Onze Taal. Jaargang 74

[p. 259]

De spelling van de vrije school
Schrijver Abdelkader Benali over zijn ervaringen met de Groene Boekjes
Abdelkader Benali

Ook de komende spellingaanpassing heeft alweer aardig wat pennen in beweging gebracht. En ook ditmaal waren dat vooral de pennen van spellingologen. Maar wat vinden andere taalgebruikers van zulke wijzigingen? Schrijver Abdelkader Benali: ‘De verwarring nam alleen maar toe.’

Wat ken ik eichenlijk nog zeggen ofer het Groene Boekje dat noch niet al gesreven en gezegt is door Jan en alleman, door provessoren, Drogstoppels, nieuwkaumers en oudkomers? Het enige wat ik eraan toe te voegen heb, is dat het hele gezeur over spelling en de rare alogische logica die elke totstandkoming van een nieuw Groen Boekje lijkt te moeten begeleiden in het tegendeel omslaat op de dag dat je te maken krijgt met geschriften die niet goed gespeld zijn. Dan verandert de ergernis over die abstracte spelling die op willekeur en toeval lijkt te zijn gebaseerd, in ergernis over diegene die niet kan spellen.

Langgeleden, op de middelbare school, waar de liefde voor de taal onder het goedkope linoleum verstopt ging, raakte ik in een briefcorrespondentie verwikkeld met een meisje - ik ben haar naam vergeten, maar het zal wel Maneschijn, Floor, Roos, Mus of Nachtschade zijn geweest - dat ik had leren kennen na afloop van een theatervoorstelling. Zij zat op de Vrije School en aangezien ik het curriculum van de Vrije School niet kende, geloofde ik alles wat ze zei over het aldaar geldende onderwijssysteem, waar je de vrijheid kreeg en zelfs geacht werd om het je aangeboden onderwijs geheel en al naar eigen inzicht in te richten. Het klonk te mooi om waar te zijn, vooral voor iemand als ik, die uit een milieu kwam waar zo veel werd verwacht van discipline en tucht. We wisselden elkaars adresgegevens uit en weldra gingen de eerste brieven richting Dordrecht en kwamen de eerste brieven uit Dordrecht richting mijn woonstee in Rotterdam.

Hartkloppingen

Ik weet niet of ik goed kan spellen, zo hier en daar zal ik wel een steekje laten vallen, maar ik heb altijd veel vertrouwen gehad in mijn vaardigheid om op het witte vel een duidelijke, heldere en ook nog, als het even kan, mooie boodschap te formuleren, en wie dat zelfvertrouwen zijn rug aangenaam voelt masseren, rijgt op de witte pagina al snel in vliegensvlugge vaart het ene na het andere kralensnoer van oneliners, sprankelende bijvoeglijke naamwoorden en citaten aan elkaar. O, wat was ik dan ook blij dat ik haar brieven kon schrijven, zodat ze niet alleen onder de indruk zou raken van mijn met acne bezaaide smoel, maar nog meer van mijn woordenstroom. En wat verwachtte ik veel van haar brief, die natuurlijk - dat was niet eens afgesproken, kom nou! - met de hand geschreven was.

Bij terugkomst van school zag ik een brief in het postvakje liggen, een vakje dat ik elke dag opende met een sleutel die aan het haakje in de keuken hing en dat in mijn familie, zo leek het, alleen door mij met hartkloppingen werd bezien. Nu hebben we e-mail, maar de sensatie die door mijn ruggengraat (ik heb namelijk meerdere ruggen) ging toen ik die twee trapjes naar beneden ging van ons huis, dat op

‘Als de bovenbazen van het Groene Boekje zelf om de zoveel jaar de schaakstukken naar voren en dan weer naar achteren schuiven, waarom zou je je dan nog Iets gelegen laten liggen aan het instituut van de Nederlandse taal?’

