Onze Taal. Jaargang 75

[p. 1]

[Nummer 1]

[p. 4]

Taalkritiek in tijden van terrorisme
De makers van taalwebsites

Marc van Oostendorp

Taalanarchie, woede om spelfouten, woordspelingen en nieuwtjes over voornamen: het is allemaal te vinden op het internet. Er zijn tientallen door particulieren gedreven websites over taal. Wat drijft hun makers? En door wie worden die sites bezocht?

Een man staat bij de haringkar en denkt ineens weer aan de website www.spatiegebruik.nl. Dus haalt hij zijn digitale camera te voorschijn en maakt een foto van het bord waarop ‘Lever Worst’ wordt aangeprezen. 's Avonds mailt hij de foto door naar het ‘platform Signalering Onjuist Spatiegebruik’ (SOS), dat de website beheert, en binnen enkele dagen prijkt zijn bijdrage op deze virtuele taalschandpaal. ‘Misschien dat men gedacht heeft: “Ik heb dan wel een haringhandel, maar ik lever ook worst!”’

Het platform heeft veel medewerkers, maar de drijvende kracht is René Dings. Sinds eind 2004 verzamelt hij met hulp van internetgebruikers afbeeldingen van onjuist spatiegebruik op zijn website. Het zijn er inmiddels honderden. Hoe is het begonnen? ‘Ik wandelde een keer met wat vrienden door Dordrecht. Binnen een paar minuten zagen we eerst een bord van een “honden brigade” en daarna een winkel die gesloten was vanwege de “lunch pauze”. Ik biechtte op dat ik me ergerde aan dat soort fouten, en onverwacht bleek ik onder gelijkgestemden te verkeren. Samen hebben we toen het platform SOS opgericht.’ Via zijn website ontdekte Dings dat er honderden mensen zijn die zijn afschuw van de verkeerd geplaatste spatie delen: ongeveer honderd van hen bezoeken dagelijks zijn website.

Gestoord

Dings is niet de enige taalliefhebber op het internet. De laatste jaren zijn er alleen al op het Nederlandstalige deel van het wereldwijde web tientallen websites gekomen waar groepjes mensen bij elkaar komen om een specifieke taalergernis of juist hun plezier in taal te delen met anderen. Voor dit artikel selecteerde ik enkele zo divers mogelijke websites die door particulieren in hun vrije tijd worden beheerd. Wie zijn die beheerders? Hoeveel bezoekers trekken ze? En hoeveel uren steken ze in hun webwerk?

Emma van Nifterick van www.voornamelijk.nl, een website over voornamen, durft op die laatste vraag bijna geen antwoord te geven. ‘Het zijn er in ieder geval veel te veel.’ Van Nifterick maakt haar website sinds 2000, in haar eentje: ze verzorgt de techniek, de vormgeving en de rijke inhoud ervan. Op een apart weblog noteert ze bovendien de laatste nieuwtjes over voornamen, die ze van krantenwebsites of uit andere bronnen haalt. Ze doet dit allemaal in haar vrije tijd. Hoewel ze enkele boeken over het onderwerp heeft gepubliceerd, wil ze van haar namenonderzoek niet haar werk maken. In het dagelijks leven is ze projectmanager.

Waar doet ze het voor? ‘Een belangrijke reden is het contact met mensen die net zo gestoord zijn van namen als ikzelf’, zegt ze. ‘De mensen in mijn directe omgeving vinden het wel leuk voor mij dat ik met die namen bezig ben, maar zelf kunnen ze er niet zo veel belangstelling voor opbrengen.’

Draaiaard

Van Niftericks website is een voorbeeld van de steeds verder gaande specialisatie van het internet. Leken internetgebruikers in het begin vooral hun eigen leven te willen beschrijven, de laatste jaren komen er steeds meer websites over kleine en specialistische onderwerpen. Was het vroeger bijna onmogelijk om mensen te treffen met dezelfde specifieke belangstelling, tegenwoordig biedt het internet uitkomst.

