Onze Taal. Jaargang 75

[p. 78]

Inzicht

Raymond Noë

‘InZicht’ licht u in over nieuwe boeken, congressen en lezingen in taalkundig Nederland en België. Vermelding in deze rubriek betekent niet dat de redactie ze aanbeveelt. Voor een zo volledig mogelijk beeld hebben wij ook uw hulp nodig. Weet u iets waarvan u denkt dat het in deze rubriek thuishoort, laat het ons dan weten.
Verschijningsdata en prijzen onder voorbehoud.

Kunsttermen

Kunst ABC is een vakwoordenboek op pocketformaat waarin in kort bestek zo'n duizend termen uit de architectuur, kunst en kunstgeschiedenis (stromingen, technieken, materialen, et cetera) verklaard worden - van aardewerk, aardpigment en abacus tot zwarte kunst, zweepslaglijn en zwik.

Kunst ABC. Meer dan 1000 termen van Douwe Brongers en Désirée Raemakers is een uitgave van Inmerc en kost € 9,95 (ingenaaid, 144 blz.). ISBN 90 6611 110 0

Dikke Prisma's

Uitgeverij Het Spectrum is een reeks handwoordenboeken begonnen die zo nauw mogelijk moet aansluiten bij het hedendaagse taalgebruik. Het boegbeeld van de reeks is het Handwoordenboek Nederlands, dat zo'n 70.000 trefwoorden bevat. De lemma's - in de inmiddels in woordenboeken gangbare tweekleurenopmaak, met blauw als signaalkleur - geven informatie over betekenis, woordsoort, meervoud, geslacht, vervoeging, afbrekingen en uitspraak. De andere delen in de reeks zijn vertaalwoordenboeken: Frans, Duits en Engels. Voor iedere taal is er zowel een ‘heen’- als een ‘terug’-deel, en elk bevat zo'n 50.000 trefwoorden. De lemma's geven informatie over onder meer betekenissen en uitspraak, en waar nodig worden de betekenissen met voorbeeldzinnen verduidelijkt. In korte kadertekstjes worden zaken die extra aandacht nodig hebben (zoals valse vrienden en het correcte gebruik van termen) iets verder uitgediept. De delen Frans verschijnen pas in april.

• De Prisma handwoordenboeken N-E, E-N, N-F, F-N, N-D en D-N kosten € 18,50 per stuk (gebonden, ca. 900 blz.).
• Prisma handwoordenboek Nederlands kost € 19,50 (gebonden, 1529 blz.). ISBN 90 274 9073 2

Nieuwe Van Dales

Tamelijk geruisloos is ook Van Dale Lexicografie een nieuwe reeks woordenboeken begonnen: de praktijkwoordenboeken, die qua omvang vergelijkbaar zijn met de Prisma-handwoordenboeken. Van Dale legt het accent niet op het eigentijdse, maar op het zakelijke taalgebruik, en hun ‘praktijkwoordenboeken’ zien er met hun linnen rug ook wat chiquer uit. De (ook weer) in twee kleuren gedrukte lemma's in het deel Nederlands geven informatie over betekenis, meervoud, geslacht, vervoeging, afbrekingen en uitspraak; onderwerpen die toelichting behoeven (bijvoorbeeld bepaalde spellingregels), krijgen die in kaderteksten. De tweedelige vertaalwoordenboeken Frans, Duits en Engels geven informatie over betekenis, uitspraak en woordsoort. Waar nodig worden betekenissen verduidelijkt met voorbeeldzinnen, en ook hier is de lopende tekst gelardeerd met informatieve kaders. De delen Frans en Duits verschijnen tegen de zomer. Bij de woordenboeken wordt een cd-rom meegeleverd, waarop de complete inhoud ervan is terug te vinden.

• De Van Dale praktijkwoordenboeken N-E, E-N, N-F, F-N, N-D, D-N kosten € 32,50 per stuk (gebonden, ca. 1000 blz.).
• Van Dale praktijkwoordenboek Nederlands kost € 37,50 (gebonden, 1040 blz.). ISBN 90 6648 254 0

Nieuwe woorden

Traditiegetrouw heeft Van Dalehoofdredacteur Ton den Boon de belangrijkste dan wel opvallendste nieuwe woorden van het afgelopen jaar samengebracht in het nieuwjaarsgeschenk van Van Dale Lexicografie. In dit boekje, Taal van het jaar vijf, zijn de nieuwe woorden ondergebracht in hoofdstukjes die de ontwikkelingen en gebeurtenissen waarmee ze samenhangen beschrijven - bijvoorbeeld de tsunami en de Veluwe-poema - zodat het tegelijkertijd ook een kroniek van het jaar 2005 is: de taal als monitor van de geschiedenis.