de eerste etage gelegen was, naar de begane grond, heeft daarna in verwachting nooit meer haar gelijke gekend. Daar lag die brief van mijn innige penvriendin, die gisteren of eergisteren of eereergisteren, wie zal het zeggen, flink aan deze brief had zitten zwoegen, met het tongetje uit de mond, verstoken van spellingchecker of ouders die maar al te graag wilden corrigeren, maar je laatje moeder en vader zich natuurlijk niet bemoeien met zo'n intieme zaak als een brief. Ik líép de twee trappen niet terug, ik vloog met

[p. 260]

het grootste gemak naar mijn kamer, sloot de deur, plofte op bed, rolde met mijn zij naar links en naar rechts, alsof het een ritueel moest zijn dat je hoorde uit te oefenen voordat je zo'n heilig iets als een persoonlijke notitie aan jou kon openen, en scheurde de envelop open zodat ik de brief kon bevrijden.

Abdelkader Benali: ‘Dan kwam er een golf van uitzonderingen op je af waardoor ik ten lange leste besloot toch maar op mijn intuïtie te varen.’
Foto: Chris van Houts

Wat was mijn verbazing groot toen ik merkte dat er op en en dag na geen woord in stond dat ik op school had geleerd of in de krant was tegengekomen.

Ze vertelde dat ze op sgol zat.

En dat ze op fakanti ging.

En dat ze met haar vrindin uit was geweest, en zo ging deze brief door, de zinnen leken eerst door een beginnersbeul onder handen te zijn genomen, die gedwongen was te zeggen dat ze niets of niemand waardig waren, waarna er een paar medeklinkers werden vervangen, totdat het geschrevene overeenstemde met wat er in haar hoofd aan allerlei zelfverzonnen woordvlinders rondhing. Ik heb de brief drie keer gelezen, waarna er iets bij mij gebeurde wat ik iedereen wil meegeven die het niet zo veel kan schelen, die spelling, omdat het gaat om wat je zegt en niet om hoe je het zegt. Ik voelde me daar op dat moment in verlegenheid gebracht. Ik wist niet meer wat ik met de brief aan moest omdat ik niet meer zo goed begreep hoe ik haar nog moest antwoorden. Ik raakte niet enthousiast van de vrijheid die in de brief was gelegd, ik raakte ervan in verwarring.

Waarom had ze me in deze positie gebracht waarin ze me dwong om tot een plaatsbepaling te komen? Had ze die brief, god vergeve haar, gewoon geschreven, met een paar kleine kiezeltjes in de spelling, dan was er niets aan de hand geweest. Dan was ik meteen aan het terugschrijven geslagen, dan had mijn hand zich naar haar hand gevormd, dan hadden we de paso doble kunnen voortzetten die we zo zalig waren begonnen in het theater, de plek van illusie maar niet zonder innerlijke logica, maar nu vond ik dat ik met iemand anders te maken had, nu had ik het gevoel alsof onze hele alliantie helemaal overnieuw moest beginnen juist omdat ze de regels van het spel had veranderd. ‘Luister, Abdel. Zo denkt ze helemaal niet. Elk vogeltje zingt zoals het gebekt is. Laat je niet zo van slag brengen. Ga gewoon op de oude voet verder. Schrijf zoals je schrijft en laat je niet tegenhouden door dit soort van mentale masturbatie.’

De kluts kwijt

Ik kon niet meer terug. Ik was mijn vertrouwen kwijt. Ik had het gevoel dat ik iets verkeerd deed. Er klopte iets niet aan mijn handschrift, aan mijn opvattingen over brieven schrijven, aan mijn taal. Ik was de kluts kwijt. Door die brief was ik mijn taal kwijt. Vanaf dat moment kon ik geen regel meer schrijven of ik vroeg me af of ik het wel goed deed, of het wel klopte. Wie eenmaal met het alternatief heeft kennisgemaakt, kan twee kanten op: het alternatief negeren of zich door het alternatief in de luren laten leggen. Het laatste gebeurde met mij.

