Onze Taal. Jaargang 75

[p. 33]

Inzicht

Raymond Noë

‘InZicht’ licht u in over nieuwe boeken, congressen en lezingen in taalkundig Nederland en België. Vermelding in deze rubriek betekent niet dat de redactie ze aanbeveelt. Voor een zo volledig mogelijk beeld hebben wij ook uw hulp nodig. Weet u iets waarvan u denkt dat het in deze rubriek thuishoort, laat het ons dan weten.
Verschijningsdata en prijzen onder voorbehoud.

Spellingaanpassing

De presentatie van de jongste wijzigingen in de spellingregels op 13 oktober vorig jaar heeft een flinke stroom publicaties tot gevolg gehad. Ten eerste natuurlijk het nieuwe Groene Boekje, uitgegeven door de Sdu, met daarin behalve de geactualiseerde woordenlijst (bijna honderdduizend woorden waaronder zesduizend nieuwe, inclusief vijfhonderd Surinaams-Nederlandse) ook de herziene leidraad, waarin de spellingregels worden uitgelegd. Het Groene Boekje is ook te koop op cd-rom, maar alleen in combinatie met de papieren versie.

De Sdu publiceerde verder ook nog een herziene editie van Het groene woordenboek, dat ooit werd gepresenteerd als een kruising tussen het Groene Boekje en een woordenboek - hoewel het met die trefwoorden plus betekenisomschrijving eigenlijk gewoon een woordenboek is, temeer daar er geen speciale aandacht is voor de spellingregels.

Het Groene Boekje kreeg concurrentie van de Spellinggids van Het Spectrum, die eenzelfde opzet heeft: woordenlijst plus leidraad, zij het dat die leidraad veel beknopter is; een ander verschil is de aanwezigheid van geografische namen in de woordenlijst. Het Spectrum levert ook een cd-rom mee, waarmee de Word-spellingcontrole geüpdatet kan worden.

Een derde spellinggids, ten slotte, is de Praktijkgids spelling van Van Dale Lexicografie. Deze bevat zo'n 30.000 trefwoorden en een vrij uitgebreide uitleg van de regels, plus vijfendertig taaltips van de Taaladviesdienst van Onze Taal. Er kan gezocht worden op klank (oberzjien verwijst naar aubergine), en waar nodig is uitspraakinformatie opgenomen. De bijgeleverde cd-rom bevat de gehele inhoud van de Praktijkgids spelling.

Naast deze woordenlijsten verschenen er ook twee publicaties die specifiek ingaan op de (nieuwe) regels. Ten eerste Spelling 2005 van Johan De Schryver, dat kort alle wijzigingen opsomt en uitlegt, en voorts de Snelspelgids van de Taaladviesdienst van het Genootschap Onze Taal. Dit compacte boekje behandelt in kort bestek alle oude en nieuwe regels. Zie de aanbieding op blz. 27.

• Woordenlijst Nederlandse taal is een uitgave van Uitgeverij Lannoo en Sdu Uitgevers en kost € 19,95 (incl. cd-rom € 29,95) (gebonden, 1056 blz.). ISBN 90 12 10590 0

• Het groene woordenboek van André Abeling is een uitgave van Uitgeverij Lannoo en Sdu Uitgevers en kost € 24,99 (gebonden, 895 blz.). ISBN 90 12 10857 8

• Prisma spellinggids van Het Spectrum kost € 14,90 (gebonden, 670 blz.). ISBN 90 71206 68 8

• Praktijkgids spelling kost € 19,90 (gebonden, ca. 340 blz.). ISBN 90 6648 982 0

• Spelling 2005. De veranderingen is een uitgave van Goudriaan talenservice en kost € 6,- (excl. porto) (geniet, 68 blz.). Bestellingen: goudriaan. [e-mail]. ISBN 90 902 0039 8

• Snelspelgids. Basisregels en veranderingen 2005 is een uitgave van Sdu Uitgevers en kost € 6,95 (ingenaaid, 64 blz.). ISBN 90 12 10548 X

Spellingwel en -wee

Ter gelegenheid van de spellingaanpassing van oktober vorig jaar publiceerde uitgeverij Het Spectrum het boekje Spellingcarrousel, geschreven door spellingdeskundige Wim Daniëls. Hierin komen in korte hoofdstukjes allerlei spellingonderwerpen aan bod, zoals de jongste wijzigingen, de mening van bekende schrijvers, fonetische spelling, sms-spelling, ‘de spellinggeschiedenis van het Nederlands in vogelvlucht’ en de spelling van persoonsnamen.