Inmiddels heeft Van Nifterick een van haar beste vriendinnen ontmoet via het ‘Namenprikbord’ (www.prikpagina.nl/list.php?f=339), een website waarop dagelijks gediscussieerd wordt over allerlei zaken die met voornamen te maken hebben. ‘Die vriendin ontmoet ik tegenwoordig ook regelmatig in levenden lijve. We praten dan een paar minuten over voornamen, en daarna verder over gewone dingen.’ Daarmee bevestigt Van Nifterick een theorie die communicatieadviseur Anton-Jan Thijssen eropna houdt: ‘Een gemeenschap kan alleen op het internet bestaan als ze ook in het echte leven kan bestaan.’

Thijssen is een van de mensen achter het vrolijke Genootschap Omen est Nomen, dat het weblog (een soort internetdagboek) genootschap.blogspot.com beheert. Het genootschap is zelf ook een bevestiging van de theorie: het is opgericht in een levensechte kroeg door levensechte vrienden bij een levensecht glas bier. Thijssen: ‘Ik vertelde hoe ik me ergerde aan het feit dat het woord palindroom - een woord zoals

[p. 5]

lepel, dat van achteren naar voren gelezen hetzelfde is als van voor naar achteren - zelf geen palindroom was. Mijn vrienden waren het met me eens, en zo werd het genootschap geboren.’ De voornaamste doelstelling ervan is dan ook om een palindromische naam voor het woord palindroom te vinden. Deze maand verschijnt een nieuwe oproep op de site. Enkele kandidaten zijn er al: taallaat bijvoorbeeld, en draaiaard, en verder een Latijns woord dat Thijssen niet wil verklappen. ‘Dat onthullen we op onze eigen site.’

IJdelheid

Behalve om deze strijd gaat het op de website van het Genootschap Omen est Nomen ook om andere zaken. Zo wordt er regelmatig aandacht besteed aan het soort woordspelige krantenkoppen waar met name De Telegraaf in grossiert (‘Wietproef in rook op’, ‘Ajax tapt uit ander vaatje’ bij een artikel over samenwerking tussen Ajax en Amstel), en uit Het Parool wordt een reeks artikelen over taalspelen van Battus overgenomen. Thijssen: ‘Anders kunnen alleen Amsterdammers die stukken lezen. Ik krijg echt tientallen mailtjes vanuit de hele wereld als ik het een keer vergeet.’

Behalve voor zijn ‘eigen’ genootschap werkt Thijssen ook aan een professioneel weblog over marketing, www.molblog.nl. Dat laatste doet hij onder zijn eigen naam, terwijl hij zijn berichten voor het genootschap ondertekent met het pseudoniem Askhim. ‘Bij een genootschap hoort ook iets geheimzinnigs, vind ik.’

Max Dohle doet het andersom: deze tekstschrijver uit Oegstgeest gebruikt juist een pseudoniem op het weblog van zijn werkgever (een communicatiebureau; zie www.hvds.nl) terwijl hij de artikelen op zijn eigen Communicatielog (communicatie.blogspot.com) wel met zijn eigen naam ondertekent. ‘Op de website van ons kantoor gebruik ik de naam “hvds-nar” omdat ik daar een rol speel: ik bespreek er op een luchtige en soms kritische manier allerlei weblogs. Maar ik vind het niet erg als mensen weten wie er achter die naam zit.’

‘Lever Worst’: een van de ergernissen op de website van het platform Signalering Onjuist Spatiegebruik (SOS).
Foto: Martijn van Exel

Taalmuseum.nl: een website in plaats van een stenen wetenschapsmuseum.

Op zijn eigen weblog signaleert Dohle dagelijks allerlei zaken die te maken hebben met taal- en communicatienieuws. Volgens Dohle is het maken van een weblog ‘allemaal ijdelheid’. ‘Webloggers willen vooral laten zien wat ze kunnen en wie ze zijn. Dat is niet erg, maar je moet er niet in doorslaan.’ Dohle trekt zich daarom naar eigen zeggen weinig aan van de bezoekerscijfers van zijn eigen site. ‘Ik weet niet hoeveel het er zijn, maar het zijn er vast voldoende. Ik zie dat onze berichten worden overgenomen door andere websites, zoals die van Onze Taal, of Epibreren van de dichter Bart FM Droog. Dat is voor mij genoeg.’ Overigens melden de beheerders van vrijwel alle andere hier besproken websites dat ze ongeveer honderd bezoekers per dag krijgen. De site Voornamelijk springt eruit, met ruim vijftienhonderd bezoekers per dag.

