Onze Taal. Jaargang 75

[p. 147]

Geschiedenis op straat
Rading

Riemer Reinsma

Rading is een oud woord voor ‘grens’. Als straatnaam komt het voor in Hilversum en Loosdrecht. Verder hebben Utrecht en De Bilt ieder een Biltse Rading, en heeft Vleuten de Haarrijnse Rading.

Waar komt het woord rading vandaan? Het Woordenboek der Nederlandsche Taal weet te melden dat het een zogeheten hypercorrecte (dat wil zeggen deftig bedoelde, maar foute) vorm is voor raaiing. Dit laatste is een afleiding van raaien, dat op zijn beurt gebaseerd is op het Franse raie (‘streep’), dat wij in de zestiende eeuw ontleend hebben. In onze tijd wordt het Franse woord uitgesproken als [rè], maar indertijd moet het hebben geklonken als [raj]. Die ‘gewone’, niet-deftige versie Raaiing komt overigens ook als straatnaam voor, en wel in het Groningse dorp Beerta. Van gewichtigdoenerij moeten de nuchtere Groningers kennelijk niks hebben.

Welke grens ooit werd aangeduid met de Haarrijnse Rading en de Biltse Rading is niet bekend, maar over de Radingen in Hilversum en Loosdrecht hebben we volstrekte zekerheid. Daar lag de grens tussen het Gooi (dat tot Holland behoorde) en het Sticht, de latere provincie Utrecht. Nog steeds vormen de twee Radingen de provinciegrens.

Kromme Rade

Het grondwoord raai heeft nog een hypercorrecte verwant, namelijk rade - ook weer met zo'n ingevoegde d. Maar ook rade (eveneens: ‘grens’) is allang uit de gewone taal verdwenen. Op één plaats leeft de naam nog voort: een weggetje in het plassengebied bij Ankeveen heet de Kromme Rade. Ook deze naam is nog steeds actueel, want de Kromme Rade ligt eveneens op de eerder genoemde provinciegrens. Met de tussen-d van rade was de ontwikkeling van dit woord overigens nog niet ten einde, want naderhand verdween de d weer en werd het samengetrokken tot raa, net zoals nader ooit is veranderd in naar, en vergaderen in vergaren. En zo heet een weg in Loosdrecht nu de Raaweg. Alweer niet toevallig, want ook hier ligt weer diezelfde provinciegrens. De rade in de naam Kromme Rade moet trouwens niet worden verward met de rades die aanleiding hebben gegeven tot een naam als Kerkrade. Daarin betekent rade ‘gerooid bos’, en dit woord rade heeft een andere oorsprong.

Grenspalen

De allerbekendste rading is natuurlijk Hollandsche Rading, het dorp tussen Utrecht en Hilversum. Oorspronkelijk was het een straatnaam (zoals valt op te maken uit een artikel van een zekere M.R. in Maandblad Oud-Utrecht 1953, blz. 32), maar na verloop van tijd ging de naam over op het hele dorp. Hollandsche Rading suggereert dat er ook een Stichtse Rading geweest moet zijn, maar daar zijn geen bewijzen van. Hollandsche Rading zou nu zélf trouwens Stichtse Rading moeten heten, want het dorp ligt niet in (Noord)Holland maar in Utrecht. Hoe zit dat?

In zijn studie De grenzen van het Gooi (1977) meldt C. Boerhout dat er eeuwenlang conflicten zijn geweest over de grens tussen Holland en het Sticht. En eeuwenlang is die grens in beweging geweest: langzaam maar zeker breidde het Sticht zich uit ten koste van het Gooi. Soms werden de geschillen beslecht door de inzet van troepen, maar over het algemeen waren het kleinschalige strubbelingen tussen lokale boeren, die stiekem grenspalen en grensstenen verplaatsten.

Konden de Gooiers dan niet genoeg van zich afbijten? Waren ze niet tegen hun Stichtse buren opgewassen? Boerhout vermoedt dat het allemaal draaide om de ontginning en het gebruik van veengronden die in het Gooise grensgebied lagen. De Stichtenaren hadden het veen om economische redenen hard nodig, in tegenstelling tot de Gooiers, die op zandgrond woonden en een ander soort agrarische economie hadden. En zo zal Hollandsche Rading dus ooit zijn ingepikt door de Stichtse buren.

Grenspaal in Hollandsche Rading.
Foto: Harry ten Veen