Onze Taal. Jaargang 75

[p. 185]

Hom of kuit
Was Gerard Reve belangrijk voor het Nederlands?

Frank Jansen

Er zijn taalkwesties waarover heel verschillend kan worden gedacht. Taalkundige Frank Jansen behandelt iedere maand zo'n kwestie, en nodigt iedereen uit te reageren.

Het overlijden van Gerard Reve leidde tot uitbundige aandacht in de pers. Daarin werden niet alleen de verdiensten van deze schrijver voor de emancipatie van homo's, katholieken en het Franse platteland breed uitgemeten, maar ook zijn bijdragen aan de Nederlandse taalcultuur. Is dat laatste terecht?

Voorstander

Reve is inderdaad heel belangrijk voor het Nederlands geweest. Niet zozeer omdat hij nieuwe woorden heeft bedacht - dat is meer iets van andere schrijvers, zoals Toonder en Van Kooten - als wel door zijn zinsbouw. Hij heeft, tegen de trend van steeds kortere zinnen in, de klassieke volzin in ere gehouden en verder ontwikkeld. In dergelijke zinnen, waarin één uitgesponnen gedachte of redenering verwoord wordt, zorgt de syntaxis voor een zekere spanning, omdat in bijzinnen bijvoorbeeld het werkwoord achteraan komt, waardoor de erin uitgedrukte gedachte verrassender wordt en een meerwaarde krijgt.

Verder was Reve een meester in het naast elkaar zetten van verheven en triviale zaken, waardoor de lezer onwillekeurig in de lach schiet. Zijn gebruik van ironie heeft hetzelfde effect. En ten slotte hebben wij door zijn eigenzinnige spellingen (de ampersand - het &-teken - in plaats van en bijvoorbeeld, en pseudo-archaïsmen als Wolph) kunnen leren dat we de regels van het geschreven Nederlands niet als een keurslijf moeten zien, maar als een stramien dat ons de mogelijkheid geeft om expressief te zijn door ervan af te wijken.

Tegenstander

Ik ben blij dat u dat vraagt, want het antwoord is natuurlijk ‘nee’. Reve was een schrijver met een beperkte thematiek: geloof, drank en jongenskonterij. Zijn bizarre spellingen en stijlwendingen verwerden al snel tot een vervelend maniertje. En ja, hij valt te prijzen om zijn zinsbouw, maar laten we wel wezen: het is eerder navrant dat iemand tegenwoordig geprezen kan worden voor het feit dat hij een zin met maar liefst twee bijzinnen kan schrijven, die toch op zijn pootjes terechtkomt. Als je dat vroeger in de derde klas van het gymnasium niet kon, ging je niet over.

Maar het beroerdste is wel die reviaanse ironie. Die bracht met zich mee dat hij de meest verschrikkelijke dingen kon zeggen en er toch mee wegkwam ‘omdat zo'n intelligent mens het natuurlijk niet letterlijk bedoeld kan hebben’. Als we dan toch met twee maten gaan meten, vind ik dat het juist omgekeerd moet: juist intelligente mensen horen van tevoren te beseffen wat het effect van hun woorden kan zijn, en dan na te denken.

Wat vindt u ervan? Was Gerard Reve belangrijk voor het Nederlands?

Geef voor 3 juli uw mening op onze website: www.onzetaal.nl/homofkuit. Of stuur een briefkaart met ‘Gerard Reve was belangrijk voor het Nederlands’ of ‘Gerard Reve was niet belangrijk voor het Nederlands’ naar de redactie van Onze Taal, Raamweg 1a, 2596 HL Den Haag. In de volgende aflevering de uitslag.

Uitslag vorige stemming

Europese Dag van de Logopedie, Wereldstotterdag... Zijn zulke Bijzondere Dagen, Maanden en Jaren wenselijk? Het is niet een probleem waar de Onze Taal-lezer echt mee zit, want er waren dit keer slechts 185 stemmers. Maar de verhoudingen zijn wel duidelijk. Bijna negen op de tien deelnemers aan de stemming (wat neerkomt op 163 stemmers) willen die dagen niet. Daar staan slechts 22 voorstanders tegenover.