Relativeren

Max Dohle heeft dankzij zijn weblog kunnen oefenen in schrijven voor het beeldscherm. Heeft hij een gouden tip? ‘Verplaats je in je doelgroep.’ Is het dan niet vreemd dat hij nauwelijks weet wie zijn eigen weblog lezen? ‘Het zullen over het algemeen mensen zijn die mijn belangstelling voor taal en communicatie delen.’

Een laatste functie die Dohle voor zijn weblog ziet, is dat het een tegenwicht biedt tegen de ‘dominees en schooljuffen’ die naar zijn indruk verantwoordelijk zijn voor veel andere taalwebsites. ‘De taal wordt verkleind tot spelling en grammatica. Terwijl er zo veel meer te beleven is.’

Ook Anton-Jan Thijssen van Omen est Nomen distantieert zich van de ‘kommaneukers’, en zelfs René Dings van Signalering Onnodig Spatiegebruik haast zich erop te wijzen dat hij al die ergernis ook relativeert: ‘Iemand zei eens over onze website dat de ernst waarmee we het onderwerp benaderen hilarisch was. Daarmee sloeg zij de spijker op de kop.’ Dings krijgt ook weleens kwade e-mails: hoe durft hij zich in deze tijden van angst om het terrorisme nog boos te maken over een verkeerde spatie?

Scrubs Scrubman (een pseudoniem van de Vlaming Maurice Vandebroek) wil ook alle ergernis over taalfouten wel relativeren. Dat is op het eerste gezicht opmerkelijk, want Vandebroek is de belangrijkste contribuant van het weblog www.taalpuristen.nl, waarop dagelijks taalgebruikers worden berispt om onhandige formuleringen of onjuiste spelling. ‘Taalterreur’ noemen de makers het op hun website zelf.

[p. 6]

Op www.taalpuristen.nl worden dagelijks taalgebruikers berispt om onhandige formuleringen of een onjuiste spelling.

Scheldmails

Vandebroek: ‘We proberen het grappig te houden. Het gaat ons erom dat we prettig en amusant formuleren - en daarnaast houdt het speuren naar taalfouten je scherp. Van sommige inzendingen heb ik zelf eerst niet in de gaten wat er mis mee is. Neem nu een zin als “Iemand wordt met weinig open armen ontvangen.” Pas als je erover doordenkt, besef je dat het meervoud armen beduidt dat er minstens twee moeten zijn.’

Taalpuristen.nl is begonnen door drie Nederlanders; Vandebroek is er pas later bij gekomen. ‘Ze plaatsten een oproep voor hulp. Ik reageerde, en ze vonden het, geloof ik, wel aardig dat ik er de humor van kon inzien dat de taalpuristen onder Engelse pseudoniemen opereren als “Lime” en “Nozzman”. We krijgen daar wel scheldmails over, maar ik vind dat je toch ook het betrekkelijke van ons purisme moet zien.’

Inmiddels is Vandebroek verreweg de actiefste taalpurist. Zijn Nederlandse medewebloggers heeft hij nooit echt ontmoet. ‘Nozzman heeft zijn eigen cartoonwebsite, en daarop heb ik weleens een foto van hem gezien.’ Ook van wie zijn bezoekers zijn, heeft hij geen duidelijk idee. ‘Soms ontdek je in het reactiepaneel een nieuwe bezoeker, iemand die onze website net ontdekt heeft en blij is dat hij zijn ei kwijt kan; zo iemand heeft zich dan jarenlang in zijn eentje zitten ergeren.’