Niet veel later kocht ik het Groene Boekje. Ik wilde het Boekje tot een soort van bijbel promoveren waarin ik in geval van twijfel de kloppende variant kon opzoeken. Het was voor mij, de schrijver op zoek naar een baken om zich aan vast te ketenen, een houvast geworden. Maar ook daar begon het gedonder al snel. Om de zoveel jaar ontstond er heibel rond de spelling. Er werd geredekaveld over de tussen-n, niemand wist wat ze met dat ding aan moesten. Eruit gooien, er niet uit gooien. De wijzigingen voelden als een opzetje van de Nederlandse Taalunie om een groeiend leger van neerlandici op de een of andere manier aan werk te helpen.

Vanaf dat moment begreep ik ook waar die vrijheid-blijheid-houding van mijn penvriendin vandaan kwam: als de bovenbazen van het Groene Boekje zelf elke keer om de zoveel jaar de schaakstukken naar voren en dan weer naar achteren schoven (alsof ze maar niet genoeg kregen van het terugnemen van gedane zetten), waarom zou zij zich dan nog iets gelegen laten liggen aan het instituut van de Nederlandse taal? Zij was natuurlijk doorgeschoten, een groot deel van de verschrijvingen was meer op het conto van dyslexie en luiheid te schrijven dan een weloverwogen beslissing, alsof je die op je zestiende kan nemen. Maar toch.

Ik heb het Groene Boekje ergens in mijn boekenkast liggen. Voor mij als schrijver is het in het creatieve proces van nul en generlei waarde. Het meeste doe ik intuïtief goed en wat ik in de kerncentrale van de verbeelding laat liggen, kan altijd nog rechtgetrokken worden. Wat telt voor mij is dat de stroom van woorden, zinnen, verbanden zonder al te veel onderbreking voortloopt. De schroeven en moeren aan elkaar draaien kan altijd nog, eerst moet het gebouw goed in de steigers worden gezet.

Golf van uitzonderingen

Toch is de correcte vorm een tijdje belangrijk voor me geweest, zo'n beetje tussen het afscheid van de penvriendin (op 1 januari van een nu weggezonken jaar,

[p. 261]

er lag ijs op de straten) en de periode nadat Bruiloft aan zee, mijn debuut, verschenen was. Ik vroeg me af hoe het dan precies zat met de Nederlandse schrijfwijze. Wat ik me van mijn onderzoek herinner, is dat de verwarring alleen maar toenam. Wat ik intuïtief goed deed of intuïtief fout deed en later werd rechtgetrokken, moest plaatsmaken voor de notie dat er ook een reden is waarom je iets zus of zo doet, maar had je dat eenmaal begrepen, dan kwam er een golf van uitzonderingen op je af waardoor ik ten langen leste besloot toch maar op mijn intuïtie te varen. En weet je wat: het gaat altijd heel erg goed, behalve wanneer ik die rare dier-en-plantcombinaties tegenkom, maar de kans dat die opduiken in mijn literaire oeuvre is net zo groot als de kans dat Rome door een tsunami getroffen wordt. Het is alsof je verbeelding alleen die woorden gebruikt waarvan ze weet dat je er iets goeds mee kan doen, de rest laat ze liggen. Dat is natuurlijk een geruststellende gedachte voor een schrijver, al zal de nieuwe horde gebruikers van het Groene Boekje - een ding dat de verwarring en onzekerheid eigenlijk alleen maar in stand houdt - daar geen boodschap aan hebben. Maar voor de boodschap heb ik nog geen boek geschreven.

Nog iets over mijn penvriendin. Het meisje is snel nadien uit mijn kortetermijngeheugen verdwenen, ze werd onderdeel van het langetermijngeheugen en daarna werd ze onderdeel van de eeuwigheid, ook wel bekend als de vergetelheid. Soms komt ze, als een meteoriet, zoals u ziet, weer langszij om me schrik aan te jagen, om mijn duistere pad door de taal wat te verlichten. Ik dank haar voor de inzichtelijke les en wens haar voor de rest een goede reis toe.

Abdelkader Benali (1975) is geboren in Marokko en verhuisde op zijn vierde naar Nederland. In 1996 debuteerde hij met de roman Bruiloft aan zee. De opvolger daarvan, De langverwachte, werd in 2003 bekroond met de Libris Literatuur Prijs.