Een groot deel van de woorden die in Taal van het jaar vijf zijn opgenomen, is ook terug te vinden in Modewoorden van 2005, ook van de hand van Ton den Boon, maar nu in de vorm van een alfabetisch lexicon. De lemma's verklaren niet alleen de betekenis van het trefwoord, maar bevatten ook een toelichting op de maatschappelijke context ervan: wanneer ontstond het woord, en waarom?

• Taal van het jaar vijf is een uitgave van Van Dale Lexicografie en is niet in de handel verkrijgbaar. Zie de aanbieding op blz. 65 (gebonden, 120 blz.).
De tekst van het boek is ook te downloaden op de website van Van Dale: www.vandale.nl.
• Modewoorden van 2005 is een uitgave van SOLO en kost € 12,95 (gebonden, 128 blz.). ISBN 90 76268 73 8

Kennismaken met taal

Eind vorig jaar verscheen de tweede, grondig herziene druk van Het verschijnsel taal (1995) van Peter M. Nieuwenhuijsen, een boek dat de lezer een eerste kennismaking biedt met allerlei onderwerpen uit de taalkunde. Er wordt ingegaan op uiterlijke kenmerken van taal (klanken, schrift en spelling), de invloed van geografie en tijd, taalverwerving bij kinderen, en taalregels (fonologie, grammatica, syntaxis). Het boek is gericht op studenten, docenten en ‘iedereen die geïnteresseerd is in het verschijnsel taal’.

Het verschijnsel taal. Een kennismaking is een uitgave van Coutinho en kost € 27,50 (ingenaaid, 284 blz.). ISBN 90 6283 492 2

Verdwenen woorden

Het Nederlands krijgt er jaarlijks veel woorden bij, maar veel ervan verdwijnen op den duur ook weer. Vijftienhonderd woorden die in de twintigste eeuw het veld moesten ruimen zijn te vinden in het Verdwijnwoordenboek van Ton den Boon en Julius ten Berge. Een kleine greep: aafshands, calefactor, halsstraf, ijdeldarm, ikkerschap en wolfvanger. Behalve de woordenlijstjes (waarin uiteraard ook de betekenis wordt gege-

[p. 79]

ven) bevat het boek ook ‘ruim twintig vermakelijke columns die ingaan op de achtergronden van deze “taalverarming”.’

Verdwijnwoordenboek. Woorden die wegvielen uit onze woordenschat is een uitgave van Adr. Heinen Uitgevers en kost € 11,95 (ingenaaid, 125 blz.). ISBN 90 77721 50 9

Mooi Brabants

2005 was het jaar van de mooistewoordverkiezingen: van Limburg (schottelslet) tot Groningen (snoetjekoweln) kozen dialectsprekers het mooiste woord uit hun taal. Zo ook in Brabant, waar houdoe werd uitverkoren. Maar de Brabantse verkiezing leverde nog zo'n duizend andere inzendingen op - zoals streuf, striemelen en strikkel - en die zijn nu bij elkaar gezet in het boekje Brabants mooiste woord. De woorden worden verklaard en toegelicht door taalkundige Wim Daniëls, die er ook een inleiding over het Brabantse dialect bij schreef.

Brabants mooiste woord is een uitgave van Adr. Heinen Uitgevers en kost € 11,95 (ingenaaid, 203 blz.). ISBN 90 77721 54 1

Minderheidstalen

In 1996 kregen de Britse Helena Drysdale en haar man genoeg van de sleur van alledag, verhuurden hun huis en staken met hun twee jonge kinderen het Kanaal over voor een rondreis langs de grotere minderheden in Europa, zoals de Friezen, de Basken, de Saami (Lappen), de Cataloniërs, de Ladiniërs, enzovoort. Doordat Drysdale en haar gezin met een camper reisden, konden ze doordringen tot in de ‘binnenlanden’ van de gebieden waar deze volken wonen, en kennismaken met de mensen en hun taal en cultuur. In het boek Moedertalen doet ze verslag van hun anderhalf jaar durende trektocht, die hen tot in alle uithoeken van de Europese Unie bracht.

