Iktionaire
Kunnen en mogen
Jan Kuitenbrouwer
Op 8 april van dit jaar overleed Gerard van het Reve. Een van de grootste naoorlogse Nederlandse schrijvers, oordeelden de herdenkers eensgezind, natuurlijk, en dan vooral als stilist. De Telegraaf deed verslag van de begrafenis. ‘Volgens uitgever Bert de Groot kan de invloed van de zaterdag 8 april overleden schrijver niet worden onderschat: “Iedere beginnende schrijver moet zich eerst losweken van de stijl van Gerard Reve.”’
De grootste stilist van Nederland gaat zijn graf in en de krant schrijft dat zijn invloed ‘niet kan worden onderschat’. Zijn invloed als stilist op De Telegraaf is misschien moeilijk te onderschatten, maar wat de lijkredenaar ongetwijfeld zei, is dat de invloed van Reve niet mág worden onderschat.
Steekproef.
Googel de zinsnede ‘kan niet worden onderschat’. Je krijgt 136 hits en... allemaal fout. Allemaal.
De eerste zes:
‘De psychosociale nood bij mensen met chronische nierziekten kan niet worden onderschat.’ (site over nierziekten)
‘De nachtopvang als een zich almaar herhalend kortstondig “leefmilieu” kan niet worden onderschat.’ (site over verslavingszorg.)
‘Door deze beslissing verloopt bestandsuitwisseling wellicht wat minder flexibel, maar het belang van een goede beveiliging kan niet worden onderschat.’ (site over computerveiligheid)
‘De kracht van het positief gelovig gebed kan niet worden onderschat.’ (site over God)
‘Het belang van goede pannen kan niet worden onderschat.’ (site over koken)
‘Het belang van de juiste haring kan niet worden onderschat.’ (site over kamperen)
Mág niet worden onderschat, bedoelt men. Met kan keert de betekenis om. Dan is elke schatting nog te hoog, hoe laag ook.
Niet nadat - ook zoiets. ‘Goed, zo meteen het commentaar van Johan Cruijff, maar natuurlijk niet nadat Bert even met de coach praat.’ Dus eerst komt Cruijff, denk je. ‘Kom er maar in, Bert!’
‘Niet dan nadat’, bedoelt men, oftewel: ‘pas nadat’. Of: ‘niet voordat’.
‘No one ever went broke underestimating the taste of the American public’, schreef H.L. Mencken. Het is een kwinkslag. ‘Van het onderschatten van het grote publiek is nog nooit iemand arm geworden.’ Altijd gevaarlijk, kwinkslagen. Voor je het weet vallen ze in de verkeerde hersens.
Met de wisecracks van Reve gaat dat ook gebeuren. Hij stond nog boven de grond en het bederf begon al. ‘Ik plas nog zonder lenzen’, zeggen de mensen straks, voordat (dus niet nadat, en ook niet dan nadat, maar weer wel niet dan nadat) ze ter toilet gaan. (‘Ik kak nog zonder bril’, zei de volksschrijver graag.)
Reve had gelijk: de tragiek van een schrijversleven kan niet worden overschat. Het mag wel, maar het kan niet. Nooit niet. Sorry, ‘never’ nooit niet.
Auteursrechtelijk beschermd