Spellingcarrousel. Hoogte- en dieptepunten uit de spellinggeschiedenis van het Nederlands is een uitgave van Het Spectrum en kost € 2,50 (gelijmd, 102 blz.). ISBN 90 274 1920 5

Molennamen

Molens waren ooit net zo gewoon als benzinestations, vandaar dat de molen en de molenaar hun sporen hebben achtergelaten in het Nederlandse achternamenarsenaal. Amateur-genealoog Jan Spendel inventariseerde in zijn boek Molen en molenaar in familienamen zo'n achthonderd achternamen die op het molenbedrijf zijn terug te voeren, van Achmiller tot Zuidmulder. Alle namen worden verklaard, en bij vijftig ervan gaat Spendel wat uitvoeriger in op de herkomst. Het boek bevat verder nog een overzicht van plaatsnamen die met molens te maken hebben, een lijst van uitdrukkingen en gezegden die uit het molenbedrijf afkomstig zijn, plus een vrij lange verhandeling over de geschiedenis van de molen, waarin ook alle verschillende molentypes besproken worden.

Molen en molenaar in familienamen is een uitgave van Gopher en kost € 15,- (gelijmd, 176 blz.). Het boek is te bestellen bij de uitgever. Tel. 030 - 290 53 20; website: www.gopher.nl. ISBN 90 5179 250 6

Nederengels

Spreken Nederlanders goed Engels of niet? In ieder geval niet zo goed als ze soms wel denken, aldus Maarten H. Rijkens. Tijdens zijn werkzame leven maakte hij maar al te vaak mee dat Nederlandse zaken- en bewindslieden bij hun internationale, in het Engels gevoerde contacten de plank idiomatisch gezien nogal missloegen, en op een gegeven moment is hij die uitglijders gaan noteren. De verzameling die hij door de jaren heen opbouwde, is nu gepubliceerd in het boekje I always get my sin. Behalve heel veel gestoethaspel à la ‘May I thank your cock for the lovely dinner?’ bevat het boekje ook nog Charivarius' lange gedicht ‘The Chaos’, dat de vele valkuilen van de Engelse uitspraak behandelt.

I always get my sin. Het bizarre Engels van Nederlanders is een uitgave van BZZTôH en kost € 10,- (gelijmd, 128 blz.). ISBN 90 453 0280 2

[p. 34]

Gelders

Het Gelders was tot voor kort het enige grotere Nederlandse dialect dat een eigen woordenboek ontbeerde. Aangespoord door het feit dat ook in het Gelderse de streektaal aan eigenheid verliest en zich aanpast aan de standaardtaal, is besloten de woordenschat ervan vast te leggen in een woordenboek - of eigenlijk twee: een voor de Veluwe en een voor het rivierengebied. De opzet van deze woordenboeken is vergelijkbaar met die van de andere grote dialectwoordenboeken: per deel wordt een bepaald aspect van de leefwereld van de mens behandeld. De beide eerste delen zijn gewijd aan ‘het huis’, en geven van ieder woord de verschillende varianten die er in Gelderland voor gebruikt worden. De boeken zijn geïllustreerd met foto's en dialectkaarten.

