Onze Taal. Jaargang 75

[p. 19]

Bij wijze van zeggen

Riemer Reinsma

Roze balletten

De uitdrukking roze balletten is vertaald uit het Frans: ballets roses. Het Franse bijvoeglijk naamwoord rose betekent hier ‘aangenaam, prettig’. De uitdrukking heeft als betekenis: ‘seksuele orgiën met jonge meisjes, waaraan oudere heren - politici en andere prominenten - zich overgeven’ (Robert, Dictionnaire de la langue française). De Franse uitdrukking is, voorzover valt na te gaan, voor het eerst gebruikt door François Mauriac, in zijn essaybundel Le Nouveau Bloc-Notes 1958-1960. Ballet was een eufemisme, ooit ontstaan uit de behoefte de ware aard van de gebeurtenissen te maskeren. De roze balletten waarop Mauriac doelde, hadden plaats in 1959; een van de hoofdrolspelers daarin was de toenmalige parlementsvoorzitter André Le Troquer.

De bekendste roze balletten zijn inmiddels niet meer die in Frankrijk, maar de Belgische. In de jaren zeventig zouden er op verschillende adressen in Brussel en Waals-Brabant seks- en drugsfeesten zijn geweest waarbij hoge heren als Paul Vanden Boeynants (toen minister van Defensie) gesignaleerd waren. Ook zou er een auto zijn waargenomen met een nummerplaat van het hof, hetgeen ook de latere koning Albert II tot een verdachte zou maken. Maar harde bewijzen zijn er nooit gekomen. Beweerd wordt dat duistere krachten ze hebben achterovergedrukt.

Naast roze balletten zijn er ook blauwe, waarbij het niet gaat om jonge meisjes maar om jonge jongens. Over die blauwe balletten horen we eigenlijk niet zo veel. Op internet dichtte iemand, kennelijk naar aanleiding van de seksuele escapades van president Clinton:

Daar wankelt nu de grootste der democratieën
Bij ons kijkt niemand op van roos of blauw ballet.

Schrijver, staatsman en filosoof Cicero (106-43 v.Chr.) is waarschijnlijk de bedenker van de uitdrukking alter ego.

Alter ego

De uitdrukking alter ego is voor het eerst aangetroffen bij de Romeinse schrijver Marcus Tullius Cicero (106-43 v.Chr.), zij het niet in de vorm die wij kennen. Er zijn drie (onbelangrijke) verschillen: bij Cicero staat de uitdrukking in de vierde naamval en in omgekeerde volgorde (‘me alterum’) en de twee woorden zijn gescheiden door een ander. In de bundel Ad familiares (boek 7, hoofdstuk 5) staat een brief van Cicero aan Caesar, die als volgt begint: ‘Vide, quam mihi persuaserim te me esse alterum’ (‘Zie eens hoe vast ik ervan overtuigd ben dat u mijn tweede ik bent’).

Ook andere schrijvers en denkers zijn geopperd als bedenker van de uitdrukking. In de derde eeuw n.Chr. schoof de Griekse schrijver Diogenes Laertius in zijn boek Levens, lessen en uitspraken van beroemde filosofen zijn landgenoot Zeno (ca. 335-265 v.Chr.) naar voren. In een korte anekdote over Zeno staat: ‘Op de vraag “Wat is een vriend?” was Zeno's antwoord: “Een tweede zelf”’ (in het Grieks luidde het antwoord: ‘allos egoo’, ‘een ander ik’). Ook Plato wordt wel als auteur van de uitdrukking genoemd, evenals Pythagoras. Maar van Pythagoras is geen werk overgeleverd, en bij Plato is het niet te vinden. In Zeno's eigen werk trouwens evenmin.

Hoe zit dit? Als we bedenken dat Cicero's tekst de oudste vindplaats is, én dat die prachtig inspeelt op de voorafgaande context, lijkt Cicero de beste kanshebber; bij Diogenes Laertius is er alleen maar sprake van een flinterdun, ultrakort verhaaltje. In dat geval moeten we concluderen dat de uitdrukking alter ego niet uit het Grieks vertaald is.

Tegenwoordig kan de uitdrukking verschillende betekenissen hebben. Meestal is een alter ego een boezemvriend, maar ook echtelieden noemen elkaar vaak zo. Acteurs gebruiken de uitdrukking soms voor een door hen gespeeld personage. En heel vaak betekent het iets als ‘afsplitsing van iemands persoonlijkheid’ of ‘pseudoniem’.