Kleurgebruik

De meeste eigenaars van taalwebsites zwijgen bedremmeld als je ze vraagt hoeveel tijd ze aan hun hobby besteden, maar uiteindelijk komen ze meestal uit op ongeveer een uur per dag. Ze doen dit doorgaans naast een drukke baan, in de informatica- of de communicatiesector. Er zijn meer overeenkomsten: zo zijn velen van hen rond de dertig - jong genoeg om de techniek relatief makkelijk onder de knie te krijgen, oud genoeg om de aandacht te richten op relatief kleine, gespecialiseerde onderwerpjes als spatiegebruik of palindromen.

Beurtbalkje

Dat taalclubs invloed kunnen hebben, bewijst de actiegroep ‘Over de Balk’ (www.beurtbalkje.nl). Die pleitte er sinds september 2002 voor om het balkje dat bij de kassa de boodschappen van twee klanten scheidt ‘beurtbalkje’ te noemen. ‘Het uiteindelijke (ambitieuze) doel is een wijdverbreid gebruik van het woord en ten slotte de opname van beurtbalkje in de Dikke Van Dale’, schreef Over de Balk een paar jaar geleden. De laatste mededeling op de website van de actiegroep dateert van 18 oktober 2005, de dag dat de nieuwe editie van Van Dale verscheen: ‘Het is gelukt! Na jarenlang actie voeren is beurtbalkje te vinden in de nieuwe Dikke Van Dale. (...) We zijn apetrots!’

Schrijf- en spelfouten zijn toegestaan op www.taalspeeltuin.nl.

Een taalkundige opleiding hebben de meeste makers van taalwebsites niet; taal is hun hobby en niet hun beroep. Alleen Susanne van der Kleij studeerde Nederlands, in Leiden; inmiddels werkt ze overdag voor het Ministerie van Justitie, en 's avonds aan een taalkundig proefschrift en haar website www.taalmuseum.nl. ‘Ik wilde eigenlijk een stenen museum over taal’, vertelt Van der Kleij, ‘maar daar had ik geen middelen voor. Toen ben ik maar op het internet begonnen.’ Haar voorbeelden zijn nog steeds in de eerste plaats stenen wetenschapsmusea, zoals Nemo in Amsterdam en het London Science Museum; haar doelgroep definieert ze als ‘iedereen die het leuk vindt om met taal bezig te zijn en graag op knopjes drukt’.

Het valt Van der Kleij op dat veel reacties klachten zijn: over een spelfout op de website, bijvoorbeeld, of over het kleurgebruik dat een bezoeker niet bevalt. ‘En dan zijn er ook altijd nog de scholieren die willen dat je voor een werkstuk snel wat informatie opstuurt.’

Kinderachtig

Over die scholieren wordt meer gemopperd. Emma van Nifterick van Voornamelijk kondigt op haar website aan dat ze overweegt haar e-mailadres van de site te halen. ‘Ik krijg te veel e-mails die alleen maar melden: “Hallo, ik heet Marieke, wat betekent mijn naam?” Als je daar serieus op ingaat, krijg je vaak niet eens antwoord.’

Een andere reden om de mogelijkheid tot reageren af te sluiten is de ongewenste reclame die vaak de reactiepanelen vervuilt. Sommige websites kiezen er bewust voor alles open te houden, zoals www.taalspeeltuin.nl. Op deze website van de Amstelveense kunstenaar Ferrie Maaswinkel mag iedereen meedoen die zich met serieuze bedoelingen aanmeldt. Door vernuftig gebruik te maken van de techniek wordt reclame geweerd, maar verder mag alles. ‘Hier kan gespeeld worden met de Nederlandse taal’ is een motto van de website. En: ‘Hier mogen schrijf- en spelfouten gemaakt worden.’ Soms komen er wel boze reacties binnen van puristen, ‘maar die pesten we weg door ze te vertellen dat ze niet zo kinderachtig moeten doen.’

