze visie op de uitslag van de verkiezingen, en dat de Gouwenaren wellicht een Havana aan de Gouwe wel zien zitten.’ (Verslag fractieoverleg Gouda, 9 maart 2006)

Nijmegen heet ook wel ‘Moskou aan de Waal’.
Foto: © Kees Hulsen

Er blijken ook Havan(n)a's te liggen aan de Aa (Haren), de Berflobeek (Hengelo), de Binnendieze (Den Bosch), de Braassem (Alkemade), de Dommel (Vught), de Hunze (Aa en Hunze), de IJssel (Gouderak), de Kromme Rijn (Wijk bij Duurstede), de Ley (Tilburg), de Maas (Rotterdam), de Merwede (Gorinchem), de Rijn (Leiden), de Schelde (Antwerpen), de Schie (Delft), het Spaarne (Haarlem), de Vecht (Maarssen, Utrecht) en de Zaan (Zaanstad), en deze collectie is zonder twijfel incompleet.

Soms wordt de riviernaam vervangen door een ander water. Zo wordt met ‘Moskou aan de Noordzee’ naar heel Nederland verwezen. Het gebruik blijft trouwens niet beperkt tot het Nederlandse taalgebied, getuige bijvoorbeeld: ‘Here where I work, one of my colleagues refers to Harvard as Moscow on the Charles.’

Bureaucratie

In de meeste gevallen wordt de metafoor dus gebruikt om de politieke kleur van het gemeentebestuur of de gezindheid van de meerderheid van de bevolking te typeren, maar niet altijd. Van Amsterdam is bijvoorbeeld ooit gezegd:

Vroeger wel ‘Moskou aan de Amstel’ genoemd vanwege de enorme bureaucratie die er heerste.
(Webforum Blauwe Feniks, 26 april 2005)

Ook in het volgende citaat wordt naar Moskou verwezen als prototypisch bureaucratisch bolwerk:

Triest dat Estland net nu er vaart in de economische ontwikkeling komt, zijn pas verworven onafhankelijkheid alweer heeft opgegeven en zich onder het juk van Brussel, het nieuwe Moskou aan de Zenne, heeft geplaatst.
(www.meervrijheid.nl, 12 november 2004)

Een FBI-plan om e-mails van Amerikaanse burgers versleuteld op te slaan, heeft New York de bijnaam ‘Moscow on the Hudson’ opgeleverd. Een duidelijke verwijzing naar het totalitaire karakter van de Sovjet-Unie. ‘Moscow on the Thames’ verwijst naar de grote invloed van vermogende Russen in Londen:

-	(...) a rapidly-growing list of rich and famous Russians who are turning London into Moscow on the Thames. (The Washington Times, 5 augustus 2004)
-	The tidal wave of funny money leaving the former Soviet Union has led to London being called Moscow on the Thames. (Winestate, juli-augustus 2004)

Dat we met een werkelijk productief taalverschijnsel te maken hebben, blijkt uit een Vlaamse creatie. Leuven wordt wel ‘Tobbackograd aan de Dijle’ genoemd. Tobbackograd is geen bestaande Russische stad, maar een nieuwvorming die is afgeleid van de achternaam van de burgemeester Louis Tobback, die door zijn (talrijke) opponenten als potentaat wordt ervaren.