Woordenboek van de Gelderse dialecten. Rivierengebied. Het huis van Charlotte Giesbers en Woordenboek van de Gelderse dialecten. Veluwe. Het huis van Harrie Scholtmeijer zijn uitgaves van uitgeverij Matrijs en kosten € 19,95 per deel (ingenaaid, 256 resp. 360 blz.). ISBN 90 5345 281 8 / 90 5345 282 6

Spelling voor kinderen

De Basisspellinggids van Van Dale Lexicografie en de educatieve uitgeverij Zwijsen is gericht op kinderen vanaf tien jaar. De gids bevat een leidraad waarin een uitgebreide uitleg van de spellingregels wordt gegeven, gevolgd door een woordenlijst van 22.000 woorden. Deze gebruikersvriendelijke lijst geeft behalve de juiste schrijfwijze ook informatie over het meervoud, de verkleinvorm, woordgeslacht en afbreekplaatsen, en over de vervoeging van werkwoorden. In de woordenlijst zijn zo'n driehonderd kaderteksten opgenomen waarin taalkundige begrippen als ‘sisklank’, ‘voorvoegsel’ en ‘letterwoord’ worden uitgelegd. Zoals de laatste jaren gebruikelijk in de publicaties van Van Dale kan ook gezocht worden via de uitspraak van een woord: baby vind je ook door bij beebie te kijken. Bij het boek wordt ook een cd-rom geleverd, met daarop een elektronische versie van de spellinggids.

Van Dale basisspellinggids van Betty Cranshoff en Johan Zuidema kost € 14,95 (gebonden, 510 blz.). ISBN 90 6648 440 3

Vertaaltheorie

Willy Vandeweghe is hoogleraar Nederlands aan het departement Vertaalkunde van de Hogeschool Gent. Zijn boek Duoteksten is ontstaan uit een college ‘Inleiding tot de vertaalwetenschap’, en gaat in op uiteenlopende opvattingen over het interpretatie- en beslissingsproces waar je als vertaler mee te maken hebt. Tegelijkertijd ambieert Vandeweghe ook te laten zien hoe leuk vertalen kan zijn. Onderwerpen die in het boek aan bod komen, zijn, onder veel meer: bron- en doeltaalgericht vertalen, tekstsoorten, equivalentie, ondertitelen en computervertalingen.

Duoteksten. Inleiding tot vertaling en vertaalstudie is een uitgave van Academia Press en kost € 15,- (ingenaaid, 217 blz.). ISBN 90 382 0849 9

Taalkunde on demand

Amsterdam University Press is een nieuwe reeks begonnen, de Amsterdam Academic Archiveserie (AAA), waarin belangrijke vakliteratuur die niet meer in de handel is, via zogenoemde printing-on-demandtechnieken (die het mogelijk maken om losse exemplaren van een boek te drukken) toch leverbaar wordt gehouden. In de reeks zijn ook een aantal taalkundige werken opgenomen: Gaps and Dummies van Hans Bennis, Language Contact and Bilingualism van René Appel en Pieter Muysken, en On Latin Adverbs van Harm Pinkster. Meer informatie: www.aup.nl.

Verhapselingen

In zijn nieuwste boek Aarsrivalen, scheldkarbonades en terminale baden schrijft Ewoud Sanders over min of meer onbewuste versprekingen en verhaspelingen die ontstaan als we een woord ten onrechte met een ander woord associëren, zoals in advocado, eensgezinswoning en miniscuul. Het zijn vaak amusante veranderingen, die het woord een extra dimensie (of ‘dementie’) geven. Sanders verzamelde enige honderden van dit soort woorden en verdeelde die over thematische hoofdstukken. Bij iedere verhaspeling legt hij uit hoe die heeft kunnen ontstaan, en welk ander woord de verhaspeling veroorzaakt heeft.

Aarsrivalen, scheldkarbonades en terminale baden is een uitgave van Prometheus/NRC Handelsblad en kost € 7,50 (gelijmd, 123 blz.). ISBN 90 446 0824 X

Nedersaksisch

Het Nedersaksisch (dat wordt gesproken in de provincies Groningen, Drenthe, Overijssel en Gelderland) is in Nederland officieel erkend als streektaal, en dat betekent dat er ook beleid gevoerd wordt ten aanzien van de taal. Daarvoor is het van belang te weten hoeveel mensen het Nedersaksisch gebruiken en beheersen. In opdracht van de Rijksuniversiteit Groningen deed Henk Bloemhoff hier onderzoek naar, en de uitkomsten zijn gepubliceerd in Taaltelling Nedersaksisch. De belangrijkste conclusies: tweederde van de bewoners in het Nedersaksisch taalgebied beheerst de taal, maar onder jongeren en hoger opgeleiden ligt dit cijfer lager.