Maaswinkel, die zich op de site de ‘onderhoudsmonteur’ noemt, kreeg het idee voor de website op tweede kerstdag 2004; twee weken later was de taalspeeltuin klaar. Zijn website is een kunstwerk, waarin hij onderzoekt wat er gebeurt als mensen in de open ruimte met elkaar spelen met taal. ‘Ik ben eigenlijk kunstschilder, maar ik had op dat moment geen atelier, dus ben ik het internet gaan gebruiken als mate-

[p. 7]

riaal.’ De auteurs schrijven over allerlei zaken die hun opvallen: dat iemand zijn spullen aanbiedt op de website marktplaats.nl ‘tegen elk aanzienlijk bod’; dat het woord See in het Duits verschillende betekenissen heeft; dat opvallend veel kinderen van de familie Oranje-Nassau een voornaam hebben die met de letter A begint; en dat drag and drop in het Nederlands vertaald kan worden als ‘sleur en pleur’. Zolang er belangstelling is, gaat het project wat Maaswinkel betreft door.

Nauwelijks belangstelling

Sommige sites hebben zelfs nauwelijks belangstelling nodig. Het ‘woordlog’ van Ronald Eikelenboom (woordlog.woordenaar.nl) trekt volgens de maker waarschijnlijk slechts tien bezoekers per dag, maar dat deert hem niet. Bijna elke dag plaatst hij een of meerdere woorden op zijn site die hem die dag zijn opgevallen - stikvis omdat zijn zoontje dat gebruikt in plaats van visstick, zwelafstand omdat hij een houten vloer aan het leggen is, kaarsplateau omdat je de r makkelijk over het hoofd ziet, groepsexpositie dat ook gelezen kan worden als groep-sex-positie. ‘In het begin gaven de woorden samen vaak een beeld van die dag uit mijn leven’, zegt Eikelenboom, ‘maar inmiddels voeg ik ook woorden toe die me om een andere reden opvallen. En ik heb een vaste bezoeker die ook weleens wat instuurt dat ik opneem.’ Zo heeft elk plekje op het internet zijn eigen trouwe bewonderaar - die op een dag bij de slager staat en denkt: likkepot, dat kan ik best eens insturen voor Woordlog.

Meer websites over taal

Er zijn op het internet tientallen websites over taal te vinden. De in dit artikel genoemde vormen slechts een greep. Hieronder nog enkele opmerkelijke kleine, door particulieren verzorgde taalwebsites.

www.ampzing.nl Het Ampzing Genootschap strijdt met onder andere liedjes en cartoons - allebei te vinden op de website - tegen het oprukkende Engels.

www.contaminatie.nl Ergert u zich aan ‘Ik weeg te zwaar’ of ‘Het duurt langzaam’? Meld het hier.

www.doof.nl Communicatiespecialist Pascal Ursinus, zelf ‘laatdoof’, bericht over doven en gebarentaal.

www.dunglish.nl Een paar keer per week verbazing en ergernis over het Engels van Nederlanders.

www.elfletterig.nl Op het ‘weblogement’ van het ‘Elfletterig Genootschap’ worden woorden van elf letters besproken en geïllustreerd.

www.erikdams.com De Vlaamse tekstschrijver Erik Dams houdt al jarenlang het taal- en communicatienieuws op het internet bij.

www.angelfire.com/ne2/puntjes Puntjes op de i is een ‘online magazine ter bevordering van het uitroeien van taal- en tikfouten op het net’.

www.snierken.nl De Stichting ter Bevordering van het Nederlandsche Woord en Taboedoorbreking wil het taboe opheffen op woorden als snierken (‘(een man) met de hand seksueel bevredigen’).

www.stichting-nederlands.nl De Stichting Nederlands zet zich in voor het gebruik van het Nederlands, onder andere door uitgave van een ‘Woordenlijst onnodig Engels’.

spelling.skynetblogs.be ‘Waarom is er een nieuwe spelling nodig? Wij gooien het Groene Boekje van 2005 in de kachel.’

www.spellingverbetering.nl ‘De Vereniging voor Wetenschappelike Spelling streeft naar 'n fundamentele verbetering van de spelling en naar meer vryhyt en toleransie op spellinggebiet.’

www.writersblock.net Het online tijdschrift Writers block verzamelt al jarenlang nieuwe woorden, onder de noemer ‘Het woordenboek van de 21e eeuw’.