Moedertalen. Een reis door Europa is een uitgave van Atlas en kost € 24,90 (gelijmd, 414 blz.). ISBN 90450 1074 7

Voetbaluitspraken

Nu de verzamelde uitspraken van Johan Cruijff tot het nationaal cultureel erfgoed zijn gaan behoren, wordt het tijd ook zijn vakbroeders aan het woord te laten - zo zullen de samenstellers van de voetbalcitatenbundel Zonder een doel kun je niet scoren gedacht hebben. In hun boek brachten ze enige honderden rake uitspraken van voetballers en trainers samen. Aan het woord komen onder veel anderen Co Adriaanse (‘Je kan beter underdog zijn dan upperdog’), Bobby Robson (‘De eerste negentig minuten zijn het belangrijkst’) en - jawel - Johan Cruijff (‘Voetbal is simpel maar het moeilijkste wat er is, is simpel voetballen’).

Zonder een doel kun je niet scoren. De mooiste, domste, grappigste en intelligentste uitspraken over voetbal van Mik Schots en Jan Luitzen is een uitgave van A.W. Bruna en kost € 9,95 (gelijmd, 154 blz.).
ISBN 90 229 8973 9

Gebarentaal

In 1993 verscheen Gebarentaal van Tony Bloem, Ruud Janssen, Liesbeth Koenen en Albert van der Ven. Het boek, in 1993 bekroond met de KIJK/Wetenschapsweekprijs voor het beste populair-wetenschappelijke boek, biedt een uitgebreide beschrijving (met veel afbeeldingen) van de Nederlandse gebarentaal. De vierde druk is eind vorig jaar verschenen bij Vi-taal, de stichting achter de Haagse Gebarenwinkel, nadat het boek eerder werd uitgegeven door Nijgh & Van Ditmar en door Atlas.

Gebarentaal. De taal van doven in Nederland kost € 23,50 (ingenaaid, 224 blz.). Bestellingen: http://vitaal.denhaag.org. ISBN 90 76153 04 3

Gebarenwoordenboekje

Bij uitgeverij Het Spectrum is een miniwoordenboekje (kontzakformaat) Nederlandse gebarentaal verschenen. Het geeft de ‘vertaling’ van circa honderddertig veelgebruikte woorden, in de vorm van één of twee foto's plus uitleg. De woorden zijn verdeeld over hoofdstukjes als ‘Relaties’, ‘Uitgaan’, ‘Getallen’, ‘Vervoer’ en ‘Ziek en gezond’. Behalve de woordenlijst bevat het boekje ook een korte uitleg over de grammatica van de gebarentaal, en afbeeldingen van de letters van het vingeralfabet.

Prisma miniwoordenboek Nederlandse gebarentaal van Mathilde de Geus en Joni Oyserman kost € 7,95 (gebonden, 317 blz.). ISBN 90 274 2303 2

Theatertermen

Rob Klinkenberg verklaart in het handzame boekje Drie kluiten op een hondje ruim driehonderd vaktermen en begrippen uit de theaterwereld. Ze hebben te maken met de theatertechniek (hondje, kluitje, praktikabel), maar ook met hetgeen er op de planken wordt gezet door acteurs en actrices (jongejannen, dramaturk, witje). Misschien nog altijd de mooiste term: actreutel (‘actrice die koket en onwaarachtig acteert, of die buiten het toneel op intensieve wijze de aandacht probeert te trekken’).

Drie kluiten op een hondje. Klein lexicon van het theater is een uitgave van International Theatre & Film Books en kost € 15,- (ingenaaid, 212 blz.).
ISBN 90 6403 667 5

Briefcultuur 1770-1850

In de achttiende en negentiende eeuw bestond er een uitgebreide etiquette rond de correspondentie; van aanhef tot postscriptum waren vorm en stijl in regels vastgelegd. Historica Willemijn Ruberg beschrijft in Conventionele correspondentie, de handelseditie van haar proefschrift, welke rol de briefwisseling rond 1800 speelde in het dagelijks leven en bij de sociale contacten van vijf families uit de betere kringen. Ze gaat achtereenvolgens in op brieftheorie, dagelijkse correspondentie, kinderbrieven, adolescentenbrieven en gelegenheidsbrieven. Uit Rubergs onderzoek blijkt overigens vooral hoe belangrijk de briefwisseling was voor de socialisatie en voor het overbrengen van waarden en normen.

Conventionele correspondentie. Briefcultuur van de Nederlandse elite, 1770-1850 is een uitgave van Vantilt en kost € 22,50 (ingenaaid, 304 blz.).
ISBN 90 77503 42 0