Ta altelling Nedersaksisch. Een enquête naar het gebruik en de beheersing van het Nedersaksisch in Nederland is een uitgave van de Stichting Stellingwarver Schrieversronte en kost € 9,- (ingenaaid, 108 blz.). Het boek kan besteld worden bij de uitgever: Willinge Prinsstraat 10, 8421 PE Oldeberkoop. ISBN 90 6466 132 4

Uitstervende talen

In 2000 verscheen Vanishing voices, van de antropoloog Daniel Nettle en de taalkundige Suzanne Romaine, over het uitsterven van talen. De schrijvers gaan in dit boek uitvoerig in op bedreigde en uitgestorven talen en beschrijven wat er nog meer verloren gaat - cultuur, kennis - als een taal uitsterft. Bovendien leggen ze een verband tussen de afname van de taalvariatie in de wereld en de afname van de biodiversiteit. Wie de taalvariatie wil behouden, moet volgens de schrijvers het mondiale ecosysteem beschermen - en dan vooral bedreigde natuurgebieden als het regenwoud. Het boek is nu in het Nederlands vertaald door Peter Diderich.

Uitstervende talen is een uitgave van Atlas en kost € 29,90 (gelijmd, 308 blz.). ISBN 90 450 1053 4

Sleutelwoorden

Creativiteit, duurzaamheid, evaluatie, kennis, mediation, monitoring, risico en synergie zijn woorden die veelvuldig worden gebruikt in het politieke en culturele debat, maar het is nogal moeilijk om die woorden van een dekkende definitie te voorzien omdat er zo veel aspecten aan zitten (en omdat ze vaak voor iedereen weer net wat anders betekenen).

[p. 35]

In Sleutelwoorden (oorspronkelijke Duitse titel: Glossar der Gegenwart) worden deze en vijfendertig andere actuele termen onder de loep genomen en grondig geanalyseerd, en wordt er ingegaan op de historische, culturele, maatschappelijke en politieke aspecten van die woorden. Het boek is in het Nederlands vertaald door Michel van Nieuwstadt.

Sleutelwoorden. De actualiteit in 44 begrippen is een uitgave van SUN en kost € 24,50 (ingenaaid, 348 blz.). ISBN 90 8506 077 X

Bijbelse woorden

Het Nederlands kent veel woorden en uitdrukkingen die uit de bijbel afkomstig zijn. Vaak is die oorsprong wel bekend, zoals bij ‘arm als Job’, maar woorden als muggenziften, aanfluiting en verbloemen worden allang niet meer als ‘bijbels’ herkend. In het Bijbels lexicon (eerste druk 2000) worden bekende én onbekende woorden en uitdrukkingen verklaard. Het boek is nu naar aanleiding van de Nieuwe Bijbelvertaling (2004) geheel herzien en geactualiseerd.

Bijbels lexicon. Woorden en uitdrukkingen uit de bijbel in het Nederlands van nu van Karina van Dalen-Oskam en Marijke Mooijaart wordt uitgegeven door Bert Bakker en kost € 19,90 (gelijmd, 445 blz.). ISBN 90 351 2864 8

Etymologisch woordenboek

Tijdens het congres van Onze Taal op 12 november vorig jaar werd het tweede deel (F-Ka) van het vierdelige Etymologisch woordenboek van het Nederlands gepresenteerd. Dit boekwerk - waarin de nieuwste wetenschappelijke inzichten zijn verwerkt - beschrijft de oorsprong en ontwikkeling van 14.500 min of meer gangbare woorden. De lemma's zijn voorzien van bronaanduidingen, en beschrijven ook verwante woordvormen in buitenlandse talen. Zie ook de aanbieding op blz. 27.

Etymologisch woordenboek van het Nederlands (F-Ka) van dr. Marlies Philippa, dr. Frans Debrabandere en dr. Arend Quak is een uitgave van Amsterdam University Press en kost € 55,- (gebonden, met stofomslag, 659 blz.). ISBN 90 5356 746 1

Titulatuur

In 1995 verscheen de Titulatuurgids, een handzaam naslagwerkje over vorstelijke, adellijke, ambtelijke, academische en burgerlijke adresserings-, aanhef- en aanspreekvormen. Dit boek is eind vorig jaar opnieuw uitgegeven onder de titel Titels, graden & titulatuur. Deze nieuwe editie is geheel herzien en waar nodig geactualiseerd: zo wordt er aandacht besteed aan de bachelor- en mastergraden en zijn er aanwijzingen opgenomen voor het aanschrijven van stellen van gelijke sekse.

Titels, graden & titulatuur van G.H.A. Monod de Froideville en E.A.S. Crena de longh-den Beer Poortugael is een uitgave van Sdu Uitgevers en kost € 19,95 (gebonden, 174 blz.). ISBN 90 12 10921 3

Spreekwoorden verklaard

In 2003 verscheen Al regent het varkens... van Heidi Aalbrecht, waarin de herkomst van Nederlandse spreekwoorden en uitdrukkingen werd verklaard. Eind vorig jaar werd de opvolger gepubliceerd: Parels voor de zwijnen, dat een soortgelijke opzet heeft en tweehonderd nieuwe uitdrukkingen verklaart. Dus: op wat voor stokje zit alle gekheid, wat betekent elfendertigst en waarom precies neem je nou dat korreltje zout bij bepaalde zaken?

Parels voor de zwijnen is een uitgave van BZZTôH en kost € 13,50 (gelijmd, 160 blz.). ISBN 90 453 0260 8

Vader der slavistiek

Nicolaas van Wijk (1880-1941), van oorsprong neerlandicus en in die hoedanigheid schrijver van het vermaarde Franck's Etymologisch woordenboek van het Nederlandsch, was in 1913 de eerste Nederlandse hoogleraar Balto-Slavische talen en wordt algemeen gezien als de grondlegger van de Nederlandse slavistiek. Hij genoot bij zijn leven in binnen- en buitenland een grote reputatie, en was de schrijver van een enorm en zeer gevarieerd oeuvre. In Vader van de slavistiek beschrijft slavist Jan Paul Hinrichs het leven en werk van Van Wijk. Hij heeft zich hierbij noodgedwongen vooral gericht op diens academische en publieke leven, want over het privé-leven van Van Wijk (wiens roem door Karel van het Reve wel werd vergeleken met die van Van Wijks tijdgenoten Lorentz en Huizinga) is maar weinig bekend.

Vader van de slavistiek. Leven en werk van Nicolaas van Wijk 1880-1941 is een uitgave van Bas Lubberhuizen en kost €24,90 (gelijmd, 381 blz.). ISBN 90 593 7120 8

Engels voor Nederlandssprekenden

Engels lijkt wel wat op het Nederlands, en bij het leren ervan kan het een groot voordeel zijn als je die overeenkomsten opmerkt. Maar het kan ook een nadeel zijn zodra je overeenkomsten vermoedt die er niet zijn; zo betekent eventually niet ‘eventueel’ maar ‘uiteindelijk’. In het boek Wanted! behandelen de universitair docenten Jan Cumps en Herlinda Vekemans van de universiteit van Leuven een groot aantal idiomatische ‘valse vrienden’ (woorden die iets anders betekenen dan je zou vermoeden) en grammaticale voetangels en klemmen die het Engels juist lastiger maken. Een apart hoofdstuk is gewijd aan de uitspraakperikelen van Nederlandstaligen die Engels spreken.

Wanted! Taaltips Engels is een uitgave van Acco en kost € 18,- (ingenaaid, 142 blz.). ISBN 90 334 5950 7

Anéla juniorendag

Op woensdag 8 februari vindt de 16de Juniorendag plaats van de Anéla (Nederlandse Vereniging voor Toegepaste Taalwetenschap), dit jaar aan de Universiteit Utrecht. Het programma omvat een plenaire lezing, gevolgd door lezingen en posterpresentaties door junioren: studenten, aio's en promovendi die onderzoek doen op het terrein van taalgebruik, taalverwerving of taalonderwijs. Ook wordt er een prijs uitgereikt voor de beste scriptie op het gebied van de toegepaste taalwetenschap. Iedereen is van harte welkom. Aanmelden kan tot 27 januari via de website www.anela.nl/juniorendag. html.